Aç Hakim Etkisi

Aç hakim etkisi, hakimlerin aç olduklarında daha sert kararlar verme olasılığının arttığını öne süren bir psikolojik fenomendir. Bu fikir, öğle yemekleri gibi dış faktörlerin yargı kararlarını etkileyebileceğini gösteren araştırmalardan ortaya çıkmıştır. Bu durum, adalet sisteminde kararların tutarlılığı ve adil olup olmadığı konusunda önemli soruları gündeme getirmektedir.

Aç Hakim Etkisinin Kökenleri

Bu kavram, 2011 yılında Shai Danziger, Jonathan Levav ve Liora Avnaim-Pesso tarafından yapılan bir araştırma ile geniş çapta ilgi gördü. Araştırma, İsrail mahkemelerindeki şartlı tahliye kararlarını inceledi ve sabah erken saatlerde veya yemek molasından hemen sonra hakim karşısına çıkan mahkumların şartlı tahliye alma şanslarının, gün içinde daha geç saatlerde hakim karşısına çıkanlara kıyasla çok daha yüksek olduğunu ortaya koydu. Bunun nedeni olarak, hakimlerin geç saatlerde daha aç ve yorgun olabileceği öne sürüldü.

Araştırma özellikle şu sonuçları ortaya koydu:

• Günün başında, olumlu karar oranı yaklaşık %65 seviyesindeydi.

• Zaman ilerledikçe bu oran neredeyse sıfıra düştü.

• Yemek molasından sonra olumlu karar oranı tekrar yükseldi.

Araştırmacılar, bu modelin büyük olasılıkla karar yorgunluğu ile açıklanabileceğini öne sürdü. Karar yorgunluğu, uzun süreli karar verme süreçlerinin zihinsel kaynakları tüketmesi ve insanları en kolay ve en az riskli seçeneğe yönlendirmesi anlamına gelir. Hakimler için bu genellikle şartlı tahliye talebini reddetmekti. Açlığın, bilişsel kontrolü ve sabrı daha da azaltarak bu etkiyi güçlendirdiği düşünüldü.

Aç Hakim Etkisi Gerçek mi?

2011 yılında yapılan bu araştırma, bilinçaltı faktörlerin yargı kararlarını nasıl etkileyebileceğine dair güçlü bir kanıt olarak gösterildi. Ancak, sonraki araştırmalar bu sonuçları sorguladı. Eleştirmenler, araştırmada gözlemlenen modelin başka faktörlerden kaynaklanmış olabileceğini öne sürdü. Örneğin, davaların nasıl planlandığı veya günün farklı saatlerinde hakim karşısına çıkan mahkumların özellikleri gibi etkenler bu durumu açıklayabilir.

2016 yılında Andreas Glöckner tarafından yapılan bir başka araştırma, olumlu karar oranındaki düşüşün açlıkla değil, davaların sistematik bir sırayla görülmesiyle açıklanabileceğini öne sürdü. Başka bir deyişle, daha basit ve düşük riskli davalar sabah saatlerinde ele alınırken, daha karmaşık ve riskli vakalar günün ilerleyen saatlerine bırakılmış olabilir. Bu da, hakimlerin açlıktan dolayı değil, davaların doğasından kaynaklanan bir sebeple daha az olumlu karar vermesine neden olmuş olabilir.

Karar Verme Süreci Üzerindeki Etkileri

Açlık tek başına belirleyici faktör olmasa bile, dış etkenlerin (yorgunluk, zaman baskısı veya yemek molaları gibi) kararları etkileyebileceği fikri psikoloji alanında güçlü bir şekilde desteklenmektedir. Karar yorgunluğu üzerine yapılan araştırmalar, zihinsel olarak tükenen insanların varsayılan seçeneklere daha fazla yöneldiğini göstermektedir. Yargı bağlamında bu, genellikle mevcut durumu korumak ve risk almaktan kaçınmak anlamına gelir.

Aç hakim etkisi, açlık veya başka faktörlerden kaynaklansın, yargı kararlarında tutarlılığı ve adaleti sağlamanın önemini vurgulamaktadır. Bu konuda alınabilecek bazı önlemler şunlardır:

• Hakimlerin gün boyunca dinlenebilmesi için mola saatlerinin dengeli bir şekilde düzenlenmesi.

• Önyargıyı en aza indirmek için yapılandırılmış karar verme yöntemlerinin kullanılması.

• Karar süreçlerine destek olmak için yapay zeka veya standart kılavuzların devreye alınması.

Sonuç

Aç hakim etkisi, ilk bakışta düşünüldüğü kadar basit olmayabilir, ancak önemli bir gerçeği ortaya koymaktadır: İnsan kararları her zaman rasyonel değildir ve açlık veya yorgunluk gibi alakasız görünen faktörlerden etkilenebilir. Bu tür önyargıları fark etmek, hem hukuk sisteminde hem de günlük yaşamda daha tutarlı ve adil kararlar vermemize yardımcı olabilir.