Bir Makalenin PubMed'de Bulunması, Güvenilir Bir Makale Olduğu Anlamına Gelmez!

İnternet ile birlikte bilgiye ulaşımın kolaylaşması sayesinde pek çok insan artık bilimsel konularda kendi araştırmasını yapmaya başladı. Çoğu bu araştırmalarında sizin de yakından bildiğiniz PubMed sitesini kullanıyor. İnsanlar genellikle bir makalenin PubMed'de yayınlanmasının güvenilir ve iyi olduğunu gösterdiğini düşünüyor. Ancak bu, her zaman doğru değil.

PubMed'i bilim kültürünün Google'ı olarak düşünsek hata etmiş olmayız. Yayınlanmış bir makale arıyorsak, bir araştırmacının geçmiş çalışmalarını merak ediyorsak veya ilgimizi çeken bir konu hakkında kanıtların bir incelemesi olup olmadığını görmek istiyorsak, ilk durağımız neredeyse her zaman PubMed olur. Jonathan Jarry'nin bu konu hakkındaki düşünceleri ise şöyle:

PubMed'i öğrenciyken kullanıyordum, araştırma görevlisi olarak kullanmaya devam ettim ve şimdi de bir bilim iletişimcisi olarak hâlâ kullanıyorum. İşte bu kadar faydalı.

Bilim dünyasında sıklıkla duyduğumuz bir isim olan PubMed, aslında MEDLINE isimli bir veri tabanını sorgulamak için kullandığımız basit bir ara yüzdür. MEDLINE, özellikle doğa bilimleri ve biyomedikal alandaki yayınları kayıt altına alan dev bir arşiv niteliğindedir. Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanlığı bünyesinde yönetilen bu arşive, 1971 yılından 1997 yılına kadar sadece üniversite gibi kurumlardan çevrimiçi olarak erişilebiliyordu. Ancak 1997 yılında özel erişimde olan bu arama motoru ücretsiz olarak halka açıldı.

MEDLINE, 40 farklı dili, 5.200'den fazla akademik jurnalin yaklaşık olarak 32 milyon atfını içeren devasa bir veri tabanıdır. Sadece doğa bilimleri alanında parmaklarımızın ucunda bulunan 32 milyondan fazla akademik yayın olması akıllara durgunluk vericidir. Kaba taslak bir hesap yapacak olursak eğer, her yayın beş sayfa uzunluğunda olsa ve hepsini yazdırıp bir yığın yapsaydık eğer bu yığının yüksekliği 16 kilometreye ulaşırdı. Daha somut bir şekilde ifade etmemiz gerekirse bu yükseklik neredeyse 49 Eiffel kulesinden bile yüksek.

Nitekim PubMed'de "homeopati" araması yaparsanız 6 binden fazla sonuçla karşılaşıyorsunuz. Homeopati; insanları büyülerle, inanılmaz derecede seyreltilmiş maddelerle, tıbbi etkisi olmayan şeker haplarıyla tedavi etmeyi benimsemiş bir alternatif tıp (sahtebilim) yaklaşımıdır. Ancak, PubMed'de bu sahtebilimin listelenmesi size bilimin hemeopatiyi kabul ettiğini düşündürüyorsa, yanılıyorsunuz.

Veri tabanının devasa boyutlarda oluşundan dolayı, PubMed'de hatalı veya yanıltıcı bilgilerle karşılaşmak da olağandır. Andrew Wakefield'ın kızamık, kabakulak, kızamıkcık aşısını ve bağırsak iltihabını otizmle ilişkilendiren bilim dışı makalesi de bunlardan biridir. Aşı karşıtı hareketin dayandığı sözde makale, PubMed'de "geri çekilmiş" olarak yer almaktadır.

Ayrıca, teorik yazılar yayınlayan ve "geleneksel olmayan, radikal ve spekülatif bilimsel fikirleri" mantıklı bir şekilde sunmaları koşuluyla değerlendirmeye alan Medical Hypotheses isimli bir dergiye de PubMed üzerinden erişilebiliyor. Bu dergide, orgazm olmanın burun tıkanıklığı için bir tedavi olabileceğini iddia eden bir makale örneği yer almaktadır.^[1] Komik bir şekilde, yine aynı dergide bunun "uygunsuz, güvenilmez ve tehlikeli" olduğu da öne sürülmektedir. Söz konusu makaleler tahmin edebileceğiniz gibi PubMed'de bulunmaktadır.

Bir de "predatory journals" (Tr: "fırsatçı dergiler") olarak adlandırılan düşük kaliteli dergiler de PubMed'de bulunan makaleler arasında karşınıza çıkabilir.^[2] Bu dergilerin genel amacı para kazanmak olduğundan, bilimsel değerlendirmeden ziyade hızlı yayın süreci sunarak neredeyse her türlü araştırmayı yayımlamaya çalışırlar.

Veri tabanının bu devasa yapısı PubMed'de kaliteli araştırmaların yanında sorgulanabilir sonuçları olan çalışmalara da rastlanabileceği anlamına gelir. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Anket Bazlı Beslenme Çalışmaları: PubMed, katılımcıların geçen ay kaç tane yumurta yediklerini hatırlamalarına dayanan anket temelli beslenme çalışmalarını da listeleyebilir. Bu tarz çalışmaların yöntemi şüpheli sonuçlara yol açabilir.
• Geniş Tarama Deneyleri: Bazı araştırmalar, kan örneklerini mümkün olan her açıdan moleküler düzeyde inceleyerek pozitif bir sonuç elde edip edemeyeceklerini görmeye çalışır. Bu "geniş tarama" tarzı çalışmalar, neden sonuç ilişkisi kurma konusunda yetersiz kalabilirler.
• Kontrol Grubu Olmayan Çalışmalar: Yapılan müdahalenin etkisini karşılaştırmak için kontrol grubu kullanılmayan çalışmaların sonuçları da güvenilirlik açısından şüphe uyandırıcıdır.

Bu gibi durumlarda, PubMed araştırma için faydalı da olsa sorgulayıcı düşüncenizi her daim kullanmanız gerekir. Karşılaştığınız araştırmanın metodolojisini ve sonuçlarını sorgulayarak değerlendirmeniz doğruya ulaşmanızı sağlayacaktır.

Bilimde güvenilirlik, farklı ve anlamlı araştırmaların aynı kanıtı sunmasından doğar. Birisi size uçuk kaçık bir makale gönderip "PubMed'de var!" derse artık "PubMed'de varsa ne olmuş?" diyebilirsiniz. Hem de burun tıkanıklığından şikâyet eden birisi size gelirse hangi makaleyi atacağınızı biliyorsunuz, ne de olsa PubMed'de listeleniyor(!).

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Özetle okuduğumuz, araştırdığımız, dinlediğimiz kaynak her ne olursa olsun bilimsel bilginin doğruluğu adına şüpheci ve sorgulayıcı yaklaşmak, doğruyu öğrenmek adına atabileceğimiz en doğru adım.