Basketbol Oynamak veya Zıplamak Boyu Uzatır, Halter Kaldırmak Boyu Kısaltır mı?

İddia

Basketbol oynamak, yüzmek veya durmaksızın zıplamak boyunuzu uzatır. Basketbolcuların ve yüzücülerin hep uzun olması bunun ispatıdır. Hatta halter kaldırmak da boyu kısaltır; o nedenle halterciler hep kısadır.

Gerçek mi?

Sahte

Gerçek Ne?

Zıplamak veya basketbol oynamak gibi fiziksel faaliyetler kendi başına boyunuzu normalde olacağından daha uzun yapamaz. Ancak basketbol gibi sporlarla uğraşan kişiler genellikle beslenmelerine ve sağlıklarına da daha çok dikkat ettikleri için, büyümelerine katkı sağlayan faktörlerin etkisini arttırabilirler.

Haltercilerin genellikle kısa olması ise, ağırlık kaldırma sporlarında kısa boylu olmanın daha avantajlı olmasıdır. Çünkü halterde amaç, bir yükü yerden alıp boy artı kol uzunluğu kadar yükseğe kaldırmak ("fiziksel iş yapmak") ile ilgilidir ve daha kısa bir boy bu mesafeyi kısalttığı için avantaj sağlamaktadır.

İddianın Kökeni

Birçok basketbolcunun uzun boylu olması, basketbol oynamak (veya zıplamak) ile boy uzaması arasında bir ilişki olduğunun düşünülmesine neden olmuştur. Buna mantık felsefesinde cum hoc ergo propter hoc (ya da "bir şey diğeri ile birlikte oluyor, dolayısıyla onun olmasının sebebidir") denmektedir ve bir çeşit neden-sonuç yanılgısıdır (bir safsatadır). Basketbol oynayanlar daha da uzayıp, profesyonel basketbolcu olmamaktadır; tam tersine, genetik veya çevresel nedenlerle halihazırda daha uzun olan kişiler daha iyi basketbol oynamakta ve profesyonelleşme ihtimalleri artmaktadır.

Bilgiler

Bir uzvun zorlanmasının onun fiziksel yapısını değiştireceği fikrine bilimde Lamarckçılık denmektedir. Lise biyoloji derslerinden de hatırlayacağınız üzere Lamarck, zürafaların uzun boyunlarının sebebinin, boyunlarını sürekli daha da yükseğe uzatmaları olduğunu düşünmüştür. Daha sonradan Charles Darwin tarafından geliştirilen Evrim Teorisi sayesinde bu yaklaşımın hatası anlaşılmış ve terk edilmiştir. Kas çalışmak veya Güneş altında fazla kalmak gibi davranışlar fiziksel değişimlere neden olabilir; ancak modern evrimsel biyoloji çerçevesinde biliyoruz ki bu değişimler geçicidir, kalıtsal değildir, ve organlar, söz konusu fiziksel etki (kas çalışma veya Güneş'te kalma) ortadan kalktığında eski haline döner. Bu tarz değişimlere modifikasyon adını vermekteyiz.

Basketbol oynamak veya boyumuzu esnetecek faaliyetlerde bulunmak (örneğin zıplamak, ip atlamak, vs.) herhangi bir geçici değişime neden olmamaktadır. Yani durduğumuz yerde sürekli zıplarsak uzamayız, zıplamayı bıraktıktan bir süre sonra boyumuz eski haline dönmez. Dolayısıyla ortada bir modifikasyon bulunmamaktadır.

Bir insanın maksimum boyu genlerle belirlenir. Örneğin X kromozomu ile 7, 8 ve 20. kromozomlar üzerinde bulunan genlerin boy uzunluğunu doğrudan etkilediği bilinmektedir. Ancak hemen her fiziksel özellikte olduğu gibi, bu genlerin verdiği biyolojik kapasitenin ne kadarına erişileceğini çevresel özellikler belirler.

Genel olarak, basketbol ve yüzme gibi sporlarla uğraşan kişilerin boylarının uzun olmasının iki temel nedeni vardır:

1. İddianın Kökeni kısmında sözünü ettiğimiz gibi, genetik ve çevresel nedenlerle daha uzun boylu olan kişilerin bu sporlarda daha başarılı olup, daha üst liglere seçilebiliyor olması.
2. Sporcuların spor koçlarının/hocalarının veya bireysel çabalarının sonucunda daha çok erken yaşlardan sağlıklarına ve beslenmelerine çok daha dikkat ediyor, böylece genetik sınırlarının en üst noktalarına daha kolay erişebiliyor olmaları.

Çevrenin Etkisi: Beslenme, Uyku ve Boy Uzunluğu

Sadece genlerin değil, beslenme ve genel sağlık gibi çevresel faktörlerin boy uzunluğuna doğrudan etkisi olduğu bilinmektedir. Hatta sayıya dökecek olursak, insanlar arası boy uzunlukları arasındaki farkların %60-80 arası genetik nedenlerden, %20-40 arası ise çevresel nedenlerden (özellikle de beslenmeden) kaynaklanmaktadır.

Özellikle erken gelişim çağlarında yeterli miktarda besine erişemeyen kişilerin ilerleyen yaşlarda aslen erişebileceklerinden daha kısa oldukları bilinmektedir. Örneğin 2. Dünya Savaşı sonrasında Japonya'da gen havuzu dikkate değer miktarda değişmemesine rağmen, sadece besine erişimin artması sonucunda ortalama boy uzunluğu 7.62 santimetre kadar artmıştır. Danimarka ve Hollanda gibi ülkeler en yüksek boy ortalamalarına sahiptir; çünkü bu ülkelerdeki insanlar uzun boylu bireylerle çiftleşmeyi tercih etmektedir ve toplumun genel refahı dünyanın en üst seviyelerindedir.

Tabii ki sağlık sadece beslenmeden ibaret değildir. Yeterli ve doğru zamanda uyku alma gibi davranışların da boy uzunluğu üzerindeki etkisi bilimsel araştırmalarla doğrulanmıştır. Bu mantıklıdır; çünkü büyüme hormonlarının en çok salgılandığı zaman uyku zamanıdır. Örneğin gece 12 ila sabaha karşı 3 arasında en çok miktarda salgılanan hormonlardan birisi İnsan Büyüme Hormonu'dur (HGH). Eğer ki büyüme çağlarında durmaksızın geç yatacak olursanız, bu hormonun salgılanmasındaki düzensizlikler en üst boy potansiyelinize erişmenize engel olabilir.

Zıplamanın, Esnemenin ve Halterin Boy Uzamasına Etkisi

Her ne kadar zıplamanın boyu uzatacağına dair bir içgüdüsel bir sanı bulunsa da, aslında zıplama davranışının bizi "esneterek" uzattığı fikri oldukça tartışmalıdır. Zira zıplamanın önemli bir kısmı yere geri dönmekle ilgilidir. Bu sırada kemiklerimiz üzerine binen yük inanılmaz fazladır: Bir halterci üzerine binen yüklerden bile fazla olabilmektedir! Dolayısıyla eğer sadece "esneme" ve "sıkışma" kuvvetleri açısından bakacak olursak; zıplamanın boyu uzatması değil, kısaltması bile beklenebilirdi.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ancak böyle bir durum da söz konusu değil. Zıplamak veya basketbol oynamak sizi kalıcı olarak uzatmadığı gibi, kısaltmaz da.

Halterciler ve Kısa Boy

Benzer şekilde, halterciler de yük altında kısalmazlar; Gerçek Ne? kısmında izah ettiğimiz gibi, daha kısa olanlar, o devasa yükleri daha az mesafede hareket ettirmeleri gerektiği için daha başarılı olurlar. Bu nedenle profesyonel halterciler genelde kısadır.

Burada gördüğümüz, en başta da belirttiğimiz gibi "Lamarkçı evrim" ile "Darwinci evrim" arasındaki fark gibidir: Bu sporcular fiziklerini zorladıkları için uzayıp kısalmazlar; koçlar ve takımlar tarafından boylarına göre seçildikleri için uzun veya kısadırlar.

%1 Esneme Payı

Sporlar ve boy uzunluğu ile ilgili en yaygın argümanlardan birisi, "büyüme diskleri" denen ve kemiklerin uzama evresinde henüz kemikleşmemiş bölgeler ("epifizel plakalar") üzerine binen yüklerin nihai boya etki edebileceği ile ilgilidir. Ancak büyüme disklerine binen kuvvetler ile bu disklerin kemikleşmesi veya kemik uzamasını değiştirmesi gibi bir ilişkiyi ortaya koyabilen hiçbir araştırma bulunmamaktadır.

Uzayda zaman geçiren astronotların veya vücudunu aşırı esnetenlerin eklemlerin arasındaki boşlukların toplamda %1 kadar da olsa uzaması geçicidir (bu bir "modifikasyon" olarak düşünülebilir). Bu uzama çok kısa bir sürede eski haline gelecektir; çünkü normal yaşantıya dönüldüğünde eklemler üzerine binen yükler, bu fazladan esnemeyi ortadan kaldıracaktır.