Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Bağlaç Safsatası Nedir: Olasılık Matematiğinin İnsan Psikolojisiyle Dansı!

İki Ayrı Olayın Bir Arada Yaşanması Neden Tek Bir Olayın Yaşanmasından Daha Olası Gözüküyor?

Bağlaç Safsatası Nedir: Olasılık Matematiğinin İnsan Psikolojisiyle Dansı!
4 dakika
12,440
  • Olasılık Teorisi
  • Olasılık
Tüm Reklamları Kapat

Twitter üzerinden takipçilerimize aşağıdaki soruyu sorduk ve tam 24.507 kişi cevapladı:

Görebileceğiniz üzere ezici çoğunluk, Aslı'nın bir "ressam ve poker oyuncusu" olma ihtimalinin, "sadece ressam" olma ihtimalinden yüksek olduğunu düşündüler.

Tüm Reklamları Kapat

Bazı yorumlarda bunun zeka ile ilgili olduğu iddia edilse de, bu bir zeka testi değil; zira genel halkın yanı sıra istatistik konusunda deneyimli ve bilgili olan insanlar arasında yapılan deneylerde bile, katılımcıların %80'inin ikinci şıkkın daha olası olduğu görüldü. İstatistik konusunda iyi olanlar üst üste atılan zarların değerini tahmin etmek konusunda, uluslararası ilişkiler uzmanları ise diplomatik kriz olasılığına yönelik senaryolarda aynı hataya düştüler. Dolayısıyla bu tarz sorular basit birer "zeka testi" olarak görülmemeli. Bu soru, insan psikolojisinin yanılgıya ne kadar açık olduğunu, olasılık matematiğini kullanarak gösteren harika bir örnek!

Burada olan şudur: Aslı ile ilgili verdiğimiz bilgilerin hiçbiri, Aslı'nın bir ressam olma ihtimalini doğrudan arttırmamaktadır. Ancak soruda verilen matematikçi olmak ile ilgili arka plan bilgisi, insanların Aslı'nın poker oynamaya daha yatkın olacağını düşünmesine neden olmaktadır. Çünkü olasılık ve istatistikten anlamak, poker başarısını arttırmaktadır. Ancak ikinci şık, birinciden daha olası değildir.

Tüm Reklamları Kapat

Elimizdeki veriler, Aslı'nın ressam olması veya poker oynaması ile ilgili doğrudan bir sonuca varmak için yeterli değildir. Fakat ikinci şık, birinci şıktan çok daha spesifik bir duruma işaret etmektedir. İkinci şıkta söylenen şudur: "Aslı'nın ressam olması yetmez; aynı zamanda bir de poker oyuncusudur!"

Halbuki bu şıkkı seçen kişilerin ilk şıkkı elemesinin nedeni, Aslı'nın ressam olma ihtimalinin düşük olduğunu düşünmesidir. Ne var ki o düşük olasılıktan daha da düşük olan olasılık, Aslı'nın hem ressam hem de poker oyuncusu olmasıdır.

Fakat insan psikolojisi, olasılık hesaplarına bu şekilde yaklaşmaz. Çabucak karar vermemiz gereken konularda insan beyni kısa yollara başvurur. Beynimiz, "Aslı ressam mı değil mi bilmiyorum; ancak matematik ile haşır neşir olmak poker başarısını arttırdığına göre, muhtemelen doğru cevap ikincisi olmalıdır." şeklinde düşünür. Ne var ki bu, yukarıda anlattığımız nedenle yanlıştır. Aslı'nın sadece ressam olma ihtimali, hem ressam olup hem poker oynama ihtimalinden çok daha yüksektir. Beynimizse, istatistiki olarak daha olası olandan ziyade, ilk etapta daha mantıklı geleni seçer.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Şöyle düşünün: Tüm matematik bölümü mezunu insan popülasyonunu hayal edin. Diyelim ki 1 milyon kişi olsun. Bu 1 milyon insanın sadece %1'i ressam olsun. Yani 10.000 kişi. Peki bu on bin kişi içinden poker oynayanların oranı nedir; yani hem ressam olan, hem poker oyuncusu olan kişi sayısı nedir? Belki o 10.000 kişinin de %1'i; yani sadece 100 kişi... Dolayısıyla hakkında pek fazla bir şey bilmediğimiz Aslı'nın sadece ressam olma ihtimali %1'dir; ancak hem ressam olup hem de poker oynama ihtimali %0.01'dir.

Bağlaç Safsatası

İşte insanları kolayca aldatabilen bu mantık safsatasına Bağlaç Safsatası (İng: "Conjunction Fallacy") denmektedir. Aslı'nın bir ressam olduğunu hayal etmek zordur; çünkü bize yoğun bir analitik arka plan bilgisi verilmektedir. Dolayısıyla şıklar arasından bu analitik arka planla ilgili olanın daha olası olduğunu düşünürüz. Halbuki o şıkkın doğru olabilmesi için, olası olmadığını düşündüğümüz durumların da gerçek olması gerekir. Bu, yukarıda gösterdiğimiz gibi, çok daha düşük bir olasılıktır. Bunu, matematiksel olarak şöyle ifade ederiz:

Pr(A)≥Pr(A∧B)\LARGE{Pr(A)\geq{Pr(A\land{B})}}

Yani tek bir olayın gerçekleşme olasılığı (Pr(A)Pr(A)), iki ayrı olasılığın bir arada gerçekleşme ihtimalinden (Pr(A∧B)Pr(A\land{B})) her zaman daha büyüktür veya en iyi ihtimalle ona eşittir.

Occam'ın Usturası

Bu durum bize bilimde ve bilim felsefesinde Occam'ın Usturası (veya parsimoni) adını verdiğimiz kavramın değerini de gösterir: Hakkında pek az şey bildiğimiz durumlarda, en az sayıda varsayıma dayanan açıklama, daha olası olan açıklamadır. Bir şeyi gerçek varsaymak için ne kadar çok sayıda varsayımda bulunuyorsa, o katmerli varsayımlara dayalı açıklama o kadar düşük olasılıklı olacaktır. Bu durumda, Aslı'nın hem ressam olup, hem de poker oynaması 2 ayrı varsayıma ("ressamlık" ve "poker oyunculuğu") dayanmaktadır. Birinci şık ise, hakkında pek az şey bildiğimiz Aslı ile ilgili olarak tek bir varsayıma ("ressamlık") dayanır. Dolayısıyla ilk şık, olasılık matematiği çerçevesinde çok daha olasıdır.

Tüm Reklamları Kapat

Komplo Teorileri Sizi Nasıl Kandırıyor?

İşte bu safsatayı anlamak, komplo teorilerinin neden tehlikeli olduğunu ve bu saçmalıklara neden bu kadar kolay kanıldığını anlamanızı da sağlayacaktır.

Komplo teorisyenleri, sahte teorilerini inşa ederken, takipçi kitlelerine en mantıklı gibi gözüken ek bilgileri teorilerine dahil ederler. Halbuki bu eklentilerin her biri, giderek artan sayıda varsayımı geçerli kabul etmeyi gerektirmektedir; çünkü komplo teorisyenleri kanıt üretmezler. Sadece var olan kanıtları, ek hayali bağlantılar kullanarak birbirine bağlarlar. Ancak teorilerine ekledikleri bu varsayımlar, kişiyi inandırmak istedikleri konu ile daha ilişkili gibi gözüktüğü için, bu teorileri dinleyen kişiler de anlatılanın daha olası olduğunu düşünürler. Birçok sahte haber kaynağı da aynı yönteme başvurmaktadır. Şu temel kuralı asla unutmayın:

Birden fazla parçadan oluşan bir anlatının doğru olma ihtimali, en düşük olasılıklı parçanın gerçek olma ihtimalinden daha fazla gerçek ("daha olası") olamaz.

Aslı Poker de Oynuyor Olamaz mı?

Peki Aslı hem ressam, hem poker oyuncusu olamaz mı? Elbette olabilir. Benzer şekilde, daha çok varsayıma dayalı açıklamalar da, daha az sayıda varsayıma dayanan açıklamalara rağmen gerçek olabilir! Ancak bunun yaşanma ihtimali çok daha düşüktür.

Elbette Evren'de o kadar çok sayıda unsur ve nesne vardır ki, bunların yaratabilecekleri olasılık kombinasyonları da hemen her ihtimalin bir yerlerde gerçek olmasını sağlamaktadır. Yani oralarda bir yerlerde hem ressam, hem poker oyuncusu olan Aslılar vardır. Ancak ek bilgiye sahip olmadığımız durumlarda, daha az sayıda varsayıma dayanan şıkkı daha olası olarak görmek rasyoneldir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
51
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 43
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 24
  • İnanılmaz 11
  • Muhteşem! 10
  • Bilim Budur! 6
  • Güldürdü 4
  • Umut Verici! 4
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • Üzücü! 4
  • Korkutucu! 3
  • İğrenç! 2
  • Grrr... *@$# 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/06/2023 21:51:22 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8072

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Farmakoloji
Saldırı
Komplo Teorisi
Balık
Yapay
Kuantum Fiziği
Kalori
Hastalık Yayılımı
Samanyolu Galaksisi
Makina
Klinik Mikrobiyoloji
Kalp
Kuş
Mucize
Obstetrik
Mers
Bitkiler
Önyargı
Sinirbilim
Öğrenme Teorileri
Algı
Köpekbalığı
Elektron
Kurt
Meteor
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Özgür İrade: Aldığımız Kararlarda *Gerçekten* Özgür müyüz?
Özgür İrade: Aldığımız Kararlarda *Gerçekten* Özgür müyüz?
Araba Tekerleği Yuvarlak Olmak Zorunda mı? Üçgen Tekerlek Mümkün mü?
Araba Tekerleği Yuvarlak Olmak Zorunda mı? Üçgen Tekerlek Mümkün mü?
Büyük Patlama Neden Evrenin Başlangıcı Olamaz?
Büyük Patlama Neden Evrenin Başlangıcı Olamaz?
Detoks Saçmalığı: Vücudunuzu Toksinlerden Nasıl Arındırırsınız?
Detoks Saçmalığı: Vücudunuzu Toksinlerden Nasıl Arındırırsınız?
Evrene Dair 7 Sorunuza 7 Cevap! | Sorun Var #5
Evrene Dair 7 Sorunuza 7 Cevap! | Sorun Var #5
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Bağlaç Safsatası Nedir: Olasılık Matematiğinin İnsan Psikolojisiyle Dansı!. (27 Kasım 2019). Alındığı Tarih: 10 Haziran 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8072
Bakırcı, Ç. M. (2019, November 27). Bağlaç Safsatası Nedir: Olasılık Matematiğinin İnsan Psikolojisiyle Dansı!. Evrim Ağacı. Retrieved June 10, 2023. from https://evrimagaci.org/s/8072
Ç. M. Bakırcı. “Bağlaç Safsatası Nedir: Olasılık Matematiğinin İnsan Psikolojisiyle Dansı!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 27 Nov. 2019, https://evrimagaci.org/s/8072.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Bağlaç Safsatası Nedir: Olasılık Matematiğinin İnsan Psikolojisiyle Dansı!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, November 27, 2019. https://evrimagaci.org/s/8072.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close