Aurora (Kutup Işıkları) Nedir ve Nasıl Oluşur?

Gözlemsel Astronomi

Kaynak: Wikimedia Commons

Okunma Süresi 4 dakika 41 saniye
Son Düzenlenme 01/12/2019 10:57
1,161

Meltem Çetin Sever

Yazar

İlginizi Çekebilecek Sorular

Evren'de neden madde anti-maddeden fazladır? Subatomic parçacıklar neden kararsızlardır, neden bozunurlar?
Asosyal ve antisosyal arasındaki fark nedir?
Saçlarımız yağlanıyor. Bu yağın çeşidi nedir? Bu tür lipidlerin adsorbsiyonu ve viskozitesinin sıcaklıkla ilişkisi nasıldır?
Neden nesli tükenme tehlikesi altında olan türlere yardım ediyoruz? "insanların etkisi olmayan nesil tükenmeleri" zaten doğanın bir parçası değil mi?
İnsanlar neden güler? Gülmenin evrimsel süreçteki önemi nelerdir? Hayvanlarda gülme mekanizması var mıdır?
İnsan ırkı tek bir ırkken neden "farklı ırklardaki insanlar" gibi tabirler kullanılıyor!?

Daha Fazla Göster

Soru Sor

Favorilerime Ekle

Sonra Oku

Gizle

Gece Modu

Bu yazı, Evrim Ağacı'na ait, özgün bir içeriktir. Konu akışı, anlatım ve detaylar, Evrim Ağacı yazarı/yazarları tarafından hazırlanmış ve/veya derlenmiştir. Bu içerik için kullanılan kaynaklar, yazının sonunda gösterilmiştir. Bu içerik, diğer tüm içeriklerimiz gibi, İçerik Kullanım İzinleri'ne tabidir.

Meltem Çetin Sever Takip Et

Yazar

Evrim Ağacı editörü, yazarı ve çevirmenidir. Alanı Kimya’dır ama beşeri bilimlerle yakından ilgilenir. Gerçeğe ulaşmak için bilimsel şüphecilik ve bilimsel yöntemlerin kullanılması gerektiğini savunur.

Çağrı Mert Bakırcı Takip Et

Editör

Evrim Mühendisi. Evrim Ağacı'nın kurucusu ve idari sorumlusudur. Bilim anlatıcılığı ve popüler bilim yazarlığı ile uğraşıyor. ODTÜ mezunu. Doktorasını Texas Tech Üniversitesi'nden evrimsel robotik alanında aldı.

Kuzey ya da Güney Kutbu yakınlarında gerçekleşen doğal ışık gösterilerinin fotoğraflarını görme şansınız olmuştur. Aurora denilen bu doğa harikası ışık gösterilerine Kutup Işıkları da denilir. Özel olarak adlandırılıcak olursa; Kuzey Kutbu'nda oluşanlar Aurora Borealis, Güney Kutbu'nda oluşanlar Aurora Australis'tir. Oluşma sebepleri aynı olsa da kuzey ışıkları daha popülerdir; daha çok bilinmesinin sebebi kolay ulaşılabilir olmalarından kaynaklıdır.

Aurora Nasıl Oluşur?

Öncelikle auroranın oluşmasını sağlayan şey Güneş’tir. Güneş’in bizim için sürekli bir ısı ve ışık kaynağı olduğunu biliyoruz, yalnız Güneş aynı zamanda zararlı ışınlar ve radyasyon da yaymaktadır. Güneş’ten gelen çoğu zararlı ışınların etkilerinden dünyanın etrafındaki manyetik alan sayesinde korunuruz.

Güneş'te sürekli patlamalar olur ve bu patlamalar sonucunda Güneş'ten uzaya parçacıklar savrulur. Güneş’te gerçekleşen ve taçküre kütle boşaltımı ya da Güneş patlaması olarak adlandırılan patlamalar, Güneş'in taçküresinde (koronasında) manyetik alan karışımları nedeniyle oluşur ve uzaya büyük kütlelerde plazma fırlatılmasına sebep olur. Bu patlamalar Güneş rüzgarlarının oluşmasını sağlar ve yüksek hızlarda uzayda yolculuk edebilen tanecikler oluşmasına sebep olur.

Taçküre kütle boşaltımının nasıl göründüğüne dair oluşturulmuş bir görsel.

Bu tanecikler yani serbest elektron ve protonlar, Güneş'in dönmesi ile birlikte Güneş rüzgarları ile dünyaya doğru savrulurlar. Yüklü parçacıklar dünyanın manyetik alanı tarafından büyük ölçüde saptırılsalar da Dünya'nın manyetik alanının her iki kutupta da zayıf olmasından kaynaklı, bazı parçacıklar dünyanın atmosferine girer ve bu parçacıklar atmosferdeki gaz molekülleri ile çarpışırlar.

Dünya tarafından oluşturulan manyetik alan gözle görünmez. Jeofizikçiler, Dünya'nın manyetik bir alana sahip olmasının sebebinin katı demir çekirdeğinin, sıcak ve sıvı metal bir akışkan okyanusu ile çevrili olmasından kaynaklandığını düşünüyor.

Yani bu muhteşem ışık gösterileri, Güneş'ten gelen yüklü taneciklerin Dünya’nın atmosferdeki oksijen ve azot gazlarının tanecikleri ile çarpışması sonunda oluşur. Dünya'nın atmosferi çoğunlukla azot ve oksijen gazlarından oluştuğu için bu moleküllerle çarpışırlar. Çarpışan taneciklerle enerji kazanan bu moleküller normal enerji düzeylerine dönerken foton yayarlar. Yayılan fotonların sayısı o kadar çoktur ki, ışık gösterisi olarak karşımıza çıkar.

Farklı Aurora Renkleri Nasıl Oluşur?

Güneş’ten gelen parçacıkların oksijen molekülleri ile çarpışması sonucunda kırmızı veya yeşil ışık tonları üretilirken; azot molekülleri ile mavi ve mor ışık tonları üretilir. Soluk sarımsı yeşil en sık rastlanılan aurora rengidir ve dünyanın yaklaşık 96 kilometre yukarısında bulunan oksijen molekülleri sayesinde oluşur. Nadir görülen kırmızı auroralar, 320 kilometre yükseklikteki oksijen molekülleri ile oluşmaktadır. Azot molekülleri ise mavi veya morumsu-kırmızı auroralar üretir.

Kuzey ışıkları; Aurora Borealis, Güneş'ten gelen parçacıkların atmosferdeki oksijen molekülleri ile çarpışması sonucunda oluşan soluk yeşil ışıklar.

Bu çarpışmalardan milyarlarca sayıda olduğu zaman, yayılan fotonlar gece gökyüzünde görünür hale gelerek kutup ışıklarını oluştururlar. Gündüz görünmezler çünkü Güneş ışığından daha sönüktürler.

Kuzey ışıkları; Aurora Borealis, Güneş'ten gelen parçacıklar oksijen molekülleri ile çarpışarak soluk yeşil ışıkları, azot molekülleri ile çarpışarak morumsu ışıkları oluşturur.

Farklı Şekillerdeki Auroralar

Bilim insanları auroraların neden farklı şekillerde oluştuklarına dair hala kesin bir cevap bulabilmiş değiller ama şekillerin manyetosferin neresinde oluştuklarına bağlı olduğu bilinmektedir. Auroralar çok farklı şekiller de görünse de genel olarak üç farklı şekilde karşımıza çıkar: Ark şekilli, şerit şekilli ve sütun şekilli aurora.

Ark Şekilli Aurora

Ark şekilli auroralar gökkuşağını andırırlar. Daha çok, auroral aktivitenin sakin ve daha yoğun olduğu durumlarda ortaya çıkarlar. Yüksek enlemlerde oluşan tipik ark yapısıdır ve kuzey-doğudan kuzey-batıya doğru uzanır.

Şerit Şekilli Aurora

Kıvrımlı şekilli auroradır. Şeritler yavaş veya orta hızda hareket edebilir. Aurora yoğunluğu arttığında hızlanır ve dans ediyormuş gibi görünürler.

Sütun Şekilli Aurora

Bu auroralar uzaya doğru yükselen devasa renkli ışık sütunları gibidirler. Bunlar artan auroral aktivite belirtisi olmakla birlikte, sık sık artan parlaklık ve hareketlilikle ortaya çıkarlar. Sütunlar genellikle yoğun auroral dönemlerde, düşük jeomanyetik enlemlerde ortaya çıkar.

Kutup Işıkları Nerelerde Gözlemlenebilir?

Auroralar genellikle Dünya'nın manyetik kutuplarının çevresinde oluşan halka şeklindeki alanlarda ortaya çıkar. Auroral oval denilen bu halkalar uzaydan görünebilir. Kuzey ışıklarını gözlemlemek için önerilen yerlerin başında; Alaska, Kanada ve Norveç gibi İskandinav ülkeleri gelir. Güney ışıklarını gözlemlemek için ise; Avustralya ve Yeni Zellanda önerilir.

Avustralya'da gözlemlenen güney ışıkları yani Aurora Australis.

Diğer Gezegenlerde de Aurora Oluşur mu?

Evet, oluşabilir. Eğer gezegen, Dünya gibi manyetik bir alana sahip ise aurorası da olabilir.

Hubble Uzay Teleskobu'nun çektiği Jüpiter’de oluşan aurora.

Satürn'ün Güney Kutbu'nda oluşan aurora.

Gaz devleri, yani; Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün güçlü manyetik alana sahip oldukları için auroraları da vardır. Bu auroraların renkleri ve şekilleri Dünya'dakinden farklıdır çünkü bu gezegenlerin atmosferleri ve içerdikleri gazlar farklıdır.

Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?

Kaynaklar ve İleri Okuma

NASA. What Is An Aurora?. (2019, Kasım 30). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: NASA
NASA. Aurora. (2019, Kasım 30). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: NASA
Northern Light Centre. What Are Northern Lights?. (2019, Kasım 30). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Northern Light Centre
Wikipedia. Taçküre Kütle Atımı. (2019, Kasım 30). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Wikipedia
Aurora Borealis Observatory. Shapes And Types Of Aurora. (2019, Temmuz 13). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Aurora Borealis Observatory
N. Case. What Do Auroras Look Like On Other Planets?. (2019, Kasım 10). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Discover

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/12/2019 12:29:28 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8081

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Soru Sorun!