Aurora (Kutup Işıkları) Nedir ve Nasıl Oluşur?

Kuzey ya da Güney Kutbu yakınlarında gerçekleşen doğal ışık gösterilerinin fotoğraflarını görme şansınız olmuştur. Aurora denilen bu doğa harikası ışık gösterilerine Kutup Işıkları da denilir. Özel olarak adlandırılıcak olursa; Kuzey Kutbu'nda oluşanlar Aurora Borealis, Güney Kutbu'nda oluşanlar Aurora Australis'tir. Oluşma sebepleri aynı olsa da kuzey ışıkları daha popülerdir; daha çok bilinmesinin sebebi kolay ulaşılabilir olmalarından kaynaklıdır.

Aurora Nasıl Oluşur?

Öncelikle auroranın oluşmasını sağlayan şey Güneş’tir. Güneş’in bizim için sürekli bir ısı ve ışık kaynağı olduğunu biliyoruz, yalnız Güneş aynı zamanda zararlı ışınlar ve radyasyon da yaymaktadır. Güneş’ten gelen çoğu zararlı ışınların etkilerinden dünyanın etrafındaki manyetik alan sayesinde korunuruz.

Güneş'te sürekli patlamalar olur ve bu patlamalar sonucunda Güneş'ten uzaya parçacıklar savrulur. Güneş’te gerçekleşen ve taçküre kütle boşaltımı ya da Güneş patlaması olarak adlandırılan patlamalar, Güneş'in taçküresinde (koronasında) manyetik alan karışımları nedeniyle oluşur ve uzaya büyük kütlelerde plazma fırlatılmasına sebep olur. Bu patlamalar Güneş rüzgarlarının oluşmasını sağlar ve yüksek hızlarda uzayda yolculuk edebilen tanecikler oluşmasına sebep olur.

Taçküre kütle boşaltımının nasıl göründüğüne dair oluşturulmuş bir görsel.

Bu tanecikler yani serbest elektron ve protonlar, Güneş'in dönmesi ile birlikte Güneş rüzgarları ile dünyaya doğru savrulurlar. Yüklü parçacıklar dünyanın manyetik alanı tarafından büyük ölçüde saptırılsalar da, bazı parçacıklar dünyanın atmosferine girer ve bu parçacıklar atmosferdeki gaz molekülleri ile çarpışırlar.

Gözlemsel Astronomi ile ilgili diğer içerikler ›

Dünya tarafından oluşturulan manyetik alan gözle görünmez. Jeofizikçiler, Dünya'nın manyetik bir alana sahip olmasının sebebinin katı demir çekirdeğinin, sıcak ve sıvı metal bir akışkan okyanusu ile çevrili olmasından kaynaklandığını düşünüyor.

Yani bu muhteşem ışık gösterileri, Güneş'ten gelen yüklü taneciklerin Dünya’nın atmosferdeki oksijen ve azot gazlarının tanecikleri ile çarpışması sonunda oluşur. Dünya'nın atmosferi çoğunlukla azot ve oksijen gazlarından oluştuğu için bu moleküllerle çarpışırlar. Çarpışan taneciklerle enerji kazanan bu moleküller normal enerji düzeylerine dönerken foton yayarlar. Yayılan fotonların sayısı o kadar çoktur ki, ışık gösterisi olarak karşımıza çıkar.

Özetle, kutup ışıklarının ardında atomun uyarılması prensibi yatar. Atom, merkezde bir çekirdek ve çekirdeğin etrafındaki yörüngelerde dönen elektronlardan oluşur. Güneş yüzeyinde oluşan fırtınalar uzaya yüklü parçacıklar saçar. Güneş’ten saçılan bu yüklü parçacıklar dünya atmosferindeki gaz atomlarına çarptığında, yörüngedeki bir elektron bulunduğu yörüngeden daha yüksek enerjili bir yörüngeye çıkarak uyarılmış olur. Bu uyarılma atomların ışıma yapmasına sebep olur. Elektron uyarılmış halden düşük enerjili yörüngesine geri dönerken foton denilen ışık parçacıklarını salar.

Farklı Aurora Renkleri Nasıl Oluşur?

Güneş’ten gelen parçacıkların oksijen molekülleri ile çarpışması sonucunda kırmızı veya yeşil ışık tonları üretilirken; azot molekülleri ile mavi ve mor ışık tonları üretilir. Soluk sarımsı yeşil en sık rastlanılan aurora rengidir ve dünyanın yaklaşık 96 kilometre yukarısında bulunan oksijen molekülleri sayesinde oluşur. Nadir görülen kırmızı auroralar, 320 kilometre yükseklikteki oksijen molekülleri ile oluşmaktadır. Azot molekülleri ise mavi veya morumsu-kırmızı auroralar üretir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Kuzey ışıkları; Aurora Borealis, Güneş'ten gelen parçacıkların atmosferdeki oksijen molekülleri ile çarpışması sonucunda oluşan soluk yeşil ışıklar.

Bu çarpışmalardan milyarlarca sayıda olduğu zaman, yayılan fotonlar gece gökyüzünde görünür hale gelerek kutup ışıklarını oluştururlar. Gündüz görünmezler çünkü Güneş ışığından daha sönüktürler. Ayrıca aslında auroralar yeryüzünün tamamında oluşabilir; ancak kutuplarda daha belirgin olmasının sebebi, buradaki yüksek manyetik alan ve daha uzun süren karanlıktır.

Kuzey ışıkları; Aurora Borealis, Güneş'ten gelen parçacıklar oksijen molekülleri ile çarpışarak soluk yeşil ışıkları, azot molekülleri ile çarpışarak morumsu ışıkları oluşturur.

Farklı Şekillerdeki Auroralar

Bilim insanları auroraların neden farklı şekillerde oluştuklarına dair hala kesin bir cevap bulabilmiş değiller ama şekillerin manyetosferin neresinde oluştuklarına bağlı olduğu bilinmektedir. Auroralar çok farklı şekiller de görünse de genel olarak üç farklı şekilde karşımıza çıkar: Ark şekilli, şerit şekilli ve sütun şekilli aurora.

Ark Şekilli Aurora

Ark şekilli auroralar gökkuşağını andırırlar. Daha çok, auroral aktivitenin sakin ve daha yoğun olduğu durumlarda ortaya çıkarlar. Yüksek enlemlerde oluşan tipik ark yapısıdır ve kuzey-doğudan kuzey-batıya doğru uzanır.

Şerit Şekilli Aurora

Kıvrımlı şekilli auroradır. Şeritler yavaş veya orta hızda hareket edebilir. Aurora yoğunluğu arttığında hızlanır ve dans ediyormuş gibi görünürler.

Sütun Şekilli Aurora

Bu auroralar uzaya doğru yükselen devasa renkli ışık sütunları gibidirler. Bunlar artan auroral aktivite belirtisi olmakla birlikte, sık sık artan parlaklık ve hareketlilikle ortaya çıkarlar. Sütunlar genellikle yoğun auroral dönemlerde, düşük jeomanyetik enlemlerde ortaya çıkar.

Kutup Işıkları Nerelerde Gözlemlenebilir?

Auroralar genellikle Dünya'nın manyetik kutuplarının çevresinde oluşan halka şeklindeki alanlarda ortaya çıkar. Auroral oval denilen bu halkalar uzaydan görünebilir. Kuzey ışıklarını gözlemlemek için önerilen yerlerin başında; Alaska, Kanada ve Norveç gibi İskandinav ülkeleri gelir. Güney ışıklarını gözlemlemek için ise; Avustralya ve Yeni Zellanda önerilir.

Avustralya'da gözlemlenen güney ışıkları yani Aurora Australis.

Diğer Gezegenlerde de Aurora Oluşur mu?

Evet, oluşabilir. Eğer gezegen, Dünya gibi manyetik bir alana sahip ise aurorası da olabilir.

Hubble Uzay Teleskobu'nun çektiği Jüpiter’de oluşan aurora.

Satürn'ün Güney Kutbu'nda oluşan aurora.

Gaz devleri, yani; Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün güçlü manyetik alana sahip oldukları için auroraları da vardır. Bu auroraların renkleri ve şekilleri Dünya'dakinden farklıdır çünkü bu gezegenlerin atmosferleri ve içerdikleri gazlar farklıdır.

Okundu Olarak İşaretle

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İlginizi Çekebilecek Sorular

Soru & Cevap Platformuna Git

Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?

Kaynaklar ve İleri Okuma

NASA. What Is An Aurora?. (30 Kasım 2019). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
NASA. Aurora. (30 Kasım 2019). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
Northern Light Centre. What Are Northern Lights?. (30 Kasım 2019). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Northern Light Centre | Arşiv Bağlantısı
Wikipedia. Taçküre Kütle Atımı. (30 Kasım 2019). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
Aurora Borealis Observatory. Shapes And Types Of Aurora. (13 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Aurora Borealis Observatory | Arşiv Bağlantısı
N. Case. What Do Auroras Look Like On Other Planets?. (10 Kasım 2019). Alındığı Tarih: 30 Kasım 2019. Alındığı Yer: Discover | Arşiv Bağlantısı

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/06/2022 04:14:48 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8081

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Kategoriler ve Etiketler