Atmosferin çirklənməsi və yaratdığı fəsadlar

Atmosferin çirklənməsinə keçmədən əvvəl atmosferin nə olduğunu incələyək:

Atmosfer

ətrafında bir cazibə qüvvəsi ilə tutulmuş bir göy cisminin qaz zərfidir. Atmosferlə planetlərarası məkan arasında kəskin bir sərhəd olmadığından, atmosfer ümumiyyətlə qaz mühitinin özü ilə birlikdə döndüyü bir səma cisminin ətrafındakı bölgə hesab olunur. Əsasən qazlardan (qaz planetlərindən) ibarət olan bəzi planetlərin atmosferinin qalınlığı çox böyük ola bilər.

Yer atmosferində əksər canlı orqanizmlərin tənəffüs üçün istifadə etdiyi oksigen və fotosintez zamanı bitkilər və siyanobakteriyalar tərəfindən istehlak edilən karbon dioksid var.

Atmosfer həm də planetin qoruyucu təbəqəsidir, sakinlərini günəş ultrabənövşəyi radiasiyadan və meteoritlərdən qoruyur.

Bütün nəhəng cisimlərdə - qaz nəhənglərində və əksər yer planetlərində (Günəş sistemində - Merkuri istisna olmaqla) bir atmosfer var.

Atmosferin nə olduğunu araşdırdıqdan sonra onun çirkləndirici mənbələrinə və insanlara təsirinə baxaq.

Şəhərlərdə fəaliyyət göstərən sənaye və nəqliyyat vasitələrinin havaya buraxdığı tullantılar atmosfer havasının kəskin çirklənməsinə səbəb olur. Atmosferin çirklənmə səviyyəsi göstəricilərdə öz əksini tapmışdır. Çirkləndirici maddələrin təhlükə dərəcəsindən və konsentrasiyasından asılı olaraq dəyişən ümumi kompleks göstərici kimi atmosferin çirklənmə indeksindən (AÇİ) istifadə olunur. Konkret məntəqələrdə aparılan hesablamalar göstərir ki, çirkləndirici maddələrin miqdarı atmosferə hansı formada və hansı yollarla daxil olmasından asılı olaraq dəyişir. AÇİ adətən tullantıların ən yüksək orta illik göstəricisi üzrə hesablanılır. Şəhərlərdə havanın əsas çirklənmə mənbələri asılı maddələr, azot 2-oksid, benzapiren, formaldehid, fenol, karbon-sulfid və hidrogen ftoriddir. Son on il ərzində atmosferin orta illik çirklənməsi təqribən 50%-ə qədər artmışdır.Sənaye məhsullarının istehsalı gündən günə artır, bu da metallurgiya, kimya, neft, qaz və kömür istehsalı sənayelərinin atmosferə atılan tullantılarının miqdarının artmasına gətirib çıxarır. Həmçinin qaz, kömür və mazutla işləyən istilik energetikasının tullantılarının həcmi də artıb. İri şəhərlərdə havanın yüksək çirklənmə dərəcəsi qeydə alınmışdır ki, bu da ümumi ekoloji vəziyyətin gərgin olmasını təyin edir.

Atmosferin ümumi çirklənməsi bütövlükdə iqlimin dəyişməsinə, "istixana effekti"nin yaranmasına, bu isə qlobal istiləşməyə gətirib çıxarır. Son illərin tədqiqatlarına əsasən, Azərbaycanın düzənlik rayonlarında havanın temperaturunun əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsi müşahidə olunur. Bütün respublika ərazisində qışın isti keçməsi qeydə alınmışdır. Yazda temperaturun aşağı düşməsi müşahidə olunur: Naxçıvan və Abşeronda ən çox soyuqlaşma, Lənkəran və Ceyrançöl zonalarında ən aşağı qiymətlər qeydə alınmışdır

Bəs bütün bunlar insanlara necə təsir edir?

Hava çirkliliyinin insanların sağlamlığına təsir edə biləcəyi bir çox qısa və uzunmüddətli təsiri var. Həqiqətən şəhərdəki hava çirkliliyi kəskin tənəffüs xəstəlikləri riskini artırır.

Hava çirkliliyi müxtəlif qrup insanlara müxtəlif yollarla təsir edir. Ən ciddi təsirlər onsuz da xəstə olan insanlarda baş verir. Bundan əlavə, uşaqlar, yaşlılar və sağlamlıq imkanları məhdud olan az təminatlı ailələr kimi ən həssas qruplar bu fenomenin zərərli təsirlərinə daha həssasdırlar.

Hava çirkliliyi dəri üçün də çox zərərlidir və hazırda da təsirləri görünür (dəri yaşlanması, dərinin dehidrasiyası, sızanaqların inkişafı, hüceyrə materialının deqradasiyası və s.)

Ətraf mühit böhranı Asiya, daha dəqiq desək Çində əvvəllər görülməmiş səviyyələrə çatır. Böyük şəhərlər bir qırmızı xəbərdarlıqdan digərinə keçir, duman qum fırtınası kimi irəliləyir, maskaların satışları sürətlə artır. Ancaq buradan özümüzə sual verə bilərik, Bu niyə olur? Səbəb çox amilləri birləşdirir, sənaye, enerji və coğrafi.

Duman insanların sağlamlığına bir çox cəhətdən zərərlidir. Dünyada gözləri və tənəffüs sistemini (burun, boğaz) qıcıqlandırır, ancaq kükürd dioksid, azot dioksid və karbon monoksit yaşlıları daha ciddi şəkildə təsir edir və uşaqlar, həmçinin ürək xəstəliyi olan insanlar və xüsusilə astma, bronxit və ya amfizem kimi ağciyər problemləri olanlar. Böyük şəhərlərdə duman problemi ağciyər tutumunu azalda bilər və nəfəs darlığı, öskürək, boğaz ağrısına səbəb ola bilər.