Ara Geçiş Türleri - 5: Amfibilerden Sürüngenlere Geçiş

Geçen yazımızda sürüngenlerden kuşlara geçişi anlatmıştık. Her ne kadar sırası biraz ters olsa da, çok büyük dert olacağını sanmıyoruz, gerekli düzenlemeleri Yazı Dizini'nde yapabiliriz. Hemen konuya girelim:

Konumuz, dediğimiz gibi, sürüngenlerin nasıl ortaya çıktığıdır. Sürüngenler, “iki hayatlı” (hem suda hem karada yaşayan canlı) anlamına gelen amfibilerin evrimleşmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Hayatta kalmakta usta olan (çünkü iki farklı doğada, su ve karada yaşayabilirler) amfibileri bugün bile aramızda görmemiz, sevindirici bir şekilde mümkün. İsterneniz hemen evrimsel kökenlerine bakalım.

Amfibilerden Sürüngenlere Ara Geçiş Türleri

Kafa karıştırmamak ve yazıyı çok fazla biyoloji dersine döndürmemek adına, ayrıntılı konulara ve fizyolojik incelemelere girmeden, bazı önemli noktalardan bahsedeceğiz. Zaten ileride sudan karaya geçişi incelerken, buna bol bol değineceğiz. Carroll (1988) ve Gauthier et. al (Benton’da, 1988) ve daha pek çok bilim adamının üzerinde yüzlerce makalesi ve makalelerine destek olacak yüzbinlerce fosil kaydında da görebileceğiniz gibi ve şu ana kadar bulunan bulgular dahilinde, amfibilerden sürüngenlere geçiş şu türler aracılığıyla olmuştur:

Proterogyrinus: Geç Missisippian Dönemi'nde (günümüzden yaklaşık 320 milyon yıl önce) yaşamış olan bu sürüngenvari amfibi, balıksı dişlere sahip olmakla birlikte yüzgeç yerine 5 parmaklı ayaklara sahiptir (amfibilerin iskelet yapısı, balıklarınkine yer yer benzemektedir ama genel olarak oldukça farklıdır). Amfibilerle sürüngenler arası muhteşem bir geçiş gösteren bu tür, gittikçe daha fazla sürüngene benzemeye başlayan bu sürüngenimsi amfibilerin klasik amfibiler gibi bir kafatasına ve dişlere sahip olduğu; ancak sürüngenler gibi bir omurgaya, kalça kemiğine (pelvis) ve kol kemiğine (humerus) sahiptir. Bilekleri amfibilerinkiyle aynıdır.

Hylonomus ve Paleothyris: Erken Pennsylvanian Dönemi'nde (311 milyon yıl önce) yaşayan bu “protothyrid”ler (amfibiler ile ilkin sürüngenler arası grup), çok erken cotylosaurlardır, yani ilkel sürüngenlerdir. Oldukça fazla sürüngenlere benzeyen bir büyüklüğe sahiptirler ve amfibilerin kafatası yapısını hala taşırlar (beyin epifizi, ciltsel kemik, vb. açısından). Ayrıca omuz yapıları, kalça kemikleri (pelvis), bacak kemikleri (limb), orta dişleri ve omurgaları da amfibilere benzemektedir. Ancak bunun dışında kalan ve onlarca bölge eden iskeleti, tamamen sürüngenlerinkine benzer. Hatta sudan karaya temelli geçişin muhteşem bir özelliği ve Evrim’in harika bir kanıtı olarak kulak zarı oluşumu bile ilkel olduğu bulunsa da, belirlenmiştir.

Solenodonsaurus: Bu tür Orta Pennsylvanian (307 milyon yıl önce) denen dönemde yaşamıştır. Malesef fosilinin tamamı, aşağıdaki fotoğrafta da görebileceğiniz gibi bulunamamıştır, oldukça fazla bozunuma uğramıştır. Ancak bulunan kısmındaki analiz sonuçları dahi açıkça göstermektedir ki amfibilerden sürüngenlere geçişin ilk basamağı olan ve yukarıda da verdiğim “anthracosaur”lar ile sürüngenlerin en ilkel sınıflarından biri olan “cotylosauria” (ilkin sürüngenler) arasındaki geçiş türlerinden biridir. Artık amfibilere ait olan “palatal fang” denen dişler kaybolmuştur, kafanın yan (lateral) kısmında bulunan çizgi yok olmuştur. Ancak hala amfibilere ait bir özellik olarak, kuyruksokumu (sacral) tek parçadır.

Limnoscelis ve Tseajaia: Az önceki verdiğimiz ve “anthracosaur” (sürüngen benzeri amfibi) denen sınıfa ait olan Proterogyrinus‘tan türediği belirlenen bu iki tür, Geç Karbonifer Dönemi'nde (299 milyon yıl önce) yaşamışlardır. Artık çok daha fazla sürüngensi özellik göstermektedirler: Cranium denen beyni koruyan kafatası kısmı sürüngenlerinkine benzemektedir. Ayrıca çene kemikleri de sürüngenlerinki gibidir. Ve son olarak, sürüngenlere geçişin en muhteşem görseli olarak, sürüngenlerinki gibi; kafatasının tepesinin (cerebral ventrum) arka (dorsal) kısmında, omuriliği (spinal cord) koruyan yapı, ilk defa amfibilerle sürüngenler arası geçiş türlerinden gözlemlenmiştir.

Sürüngenlerin evriminde, çok keskin bir çevresel gruplaşma görülmektedir. Karaya çıkan ve temelli olarak yaşamaya başlayan amfibiler, farklı bölgelerde yaşama sonucu farklı 2 gruba ayrılırlar:

Bu gruplardan ilki, bizim bugün “aort” dediğimiz damarı geliştirmeye başlar, üstelik bunlardan vücudun 2 tarafında da birer tane geliştirir ve kafatası güçlenir. Ayrıca bu türün devasa, “Otic Notch” denen bir yapı geliştirdiği gözlenir. Bu yapı, ilkel bir kulak zarına da sahiptir ve duyma kabiliyetini büyük ölçüde arttırır. Denizde “duymak” önemli değildir ancak karada yaşayan canlılar için “duyma” organı hayati anlam ifade eder. Bu yüzden Doğal Seçilim de, “doğal” olarak, bu tip bir yapının gelişimini “destekler”. Daha sonra bu yapıları geliştiren grup, yine 3 alt gruba ayrılır: Anapsidler, Diapsidler ve Eurapsidler. Bunların ilki günümüz kaplumbağalarını, ikincisi dinozorlar ve bir önceki yazımda anlattığım üzere kuşları, sonuncusu ise “ichthyosaur” denen devasa “su sürüngenlerini” oluşturmuşlardır. Bu son grup, yunuslar ve balinaların karadan suya dönüşümne paralel olarak oluşmuştur ancak malesef soyları Cretaceous döneminde tükenmiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bahsettiğimiz diğer ana grup ise, vücutlarının sadece sol kısmında tek bir aort geliştirir. Kafatasını yine güçlendirir ancak ilk gruptan farklı bir metotla. Aynı şekilde Otic Notch geliştirir. Ancak kulak yapısı, ilk gruptan farklıdır ve iki tarafta da birer tane, orta kulak ile iç kulağı birleştiren pencereciklerden bulunur ki bu da Evrim’in mükemmel bir kanıtıdır. İşte bu grup, Synapsid Sürüngenler denen gruptur ve bu gruptan daha sonra farklılaşan Therapsid Sürüngenler denen grup, memelileri oluşturacak olan gruptur! İlk gruptan belirgin bir şekilde, farklı bir yol izlemişlerdir ve çok daha büyük bir beyin yapısı, daha güçlü bir kulak ve daha güçlü dişler geliştirmişlerdir.

Elimizde bu geçişlere ait onlarca tür mevcuttur ve geçişler çoğunlukla eksiksizdir! O kadar fazla sayıda fosile sahibiz ki, burada hepsini vermemiz mümkün değil, hepsini vermeye kalkmak yazının anormal uzamasına ve okumanın imkansız olmasına sebep oluruz. Ancak şimdi size, “Daha Fazlası” başlığı altında, Sürüngenler arası çeşitliliğe ve Evrim’e en azından birkaç isim sunacağız. Bu sayede amfibilerden sürüngenlere evrim konusunda bol bol kanıt görebileceksiniz. Dilerseniz, internet üzerinden bu türlerin de fotoğraflarına ulaşabilir, aklınıza takılanları bize iletebilirsiniz.

Gaffney ile Meylan’ın Benton 1988′de yayımladıkları makalede Captorhinus denen ve sürüngenlerin bir kısmının kaplumbağalara evrilmesine ait olan bir türün fosillerinden bahsedilmektedir.

Ayrıca Lee’nin 1993′te yayımladığı makalede, sürüngenlerden kaplumbağalara doğru çok daha fazla fosil kaydından bahsedilir. Bunlar arasında Scutosaurus (Orta Permiyan döneminde yaşamıştır), Deltavjatia vjatkensis (Permian döneminde yaşamıştır), Proganochelys (Geç Triassic döneminde yaşamıştır) ve daha henüz isimlendirilmeyen ve Erken Jurassic döneminde yaşamış daha pek çok fosili gösterebiliriz.

Evans’ın 1988 yılında yayımladığı araştırmasında Evrim’in muhteşem bir geçiş zinciri görülmektedir: Sürüngenlerin “diapsid” denen ve kafatası ikiye bölünmüş yapıda olan canlılara (Örnek: dinozorlar, yılanlar, timsahlar, vb.) evriminin ufak tefek eksikler haricinde eksiksiz bir geçişi:

Hylonomus ve Paleothyris: Yukarıda da açıklanmış olan amniyotlar (4 ayaklı, omurgalı ve omurilikli canlılar).

Petrolacosaurus ve Araescelis: Bilinen ilk diapsidler. Hylonomus‘a göre çene kemiğinde bir gelişme olmamıştır ve ona benzer diş yapısına sahiptir; bunun yanısıra tamamen kendisine ait dişlere de sahiptir. Hala kulak zarı yoktur.

Apsisaurus: Erken Permian döneminde yaşamış tipik bir diapsid. Köpek dişlerinin artık kaybolduğu görülmektedir.

Claudiosaurus: Geç Permian döneminde yaşamış ve neo-diapsid olarak tanımlanan gelişmiş bir tür. Halen ilkel bir boyun omurgasına ve kemikleşmemiş bir göğüs kafesine sahiptir. Çok büyük ihtimalle; kertenkeleler, yılanlar, timsahlar ve kuşların ortak atasıdır.

Planocephalosaurus: Erken Triassic döneminde yaşamıştır. Kertenkeleler ve yılanları oluşturan gruba aittir. Bazı kafatası kemikleri, dişler ve ayak kemikleri yok olmaya başlamıştır.

Protorosaurus ve Prolacerta: Erken Triassic döneminde yaşamışlardır. Çok büyük ihtimalle ilk archosaur’lardandır kuşların ve timsahların atalarıdır. Ancak archosaurlarla kuzen olabilecekleri de düşünülmektedir.

Proterosuchus: Erken Triassic döneminde yaşamıştır. Kesin olarak bilinen ilk archosaurus’tur.

Hyperodapedon veTrilophosaurus: Geç Triassic döneminde yaşamışlardır. Proterosuchus‘a göre gelişmiş olan erken archosauruslardandır.

Agora Bilim Pazarı

Benim Oyunum

“İstese sahadaki her pozisyonun en iyi oyuncusu olabilirdi.”

-ERIC CANTONA

“Cruyff’ü tanımadan önce futbol hakkında hiçbir şey bilmiyordum.”

-PEP GUARDIOLA

“Cruyff güzel oyunu daha da güzelleştirmek için herkesten daha fazlasını yaptı.”

-GARY LINEKER

“Top her ayağına geldiğinde heyecanlandığınız o muhteşem futbolculardan biriydi.”

-BOBBY CHARLTON

Johan Cruyyf’ün gelmiş geçmiş en büyük futbolcu olup olmadığını tartışabiliriz ama futbolun doğasını tek başına en fazla değiştiren oyuncu olduğu su götürmez bir gerçektir. Gerek sahada gerek kenarda, Cruyff futbolun ödün vermeyen dehasıydı. Onun futbol görüşü –Total Futbol– oyunun oynanışını baştan aşağı değiştirdi. Kazanmak kadar seyir zevkine de inanıyordu. Ajax ve Barcelona’da yerleştirdiği tarzın göz kamaştıran akıcılığı, dünyanın en beğenilen takımlarının oyun tarzlarının temeline dönüştü.

Yayımlandığı pek çok ülkede çoksatanlar listelerine giren BENİM OYUNUM’da Cruyff, Amsterdam’ın beton sokaklarında başlayan hikâyesini, oyununu tanımlayan ve ardından gelen futbolcu ve çalıştırıcı nesillerine damga vuran felsefeyi paylaşıyor; neredeyse futbolu kadar akıcı bir dil ve etkileyici bir dürüstlükle.

Devamını Göster

₺232.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Sizlere daha sürüngenlerin kendi içlerindeki evrimlerini gösteren kanıtlar da sunmak isterdik ama şimdiden yazı çok uzadı, çok uzun olduğunda okumanın çok zorlaştığına dair eleştiriler geldi, ondan elimizden geldiğince kısa tutuyoruz. Ancak bu yazılar, Evrim’in kanıtları olmadığını iddia edenlerin hepsine yetecektir. Daha da devam edecek yazılarımız aynı hızda zaten, bunları daha ayrıntılı işleyebiliriz bu yazı dizisi dahilinde.

Bitirmeden sadece isimlerini verelim, aynı sınıf altındaki evrime örnek olsun, isteyenler basit Google aramaları sonucu bu türlere ait bilgiler edinebilirler:

De Ricqles’in 1983′teki makalesine göre: Captorhinus, Protocaptorhinus, Eocaptorhinus ve Romeria

Ayrıca Horner et. al (1992) makalesine göre:

1) Styracosaurus ve Pachyrhinosaurus arasındaki pek çok tür fosili,

2) Lambeosaurus ile Hypocrosaurus arasında bulunan 50 tür fosili!

3) Stegoceras ile Pachycephalosaurus arasındaki geçiş fosili,

4) Tyrannosaurus ile Daspletosaurus arasındaki geçiş türü fosili.

Son olarak da, Carroll’ın 1988′de yayımladığı makalenin 367. sayfasında görebileceğiniz Ianthosaurus, Ophiacodontidae’lerle Edaphosauridae’ler arasındaki muhteşem bir geçiş örneğidir.