ABD'ye Süt ve Süt Ürünleri Sağlayan İneklerin Neredeyse Hepsi, Sadece 2 Boğanın Soyundan Geliyor!

Birçok çiftçi, inekleriyle çiftleşmesi için seçtikleri boğaların kaliteli bir soy hattından gelmesini ister. Boğalar ne kadar kaliteli ise, onlardan doğacak yavruların da süt üretme kapasitesi o kadar yüksek olacaktır. Bazı aileler, çok fazla süt veren boğalar ve inekler yetiştirmek konusunda özellikle becerikli ve şanslıdır; dolayısıyla bu tür bir yapay seçilim yoluyla evrim sürecine ayırabileceği maddi kaynağı bulunmayan, besi hayvancılığı ile uğraşan diğer çiftçiler, bu ailelerin ürettiği boğaları damızlık olarak kiralarlar, satın alırlar ve hatta, ABD gibi bazı ülkelerde görüldüğü gibi, bu boğaların spermlerini satın alarak ineklerini yapay yollarla dölleyebilirler.

Ancak bu durum, sıra dışı bir problemi de beraberinde getiriyor: Belirli boğa soy hatları popülerlik kazandıkça ve sperm satışı, internet teknolojileri ve hızlı kargo sistemleri sayesinde kolaylaştıkça, ABD'de şu anda yaşamakta olan 9 milyon ineğin büyük bir kısmı aynı soy hattından gelmeye başladı.^[3] Bu, tür içi çeşitliliğin azalması anlamına geliyor ve bu durum, koca bir besi hayvancılığı endüstrisinin tek bir hastalıkla yüzleştiğinde silinivermesi tehdidini beraberinde getiriyor.

İç grup çiftleşmesi (ensest, akraba evliliği), çekinik genler ile taşınan hastalıkların yavrularda ortaya çıkması ihtimalini arttırıyor olması bakımından türün sağlığı açısından büyük bir tehdittir. Ancak bunun ötesinde iç grup çiftleşmesi, tür içi çeşitliliği azaltır. Bir türün çeşitliliği ne kadar düşükse, çevre şartları değiştiğinde türün yeni şartlara adapte olma ihtimali, dolayısıyla evrimleşebilme ihtimali o kadar azalacaktır. Buna bağlı olarak türün soyu tehdit altına girecek ve hatta yok olabilecektir. Unutmamak gerekiyor ki, var olmuş türlerin %99.9'undan fazlasının soyu tükenmiştir; dolayısıyla yok oluşlar, evrim tarihinde hiç de nadir bulunan olaylar değildir.

Pennsylvania Eyalet Üniversitesi genetikçilerinden Dr. Chad Dechow, Select Sires isimli bir firmanın veri tabanını kullanarak, ABD'deki besi hayvancılığı endüstrisinin en çok tercih ettiği boğa çeşidi olan Holstein boğalarının soy hatlarını geriye doğru takip edebiliyor. Siyah-beyaz renkteki bu boğalar, çok fazla süt üretebildikleri için birçok çiftçinin en öncelikli tercihleri arasında yer alıyor. Firmanın sitesinde, her bir yavrunun yaklaşık süt üretim miktarı görülebiliyor; örneğin Frazzled isimli bir boğanın yavruları, sistemdeki ortalama bir boğanın yavrularından 1000 litreye kadar daha fazla süt üretebiliyor. Dolayısıyla çiftçiler, bu tür ekstrem bireylerin spermlerini satın almayı tercih ediyorlar.

Bir boğa, ömrü boyunca çok miktarda sperm üretebildiği için, çiftçilerin hemen hepsine yetecek kadar sperm alınabiliyor ve böylece boğa, hiçbir hareket etme zorunluluğu olmaksızın, adeta oturduğu yerden, ABD'nin dört bir yanındaki inekleri dölleyebiliyor. Bu durum, ineklerdeki çeşitliliğin giderek azalmasına sebep oluyor; çünkü doğal şartlar altında inekler, çok farklı sayıda ve özellikte boğa ile çiftleşirdi ve bu nedenle çok daha çeşitli yavrular üretirdi.

Eskiden çiftçiler, hangi boğaların daha kaliteli olduğunu anlayabilmek için, ellerindeki boğaların yüz civarında yavru üretmesini sağlardı. Sonrasında tek tek süt verimliliği ölçülür, buna göre o boğaların reklamı yapılabilirdi. Bu, normalde yıllar süren ve birçok çeşitliliği beraberinde getirmesi beklenen bir işti.

Ancak teknoloji sayesinde bu doğal süreçlerin hepsi es geçilebiliyor ve inekler, sadece en kaliteli boğalarla çiftleştirilebiliyor. Dahası, 2009 yılından beri kullanılmaya başlanan büyük veri ve genomik seçilim yöntemleri sayesinde, artık boğaların pazar değeri yapay zekaya sahip bilgisayar programları sayesinde belirleniyor.^[3] Karmaşık bir algoritma, boğanın genetik altyapısını analiz ediyor, yavrularının sağlık durumunu ve süt üretim miktarlarını hesaba katıyor; dahası, sütlerindeki yağ ve protein miktarlarını ve diğer birçok özelliği bir arada işleyebiliyor. Bunun sonucunda, ömürlük net değer olarak bilinen bir sayı üretiliyor.^[4] Bu sayı, bir boğayı seçen bir çiftçinin, bir diğer boğayı seçmeye nazaran ömür boyu ne kadar para kazanabileceğini gösteren bir değer.

Bu sayede süt verimliliği artıyor olsa da, "inek" dediğimiz canlıyı tanımlayan diğer birçok parametredeki çeşitlilik hızla yok oluyor. Öyle ki, Holstein boğalarından tek bir tanesinin 250.000'den fazla yavrusu var!^[1] Bunu şöyle düşünün: Normalde ortalama bir inek, ömrü boyunca 2-4 yavru üretiyor!^[2] Bu durumda bu boğalardan tek bir tanesinin 62.500-125.000 dişiyi döllemiş olması gerekiyor. Bu, normal şartlarda bir boğanın asla ulaşamayacağı bir sayı. Dechow şöyle diyor:

ABD'deki tüm Holstein boğalarını sadece 2 erkek ataya dek takip edebiliyoruz. Bunlardan biri 1950'lerde, diğeri 1960'larda doğmuş. İsimleri Round Oak Rag Apple Elevation ile Pawnee Farm Arlinda Chief. Bu nedenle genetik varyasyonu kaybetmiş haldeyiz. Dahası, var olan varyasyonun da bir kısmı çöp, çünkü zaten programlı bir şekilde çiftleştirmeyi yapmış olsaydık, o özellikleri istemezdik. Ama arada değerli genetik varyasyonlar da elbette var.

Elbette erkekler, denklemin sadece yarısı. Diğer tarafta dişiler var ve bu erkeklerin her biri, en nihayetinde birçok farklı dişi ile çiftleşmiş oluyor. Dolayısıyla yavruların hepsi ikiz değil; ancak hepsi kardeş veya yarı kardeş! Dolayısıyla genetik benzerlikleri aşırı yüksek oluyor. Bunu sayıya dökecek olursak: Şu anda Holstein soy hattından olan her bir yavrunun, anne ve babasından aldığı genlerin %8'i birebir aynı. Buna, iç grup döllenmesi sayısı veya genetik ilişki katsayısı deniyor ve bu sayı, her yıl 0.3-0.4 puan artış gösteriyor.

Bazı uzmanlar, bunun o kadar da yüksek bir iç grup döllenmesi sayısı olmadığını iddia ediyorlar. Onlara göre, bir boğayı kendi yavrusuyla çiftleştirecek olursak, bu oranın %25 çıkmasını beklerdik. Dolayısıyla %8 o kadar da yüksek bir sayıya benzemiyor. Ama diğer birçokları, bunun tehlikeli düzeyde yüksek olduğunu iddia ediyor. Çünkü bu sorunun etkileri hemen şimdi hissedilmeyebilir; ancak belirli bir eşik değer aşıldığında, kitlesel olarak sorunlar baş gösterebilir. Bunun bir sorun olduğunu iddia eden uzmanlar, Holstein boğaları arasındaki kısırlık oranlarına dikkat çekiyor. 1960'larda %35-40 olan doğum oranı, 2000'de %24 e kadar düştü.

Eğer bu yavrulara bakacak olsaydınız, hepsi birbirine benzer gözükürdü. Ancak eğitimli bir göz, iki inek arasındaki fiziksel farkları kolaylıkla görebilir. Dechow da, bir uzman olarak, bu soy hattından gelen ineklerle gelmeyen inekleri bir bakışta ayırt edebiliyor. Genellikle, bu soy hattından olan inekler biraz daha cılızlar, daha kemikliler. Soy hattından olmayan ineklerse daha yağlı ve kaslılar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bu tuhaf bir durum, çünkü uzun ve ince inekler aslında genellikle daha az verimlidir, daha sağlıksızdır. Ancak 1950'lerde ve 60'larda yaşayan çiftçilerden bir kısmı, fazladan yağa sahip olan ineklerin daha sağlıksız olduğuna inanıyorlardı, bu nedenle daha cılız ve zayıf soy hatlarını seçtiler. Bu soy hattından gelen boğaların spermleri genel geçer olarak yavru üretiminde kullanıldığı için, elimizdeki ineklerin birçoğu da cılız ve zayıf inekler oldu. Dechow, bundan uzaklaşmamız gerektiğini söylüyor.

Bunun mümkün olabilmesinin tek yolu, ABD'deki çiftçilerin, o soy hattından olmayan ineklerin de çok süt vereceğine ikna olabilmesi. Bu, kolay bir iş değil; ancak yeterince detaylı veriler sunulabilirse, zaman içinde çiftçilerin alışkanlıkları da değişebilir. Bu çaba başarılı olursa, inekler ve boğalar arasındaki çeşitlilik, olması gerektiği gibi genişleyebilir ve daha sağlıklı bir orana ulaşabilir.