ABD Gibi Bazı Ülkeler Neden Hala Kraliyet Ölçü Sistemini Kullanıyor?
Amerika Birleşik Devletleri, Liberya ve Burma'nın ortak özelliği nedir? Hala metrik sistemi resmi olarak kullanmıyor olmaları!
Yabancı film ve dizileri takip edenler ya da Amerika ile ilgisi olan insanlar, buralarda Dünya'nın ezici çoğunluğunun aksine halen "Amerikan/İngiliz Sistemi" olarak bilinen, daha resmi adı "Kraliyet Sistemi" olan ölçü sisteminin kullanıldığını bilecektir. Bilirsiniz, Dünya'nın tümü metre ve gram gibi ölçü birimleri kullanırken, Amerikalılar ve İngilizler (ve onların etkisinin halen hissedildiği bazı diğer ülkeler) inç, fit, yard, mil gibi ölçü birimleri kullanırlar. Bunların her birinin bir hikayesi ve mantığı var elbette; ancak Uluslararası Birim Sistemi (SI) ile kıyaslandığında, bu tuhaf sistemin halen yaygın olarak kullanılması oldukça şaşırtıcı.
Türkiye'de de kullandığımız Uluslararası Birim Sistemi'nde (Le Système International d'Unités, SI) mantık oldukça basittir: Bütün ölçümleri 10'luk sisteme göre yaparız. Bunun sebebinin, ellerimizde 10 parmağımız bulunması olduğu düşünülmektedir. Eğer ki 8 ya da 12 parmaklı olsaydık, muhtemelen daha en başından itibaren matematiği bu sayı tabanına göre geliştirecektik ve her şey gözümüze bambaşka gözükecekti; fakat yine de tıpkı şu anda olduğu gibi, o sistemi de sorunsuz olarak kullanabilecektik. Ellerimizde neden 5 parmak olduğunu öğrenmek için, buradaki yazımızı okuyabilirsiniz.
SI dahilinde düşünecek olduğunuzda, her şey oldukça basittir ve birbirinin 10 tabanında katlarıdır. Örneğin uzunluk temel birimi metredir. 1983 yılında tanımı değiştirilmiş olan 1 metre, vakum içerisinde ışığın saniyenin 299.792.458'de 1'i sürede aldığı mesafedir. Daha sonrasında eğer daha büyük ölçü birimlerine gitmek isterseniz, 10 ile çarparak ya da 10'a bölerek bu işlemi yapabilirsiniz. Örneğin dekametre 10 metre, hektometre 100 metre, kilometre ise 1000 metredir. 10 desimetre, 100 santimetre ve 1000 milimetre, 1 metreye eşittir. Aynı şekilde, kütle temel birimi gramdır. 1 kilogram, 1000 grama eşittir. 1 ton, 1000 kilograma... Her şey oldukça düzenli ve basittir.
Ancak Kraliyet Sistemi'ne baktığımızda işler tuhaflaşır. Bunun sebebi, SI'da olduğu gibi tutarlı bir ölçüm yerine, tarihsel bir ölçüm türünü tercih etmeleridir. Örneğin her küçük birimin 10 tanesinin 1 büyük birime eşit olması, kendi içerisinde tutarlı bir durumdur; bu nedenle anlaması ve kullanması kolaydır. Fakat Kraliyet Sistemi'nde kullanılan her uzunluk birimi, tarihi bir arkaplana sahiptir ve örneğin vücudun bazı ölçülerine veya bazı spesifik ticari ürünlerin özelliklerine göre belirlenmiştir. Bu ölçüler durumdan duruma değişebileceği için, bir küçük birimden bir büyüğe geçmek için yapılacak işlemler de her seferinde tamamen farklı ve karmakarışıktır. Bu nedenle bu sistemi anlaması ve takip etmesi de zor olmaktadır. Çok sayıda örnek verilebilir; ancak uzunluk ölçülerine kısaca bir bakalım:
Kraliyet Sistemi dahilinde temel uzunluk birimi fittir (foot ve çoğulu olan feet; kimi zaman Türkçede "ayak" olarak da kullanılır). Sistemde temel birimden büyük olan birimler sırasıyla yard, kulaç, rod, zincir, furlong, mil ve fersah olarak bilinir. 3 fit, 1 yarda; 6 fit 1 kulaca; 15.5 fit 1 roda, 66 fit 1 zincire; 660 fit 1 furlonga veya 5280 fit 1 mile eşittir. Görülebileceği gibi, örneğin, bizdeki kilometreye karşılık sayılabilecek olan 1 mil, 5280 fittir. Daha ufak birimlere indiğimizde de benzer sıkıntılar görürüz: bunlar sırasıyla link, inç ve mildir (evet, tuhaflıklar burada da bitmez; "mile" olarak yazıldığında fitten büyük, "mil" olarak yazıldığında fitten küçük bir uzunluk biriminden bahsedilir). 50 linkin 33'te 1'i 1 fite eşittir. 1 fit, 12 inçtir. Aynı zamanda 7920 mil ("mile" olmayan "mil") 1 fittir. Çılgınlık! Sadece uzunluk ölçüleri arasındaki geçişte bile birçok farklı değerin bilinmesi gerekmektedir. Bu, algılamayı oldukça zorlaştırmaktadır.
Aynı durumlar, hacim ve kütle ölçümlerinde de geçerlidir: Bizdeki kilogram düzeyinde ve yaygınlığında kullanılan 1 libre, bizdeki grama karşılık gelen sıvı onsun 16 katıdır. Örneğin bizde sadece yemek tariflerinde gördüğümüz "kaşık" ölçüleri, Kraliyet Sistemi'ndeki sıradan ölçülerdir. Örneğin 1 sıvı ons, 6 çay kaşığına eşittir. Bizdeki litrenin kullanımına karşılık gelen 1 galon ise, mililitre olarak düşünebileceğimiz 128 sıvı onsa eşittir. Sayıların ne kadar uyumsuz olduğunu görebiliyorsunuzdur. Örneğin, bizdeki 1 litrenin 1 desimetre küp olması gibi basit bir durumu Kraliyet Sistemi'nde uygulamaya kalkarsanız, aldığınız sonuç akıl almazdır: 1 galon, 231 inç küptür!
Tabii bir de bunların sistemler arası dönüşümleri var. Yani SI'dan Kraliyet Sistemi'ne çevirmek isterseniz (ya da tam tersi), işler iyice karışıyor. Birimler arası geçiş yapacaksanız, 1 metre 3.28 fite, 1 mil 1.6 kilometreye, 1 galon 3.785 litreye, 1 kilogram 2.2 libreye denk gelmektedir. Karmakarışık!
ABD içerisinde özellikle mühendislik bölümlerinde olmak üzere, giderek sesi yükselen miktarda kişi, metrik sisteme geçilmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Örneğin Metric4US sitesi, bunun savunuculuğunu yapıp gerekçelerini anlatan kuruluşlardan birisidir. Sitelerinde, Kraliyet Sistemi'nin eğitim-öğretim seviyesini nasıl olumsuz etkilediğine dair bazı bilgiler bulabilir, iki sistemin kıyaslamasını görebilirsiniz. İşin tuhaf tarafı, bu metrik sisteme geçişi destekleyen oluşumlara karşı, kendi sistemlerini korumak isteyen kişiler de bazı siteler kurmuşlardır. Bunlara bir örnek, Freedom2Measure sitesidir. Elbette tüm ülkenin sayı sistemini bir anda değiştirmek kolay değildir; ancak aradaki sıkıntıları çözmek açısından bunun yapılması faydalı olabilecektir.
Kraliyet Sistemi'ndeki Birimler Nereden Geliyor?
Ayrıca ufak bir not olması açısından, Kraliyet Sistemi'ndeki ölçü birimlerinin nereden geldiğine de bir bakalım:
Fit (Feet)
Uzunluk ölçüsü olan fit, tahmin edilebileceği gibi "ayak" anlamına gelmektedir ve 1 ayak olarak ölçülmektedir. Yapılan hesaplamalara göre 1 ayak, insanın boyunun yaklaşık %15.3'üne denk gelmektedir. Çok uzun yıllardır Romalılar, Yunanlılar, Mısırlılar ve Mezopotamyalılar bu ölçü birimini kullanmışlardır.
İnç (Inches)
İnç, Latincedeki untia sözcüğünden gelmektedir ve bir şeyin 12'de 1'i anlamına gelir. 1 fitin 12 inç olması bundandır. Ancak birçok diğer dilde inç, "baş parmak" ile eş anlamlıdır ve bu nedenle ölçü biriminin adını buradan aldığı düşünülmektedir. Halk arasında "1 inç, İngiliz Kraliçesi'nin ayak başparmağının uzunluğudur." şeklinde bir bilgi dolaşsa da, bunun güvenilirliği bulunmamaktadır. Sözcüğün en eski kullanımına 7. yüzyılda İngiltere'deki bir yasa kitabında rastlanmaktadır.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Yard
Yard biriminin kaynağı tam olarak bilinmemektedir. Bazı iddialara göre Kral 1. Henry'nin burnundan başparmağına kadar olan mesafeye bu isim verilmiştir. Bazı diğer iddialara göreyse 1 yard, kabaca insan belinin çevresine eşittir.
Galon
Galon ölçüsünün de tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, Eski Fransızcada kase veya "sıvı ölçüsü" anlamına gelen jalon sözcüğünden türetildiği düşünülmektedir.
Libre (Pound)
Libre (pound) ise, çeşitli ülkelerde çeşitli nedenlerle kullanılmış ve geliştirilmiş bir ölçü birimidir. Örneğin ABD'de temel olarak tarım ürünlerinin kütlesini ölçmek için kullanılmaktaydı. İngiltere'de ise çeşitli değerli madenlerin kütlesini ölçmekte kullanılırdı. Örneğin İngiliz para birimi olarak da kullanılan "pound sterling", tarihte 1 librelik gümüş değeri olarak kullanılmıştır.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 8
- 4
- 4
- 2
- 1
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/11/2024 00:59:00 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3234
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.