Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Neden 5 Parmağımız Var?

Bizim ve Aşina Olduğumuz Türlerin Neden 4 veya 6 Değil de 5 Parmağı Var?

4 dakika
33,531
Neden 5 Parmağımız Var? Corriculo
Tüm Reklamları Kapat

Evrimsel biyoloji dahilinde homoloji, atasal bir türün özelliklerinin torun türlerde de bulunması anlamına gelir. Aslında daha teknik tanımı, bunun tersinden yapılır: türlerdeki benzer karakterlerin, ortak atalardan miras alınması durumudur. Fakat atadan toruna doğru düşünmek daha kolaydır. Örneğin yarasalar ile kuşlar kanatlarını ortak bir atadan almamışlardır. Yarasalar ile kuşların ortak atası kabaca 296 milyon yıl önce yaşamıştır ve bu ortak ata, dinozorlardan bile önce yaşamış, kanatları olmayan, uçamayan bir ortak atadır. Dolayısıyla bu iki grubun kanat yapısı homolog değildir. Öte yandan kargalar ile serçelerin ortak atası 44.1 milyon yıl önce yaşamış bir başka atasal kuş türüdür. Onun da kanatları vardır; dolayısıyla torunlarına kendisininkine benzer (ancak tabii ki evrimsel süreçte farklılaşmış) kanatlar bırakmıştır. Dolayısıyla bu iki kanat yapısı, homolog organlardır.

Peki ya parmak sayısı? Neden çok sayıda canlıda 5 parmak bulunur? Neden 4 ya da 6 değil? Aslında ilk olarak şu "çok sayıda canlı" tanımlanmalıdır. Çok sayıda canlıda 5 parmak bulunuyor gibi gelmesi, canlılığa dair halk olarak çok az bilgiye sahip olmamızdır. Aslında 5-parmaklı uzuv yapısı çeneli omurgalı hayvanların sadece belirli bir alt grubunda görülür. Bu alt-grupta amfibiler (kurbalağalar, semenderler, vb.) ile amniyotlar (kuşlar, memeliler ve sürüngenler) bulunur. Bu alt-grupta toplamda 27400 civarında tür bulunmaktadır.. Bu, tüm ökaryotik (gelişmiş hücre yapısına sahip) türlerin %0.3 civarına eşittir. Tüm Hayvanlar Alemi'nin ise %0.4 civarına eşittir. Dolayısıyla "canlılığın çoğu" derken ne kast ettiğimiz iyi anlaşılmalıdır.

Homoloji, parmak sayısının nedenini büyük oranda vermektedir. Yapılan araştırmalar, bu çeneli omurgalıların 5-parmak taşıyan alt grubunun yaklaşık 340 milyon yıl kadar önce, Alt Karbonifer Periyodu denen jeolojik zamanda yaşamış bir ortak atayı paylaştıklarını göstermektedir. Ancak bundan gerisine gittiğimizde, yine 4 uzuvlu (2 kol benzeri, 2 bacak benzeri üye) hayvanlarda 6, 7 ve hatta 8 parmak yapısına rastlanmaktadır! Dolayısıyla 360 milyon yıl kadar önce, parmak yapıları ilk evrimleşirken, geniş bir çeşitlilik söz konusudur. Bunlardan 5 parmaklılar seçilerek günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Yukarıda saydığımız tüm hayvan grupları (ki insan da buna dahildir), bu evrimsel avantaja sahip 5 parmaklı ortak atanın soyundan geldiği için, 5-parmak yapısını miras almıştır. İşte bu, homolojidir.

Tüm Reklamları Kapat

Peki neden 5 parmak? Buna dair de evrimsel ve paleontolojik analizler bazı bilgiler vermektedir. Fosil tarihinde ne zaman 5 parmak sayısından sapma görülse, bu canlılar neredeyse istisnasız olarak her zaman sucul (sularda yaşayan) hayvanlar olmaktadır. Ancak karasal hayvanlarda neredeyse her zaman 5-parmak yapısı görülmektedir. Şu anda baskın olan hipotez, 5 parmağın vücudu yerden kaldırmak ve ileriye ittirmek için fiziksel kuvvetler açısından oldukça verimli olduğu yönündedir. Dolayısıyla bu düzen, kendisinden önce gelen çok daha geniş bir çeşitlilik arasından seçilerek günümüze kadar ulaşmıştır. Ancak bazı soyu tükenmiş denizel sürüngenlerde (ichtyosaurlar), pentadaktili (5-parmaklılık) durumundan sapılarak hekzadaktili (6-parmaklılık) veya oktodaktili (8-parmaklılık) evrimleşmiştir. Bu canlıların soyu, 65 milyon yıl önce dinozorlarla birlikte tükenmiştir.

Peki 5 parmaklı olmanın gerçekten avantajlı olduğu, doğrudan canlılar üzerinde yapılan biyomekanik analizlerle doğrulanmış mıdır? Henüz değil. Ne yazık ki günümüzde 6, 7 ya da 8 parmaklı canlılar bulmak imkansıza yakındır, dolayısıyla incelemek de mümkün olmamaktadır. Her ne kadar çoğu zaman bir uzvu yitirmek, yeni bir uzvu kazanmaya göre evrimsel açıdan çok daha kolay olsa da, günümüzde 6. parmak benzeri yapıların evrimleşme sürecinde olduğu canlılar görmek mümkündür: pandaların başparmakları ve köstebeklerin pençeleri, 6. parmak gibi görev alabilen, özelleşme/evrimleşme sürecinde olan parmak-benzeri yapılara sahiptirler. Bunlar üzerinde ilerleyen dönemde araştırmalar yapmak ve cevaplara ulaşmak mümkün olabilecektir.

Peki ya bilgisayar modelleri? Simülasyonlar? Robotik? Evet, bu alanlarda araştırmalar yapılmıştır. Robotlar üzerinde yapılan çalışmalar, 3 boyutlu ve kütleçekimsiz uzayda cisimleri manipüle etmek (değiştirmek, hareket ettirmek, vs.) için sadece 4 parmağın yeterli olduğunu göstermektedir. Ancak kütleçekimin de etkisi devreye girince, 5. bir parmağın dengeleyici görev görebileceği de gösterilmiştir. Bu nedenle biyomekanik olarak 5-parmak düzeninin avantajlı olduğu düşünülmektedir. Bu konuda araştırmalar devam ediyor olsa da, geometrik ve robotik analizler umut vaadetmektedir.

Son olarak, genetik ve evrim ne diyor? Parmaklarımızın sayısını belirleyen HOX genlerinin çok yüksek "pleyotropi" değerlerine sahip olduğu düşünülmektedir. Pleyotropi (pleiotropy), bir genin birden fazla özelliği etkilemesi durumudur. Dolayısıyla, evrimsel süreçte çeşitli mutasyonlar nedeniyle atasal karakter olan 5 parmaklılıktan sapılırsa, bu gendeki değişim diğer birçok sorunu da tetiklemektedir. Bu nedenle evrimsel süreçte bir defa 5 parmaklılık sabitlendikten sonra, tüm torunlarda evrimsel süreç tarafından sıkıca korunmuştur. 

Tüm Reklamları Kapat

2016'nın Ağustos ayında Dr. Neil Shubin ve ekibi, yüzgeçlerin ve parmakların oluşumunda iki genin, hoxa13 ve hoxd13, etkili olduğunu bulmuştur. Institut de Recherches Cliniques de Montréal Genetik ve Gelişim Araştırma Ünitesi direktörü ve Montreal Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde doçant olan Dr. Marie Kmita şöyle söylüyor: 

Gelişim sırasında, farelerde ve insanlarda, hoxa11 ve hoxa13 genleri farklı eklem tomurcuklarında aktive edilirken, balıklarda bu genler gelişen yüzgecin örtüşen bölgelerinde aktive ediliyorlar.

Unutmamak gerekiyor ki, genetik mutasyonlar nedeniyle 6 parmaklı insanlar da sıklıkla görülmektedir; hatta bunlar arasından işlevsel özelliklere sahip 6-parmaklılık bile görülmektedir! Dolayısıyla gelecekte 5-parmak düzeninden evrimsel olarak sapma ihtimali bulunmaktadır; ancak bu olasılık düşüktür ve bu nedenle seçilim süreci, 5-parmak düzenini korumaya meyillidir. Ancak çok güçlü bir seçilimsel baskının doğması, 6-parmak düzenini avantajlı konuma geçirebilir ve hızlı bir değişim görülebilir. Pandalarda ve köstebeklerde gördüğümüz budur.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
153
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 30
  • Tebrikler! 26
  • Merak Uyandırıcı! 19
  • Bilim Budur! 17
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 11
  • İnanılmaz 11
  • Güldürdü 2
  • Umut Verici! 2
  • Üzücü! 2
  • İğrenç! 2
  • Korkutucu! 2
  • Grrr... *@$# 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 18:53:41 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3182

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Cinsel Yönelim
Işık
Vegan
2019-Ncov
Bakteriler
Editör Seçkisi
Kafatası
Retrovirüs
İklim
Solunum
Sars Mers
Argüman
Orman
Yer
Bilim İnsanları
Nasa
Adaptasyon
Sinir
Canlı Cansız
Hayatta Kalma
Ana Bulaşma Mekanizması
Zaman
Bilinç
Deprem
Hastalık Kontrolü
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı, et al. Neden 5 Parmağımız Var?. (4 Ocak 2015). Alındığı Tarih: 21 Kasım 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3182
Bakırcı, Ç. M., Dursunkaya, . (2015, January 04). Neden 5 Parmağımız Var?. Evrim Ağacı. Retrieved November 21, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3182
Ç. M. Bakırcı, et al. “Neden 5 Parmağımız Var?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 04 Jan. 2015, https://evrimagaci.org/s/3182.
Bakırcı, Çağrı Mert. Dursunkaya, . “Neden 5 Parmağımız Var?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 04, 2015. https://evrimagaci.org/s/3182.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close