Yüksek zeka kapasitesinin en önemli basamaklarından biri özfarkındalıktır. Özfarkındalık, bir canlının kendisini diğerlerinden ayırt edebilme yetisi olarak tanımlanabilir. Yani "kendini bilme" olgusudur. Bir zamanlar insanın kendini ayırt edebilen tek hayvan türü olduğuna inanılmışsa da, yapılan incelemeler sonucunda evrimsel süreçte bu seviyeye ulaşan birçok hayvan türü tespit edilmiştir.
Bunu test etmenin yolu aynada kendini tanıma testi (MSR) veya kırmızı nokta testi veya basitçe ayna testi olarak bilinen bir deneysel yöntemdir. Bu deneyin klasik versiyonunda bir hayvana uyuşturucu verilerek uyutulur ve sonrasında yüzüne (veya normalde göremediği bir yerine, örneğin sırtına) kırmızı bir nokta çizilir (kimi zamansa bir yapışkan yapıştırılır). Sonrasında hayvanın uyanması beklenir ve içinde ayna bulunan bir ortama bırakılır.
Aynada kendini inceleyen tür, eğer ki kırmızı noktanın (veya yapışkanın) kendine ait olmadığını fark edecek biçimde bu nokta (veya yapışkan) ile ilgilenirse, onu sökmeye çalışırsa, vb. davranışlar sergilerse, bu hayvanın kendi vücudunun ve benliğinin farkında olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Aşağıda, bir insan bebeğinin bu teste tabi tutulması sonrası davranışlarını izleyebilirsiniz:
Öz farkındalığı olmayan türler, aynadaki yansımalarına genellikle korkuyla yaklaşırlar ve düşman olarak görürler. Zeka seviyesi ise bu noktada devreye girer: Aslında her hayvan aynadaki yansımasına önce korkuyla yaklaşır, insan da dahil olmak üzere... Ancak öz farkındalığı olabilecek kadar zeki hayvanlar, zamanla bu görüntüye alışırlar ve sonraki seferlerde korkmamaya, kendilerini tanımaya başlarlar. Öz farkındalığı olmayan hayvanlarsa, her seferinde benzer şekilde korkuyla yaklaşırlar.
Tabii öz farkındalık siyah ile beyaz şeklinde ayrılamaz. Gri bölgede kalan sayısız hayvan türü vardır. Bunlar, aynadaki yansımalarına alışsalar bile, o canlının kendileri olduğunu fark edemezler. Sadece birkaç seferden sonra, kendisine zarar veremeyecek bir unsur olduğunu anlayıp korkmayı bırakırlar.
Bu keşiften sonra insanları özel kılan şeyin "öz farkındalık" olmadığı, bunun yerine "öz öz farkındalık" olduğu ileri sürülmüştür; yani, "öz farkındalığı olduğunun farkında olma"... Bu konu da hararetli bir şekilde tartışılmakta ve herhangi bir bilimsel altyapısı olduğu sorgulanmaktadır. Ancak görünen o ki, kendimize atfettiğimiz "bizi özel kılan özellikleri" diğer türlerde keşfetmeyi sürdürdükçe, hedef tahtasını biraz daha kaydırarak kendimizi özel kılan yeni özellikler iddia etmeye devam edeceğiz. Yani bu "özel olma" yarışında, yarışın kurallarını koyan insanlar, her adımda kendini kayırmaya devam ediyor.
Bu testi geçebilmeyi başaran hayvanlardan en önde geleni şempanzelerdir. Genetik olarak en yakın kuzenlerimiz olan bonobolar ve şempanzeler, bırakın aynadaki yüzlerini tanımayı, fotoğraflarda bile kendilerini diğer bireyler arasında ayırt edebilmektedirler. Benzer şekilde saksağanlar, yunuslar, neredeyse tüm maymunlar, filler bunu çeşitli seviyelerde başarabilirler.
Bir insan bebeğinin bu teste tabi tutulması sonrası davranışlarını izlemek için: https://youtu.be/M2I0kwSua44
İnsanlar ve orangutanlar için: https://youtu.be/Okmkn30D0NU
Burada ise yunuslarda bu testin sonuçlarını görebilirsiniz: https://youtu.be/VR4-fvjyMtY
Sıçanlar için: https://evrimagaci.org/s/3789
Buna da bakabilirsiniz: https://en.wikipedia.org/wiki/Mirror_test
Kaynaklar
- Yazar Yok. Evrim Ağacı. (10 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 10 Ağustos 2020. Alındığı Yer: Bağlantı | Arşiv Bağlantısı
