Coğrafya kader midir?

Wikipedi'ye göre kader "Bütün olayların önceden ve değişmeyecek biçimde düzenlediğine inanılan ezeli takdir. Alın yazısı, Yazgı veya Mukadderat olarak da anılır. "

Sürekli duyduğunuz o söz, sizin tüm eylemlerinizin, toplumunuzun ve yaşanan felaketlerin hepsinin kader olduğunu söylüyor. Irak savaşında ölen 1 milyon insan, coğrafyaları sebebiyle öldüler. Çünkü bu onların kaderiydi. Çevresel determinizm de insan pasif bir canlıdır. Hiç bir seçim olanağı yoktur. Tıpkı insan tarafından yönlendirilen bir robot gibidir. Yani "başımıza ne gelirse kaderimizdir" denilen yanlış bir görüştür.

Avcı ve toplayıcılık döneminde yaşayan insanların çevreye bağımlılığı günümüzden onlarca kat daha yüksekti. Ancak kültürel evrimin yarattığı olanakları göz önüne aldığımızda kaderdir gibi determinist bir bakış açısı sığ kalacaktır. Bizler ellerimizde yontulmuş bir çakmaktaşı ile avcılığa çıkan ve hangi hayvanın saldırısına uğrayacağımızdan habersiz yaşamıyoruz; evlerimiz mağarada değil. Belki gece uyurken zehirli bir yılan sokar mı? sorusunu da sormamaktayız. Tarım devriminden özelde ise sanayi devriminden sonra bu sözü tekrar düşünmek gerekir.

Çevresel determinizm Antik Yunan'a kadar gitmekle birlikte daha kuramsal halini Darwin'in o meşhur "Türlerin Kökeni" kitabıyla hız kazanır. Niçin? Çünkü Darwin, uyum sağlayanın hayatta kalacağını söylüyordu. Maalesef Darwin'in bu sözünü anlamadan "hadi gidelim sömürelim; biz güçlü ve uyum sağlıyoruz. Afrika'dan başlayalım çünkü bu onların kaderi" diyerek çevresel determinizmi kuramsal haline getirerek safsatalar ortaya çıkardılar. Toplum bilimleri ve coğrafyada etkili olan bu paradigma, 1920'li yıllardan sonra tarihe karışmıştır.

Kültürel evrimi iyi kavramadığımız sürece insanı eski çağlardan itibaren sıradan, çevresine uyum sağlayan bir hayvana indirgediğimizde bu çok tehlikeli ve günümüz gerçekçiliğinden uzak kalacaktır.

Ellen Churchill Semple, Ellsworth Huntington, Edmond Demolins ve Friedrich Ratzel gibi coğrafyacıların, Darwin'den sonra bu işi hızlandırmaları, sömürgecilere büyük fırsatlar vermiştir. Batılı sömürgecilerin işine gelen bu görüşü halen dillendirmek bulunduğu çağının gerçeklerini görmezden gelmek olacaktır.

Coğrafya belirlemez (deterministik değildir) ama etkiler sözü daha gerçekçi gözükmektedir.