Çocuk sahibi olmak hayatımız boyunca karşılaşabileceğimiz en büyük sorumluluklardan birisi. Çocuk büyütmek, hayatta tutmak ve belki de en önemlisi, o çocuğu hayata hazırlamak… Elbette mükemmel olmamız mümkün değil ama elimizden gelenin en iyisini yaptığımızdan da emin olmalıyız.

Bu süreçte kimi konuları çocuğumuzla konuşmak çok kolay ve eğlenceliyken, kimi konuları konuşmak ise bizler için daha zor ve kaygı verici olabilir. Daha önceden çocuklara cinselliği nasıl anlatmanız gerektiğinden söz etmiştik; bu yazıda, bu zor ve kaygılı konulardan birisi olan ölümden söz edeceğiz.

Saka, insanlarca en çok tanınan ötücü kuşlardan biridir. Başının ön kısmındaki kırmızı "maske", beyaz yanağı ve burayı çevreleyen siyah çerçevesi, kahverengi sırtı, beyaz karnı ile oldukça karakteristik bir türdür. Siyah kanadının ortası geniş bir sarı çizgi bulunur, kanatları ve kuyruk telekleri siyahtır, uçlarında ise beyaz benekler vardır.

Genç bir sakanın başı ve sırtı gri kahverengi üzerine çizgilidir, kafadaki kırmızı, siyah ve beyaz renkli alanlar görülmez. Erkek ve dişisi arasında belirgin farklar yoktur. Erkeği göz pınarındaki ve burnunun üzerindeki tüylerinin siyah olması ve kafasındaki kırmızının genişliği ile dişisinden ayrılır. Erkekler daha iri ve parlak tüylüdür. Ayrıca kanat üstü örtü tüyleri erkeklerde siyah iken dişilerde kahverengidir.^[6]

Teknoloji felsefesi, teknolojinin ne olduğunu ve teknolojinin insanla/doğayla kurduğu iletişimi inceleyen felsefe branşı. Peki teknoloji felsefesi nereden geldi, hangi aşamaları geçti ve en önemlisi, şu an nerede? Hayatımızın dört bir yanını kaplayan teknoloji, felsefe tarihinde nasıl ve ne zaman yer bulmaya başladı? Bu sorulara hızlıca değinelim.

Teknoloji felsefesini ilgilendiren soruların ortaya çıkışı sanılanın aksine uzun yıllar öncesine, Antik Yunan felsefesine dayanır. Bu noktada göreceğimiz üzere "teknoloji" dediğimizde işaret ettiğimiz şey, bugün bu kavramın bizde çağrıştırdıklarından çok daha genel bir uğraş ve üretimler kümesine denk geliyor. Antik Yunan’da "technè" dedikleri ve yirminci yüzyıl filozofları tarafından "technique" kavramıyla da ele alınacak olan bu uğraş ve üretim alanı, basitçe insan hayatını kolaylaştıran uğraş ve üretimlerinin genel adı olarak kabul edilebilir.

Çok az film, izleyicilere V for Vendetta’dan daha "isyankar" bir hava aşılamıştır. Bir 16. yüzyıl devrimcisi olan Guy Fawkes'a atıfla başlayan film, ölçüsüz hükümet kontrolü ve vatandaşların toplum içinde sahip olması gereken güç miktarına yönelik sorunlara odaklanıyor. Film, hayatını baskıcı bir hükümeti devirmeye ve İngiltere liderlerinin yanlışlarını ortaya çıkarmaya adamış bir karakter olan V üzerine yoğunlaşıyor.

Tabii ki de filmde hoş gözüken aktörler ve hayran bırakan aksiyon sahneleri mevcut; fakat filmin asıl başarısı, izleyicilere yaşadıkları toplumda kendilerinin ve hükumetin rolünü düşündürmeyi becerebilmesinden geliyor. Büyük çoğunlukta insana yararı dokunsa bile, hükumeti sınırlanması gereken bir nokta var mıdır? Peki ya bu yarar, azınlık bir grubun hakları pahasına sağlanıyor ise? Gelin hep birlikte V for Vendetta'nın geçmişine, bugününe ve yarınına bir bakış atalım.

Canlılar doğaları gereği rekabetçidir; fakat işbirliği de yaygındır. Genler, genomlarda işbirliği yaparlar; hücreler, dokularda işbirliği yaparlar; bireyler, toplumlarda işbirliği yaparlar. İçlerinde toplu eylemin bireyler arasındaki işbirliğinden doğduğu hayvan toplumları yüksek düzeyde toplumsal karmaşıklık sergilerler. Bu gibi toplumlar yalnızca böcekler, memeliler ve kuşlar arasında yaygın olmayıp amip gibi basit türlerde bile görülürler (Görsel 1).

Hayvan toplumları yapı bakımından üreme yetisine sahip tek bir dişinin yüzlerce, binlerce, hatta milyonlarca kısır işçi tarafından desteklendiği tümtoplumsal (ösosyal) böcek kolonilerinden bir veya daha çok üreyen birey ile az sayıda üremeyen bireyden oluşan ve işbirliği yaparak üreyen omurgalı topluluklarına kadar değişiklik gösterirler. Toplu halde yaşayan türlerin çeşitliliği göz önüne alındığında neden bazı türler karmaşık toplumlar oluşturur da onlarla yakın akraba olan diğer türler oluşturmazlar? Bu toplumlar içinde neden bazı bireyler üremeye yatkınken diğerleri kendi üreme çabalarını erteleyip başkalarının yavrularını yetiştirmeye yardımcı olurlar? Bu ve başka soruların yanıtlarını belirlemek, toplulukların nasıl ve neden oluştuklarını ve topluluklar içerisinde bireylerin davranışsal rollerinin nasıl belirlendiğini düşünmeyi gerektirir. 

11 Temmuz 2017 tarihinde Neurology Genetics’te yayınlanan bir çalışma, beyin tümörünün tedavisinde yepyeni bir araçtan faydalanabileceğimizi ilan ediyor: Yapay zeka.

IBM tarafından “bilişsel hesaplama” platformu olarak dizayn edilen Watson, diğer kullanım alanlarının yanı sıra, yeni ilaçların keşfi ve hasta bakımında doktorlara yardımcı olunması gibi sağlık alanındaki birçok problemin çözümünde kullanılıyor. Bu yazıda ele aldığımız çalışmaysa beyin tümörü üzerine. New York Genome Center (NYGC)’daki araştırmacılar ve IBM Watson for Genomics’in beta sürümünün birlikteliğiyle gerçekleştirilen çalışmanın sonuçları, IBM Watson’ın 10 dakikada beyin tümörlü bir hastanın genomunu analiz edip bir tedavi planı önerebildiğini ortaya koyuyor - insan uzmanlarsa benzer bir planı hazırlamak için 160 saate ihtiyaç duymakta. Sonuçlar oldukça heyecan verici olsa da araştırmacılar makinelerin insanlar karşısında kesin zafer kazanmadığını belirtiyor.

Plastik adı verilen insan yapımı polimerlerin çok sayıda günümüzde birçok faydası ve çok sayıda kullanım alanı vardır.^[1] Bunların detaylarını buradan okuyabilirsiniz. Bu yazımızda, plastiğin faydaları veya genel olarak zararlarından değil, plastiklerle ilgili çok spesifik ama son derece yaygın bir yalandan söz edeceğiz: Plastiklerin diğer ürünler kadar veya sınırsız geri dönüştürülebilir bir malzeme olduğu yalanından... Bunun neden bariz bir yalan olduğunu anlamak için, çok basit birkaç istatistik verebiliriz:

Eğer geri dönüştürülen plastiğin, üretilen toplam plastiğe oranını görmek isterseniz, aşağıdaki grafiği inceleyebilirsiniz:

476 yılının Eylül ayında, Barbar kumandan Odoacer, Batı Roma'nın genç imparatoru Romulus Agustus'u görevini terk etmeye zorlamıştı. Konstantinopolis vakanüvisi Marcellinus Comes, 510'lu yıllarda şöyle yazacaktı:

Ancak hiç kimse, o anda Roma İmparatorluğu'nun yok olduğunu düşünmemişti. Roma'nın 476'daki yıkılışı, yıkıcı bir savaşın bahanesi olarak neredeyse elli sene sonra uydurulan tarihi bir dönüm noktasıdır. Bunun o zamandan beri bir devrin sonu olarak kabul edilmiş olması, tarihin günümüzde aksi bir durumda hoş karşılanmayacak eylemlerin haklı çıkarılması amacıyla kötüye kullanılabileceğini gösteriyor. Aynı zamanda bu kötüye kullanım, gelecek nesillerin tarihten alacağı dersleri de çarpıtabilir.

Küçük bir Avusturya köyünde bulunan bir mumyanın incelemesi sırasında araştırmacılar, alışılmadık materyallerden oluşan bir karışımın bedeni korumak için kullanıldığını keşfetti. Mumyalama yöntemiyle ilgili ilk rapora göre çok az çürüme belirtisi gösteren mumya ince dallar ve talaşla doldurulmuş, çinko klorürle işlenmişti. Bu, alışılagelmiş Mısır tarzı mumyalamadan oldukça farklıydı. Daha ayrıntılı incelemeler sonucundaysa mumyanın yaklaşık 300 yıl önce bu bölgede yaşamış bir papaz olduğunu ortaya çıktı.

Yüzyıllar boyunca gezegenin dört bir yanındaki pek çok topluluk ölülerini (genellikle dinsel sebeplerle) mumyaladı. Tüm bu kültürler, bu işlem için farklı metotlar kullandıysa da her yöntem diğerleri kadar detaylı araştırılmayabiliyor.

Sivrisinek ısırıkları, yaz aylarında ortaya çıkan kırmızı ve kaşıntılı can sıkıcı bir durumdan çok daha fazlasıdır. Bu canlılar küçük olsa da taşıdıkları her yıl dünya çapında 700.000'den fazla insanın ölümüne neden olan hastalıklar son derece büyüktür. Dahası, birçok sivrisinek, aynı zamanda çevre ve sağlık açısından risk oluşturabilen sentetik böcek ilaçlarına karşı direnç geliştirmiştir.

Mikrobiyologlar, bu soruna bir çözüm olarak canlı organizmalardan elde edilen biyopestisitleri araştırıyor. Applied and Environmental Microbiology dergisinde yayınlanan bir araştırma, Akdeniz'deki Girit adasından toplanan bir bakteri izolatının, Culex pipiens molestus sivrisineklerine karşı böcek ilacı etkisi gösterdiğini ortaya koyuyor. İkinci Dünya Savaşı sırasında şehrin yeraltı tren istasyonlarına sığınan insanları ısırdığı için "Londra Metrosu sivrisineği" olarak adlandırılan bu tür, Batı Nil Virüsü ve Rift Vadisi Ateşi Virüsü gibi tehlikeli patojenleri insanlara bulaştırabilir.

Japonya Ulusal Astronomi Gözlemevi'nde Yardımcı Doçent olan Maria Dainotti liderliğindeki 23 araştırmacıdan oluşan uluslararası bir ekip, yıldız ölümlerinin neden olduğu süpernova adı verilen güçlü kozmik patlamalar için arşiv verilerini araştırarak, Evren'in uzak noktalarındaki mesafeleri ölçmenin yeni bir yolunu keşfetti.

Evren'de yer işareti olmadığından, derinliği algılamak çok zordur. Gökbilimcilerin kullandığı bir teknik, standart mumları aramaktır - ki bu teknikte nesneler ya da temel fiziğin dayattığı mutlak parlaklık (yanında olsaydınız ne göreceğiniz) her zaman aynıdır. Hesaplanan bu mutlak parlaklığı, görünen parlaklıkla karşılaştırarak, standart muma olan mesafeyi ve dolayısıyla aynı alandaki diğer nesnelere olan mesafeyi belirlemek mümkündür.

Günümüzde uyuşturucu bağımlılığının, bireylerin mental ve fiziksel sağlığını etkilediği, bireyleri gündelik hayat kalitesini düşürdüğü, herkes tarafından bilinen olgulardır. Peki bireyler bunu bilmelerine rağmen neden hayatlarını mahveden bu davranıştan kurtulmakta zorlanırlar?

Uyuşturucu maddeler, dopamin gibi bireye motivasyon ve zevk veren nörotransmiterlerin, dışarıdan yapay bir şekilde ve de yüksek dozlarda alınmasını sağlar. Beyin, uyuşturucunun sürekli kullanımı halinde ödül mekanizması olarak adlandırılabilecek bu mekanizmaya adapte olarak, uyuşturucuya dair en ufak bir ipucu algıladığında dopamin ihtiyacına bağlı olan yoksunluk sendromları göstermeye başlar. Bu süreçte beyindeki karar verme mekanizmaları zarar görerek bilişsel kontrolü zayıflatır, bu nedenle kişi karar alma ve karar doğrultusunda seçim yapma yetisini kaybeder ve yalnızca içgüdüsel olarak dopamin yani mutluluk kaynağı olarak gördüğü uyuşturucuyu elde etmek ister.