Bilişsel önyargılar, bilişsel sistemimizin çalışma sistemine bağlı olarak ortaya çıkan sistematik rasyonellikten sapma şemalarıdır. Bilgiyi arama, değerlendirme, yorumlama, yargılama, kullanma ve hatırlamada ayrıca aldığımız kararlarda irrasyonel olmamıza sebep olurlar.

Örneğin çok bilinen Şeffaflık İllüzyonu Önyargısı, kendi içimizde yaşadığımız duygu ve düşüncelerimizin başkalarına olduğundan daha net göründüğünü sanmamıza sebep olur. Bu önyargıya kapılırız, çünkü başka insanların bizi nasıl gördüğünü anlamaya çalıştığımızda, kendi bakış açımızdan uzaklaşmakta zorlanırız. Bu nedenle de kendi içimizde deneyimlediğimiz duyguların dışarıdan da aynı şekilde deneyimlendiğini zannederiz. Halbuki bu, çoğu zaman mümkün değildir.

Domates ve patatesin sadece isimleri birbirine benzemekle kalmıyor, aynı zamanda birlikte de çok iyi gidiyorlar. Her ne kadar birinin meyvesi, diğerinin ise yumruları yenilebilir olsa da bu durum birbirlerinin en yakın akrabaları olmalarını değiştirmiyor. Cell dergisinde yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar, domatesin patatesin ortaya çıkmasını sağlamış olabileceğini belirtiyor.^[1] Ekibe göre erken dönem domates bitkileri, yaklaşık 9 milyon yıl önce başka bir atasal grup ile melezleşti ve bu birleşmeden yumru yapma özelliği için doğru gen kombinasyonuna sahip melez yavrular oluştu. Yeni araştırmayı yürüten Çin Tarım Bilimleri Akademisi'nden genom biyoloğu ve bitki ıslahçısı Sanwen Huang, şöyle özetliyor:

Yazarlar, bu melezleşmenin ilk patateslerin atalarının normal şartlarda ulaşamayacakları yeni bölgelere ve iklim koşullarına (sıcak çayırlardan soğuk dağ çayırlarına) yayılmasına yardımcı olduğunu savunuyor. Araştırmaya katılmayan Arkansas Üniversitesi'nden evrimsel biyolog Jeremy Beaulieu, çalışma ile ilgili yorumlarını şöyle aktarıyor:

İnternette kimi zaman "İnsanlarla sineklerin de genlerinin %60'ı benzer, demek ki sinekten geliyoruz." ya da "Patateslerin de 48 kromozomu var, şempanzelerin de; belki de patatesten geldik." gibi düşük seviyeli ama halkın kafasını karıştırabilecek argümanlar görmek mümkündür. Bu yazımızda, bu argümanların hatalarını izah edeceğiz.

Genetik benzerlik, ele alınan iki türün ya da tür grubunun genomlarının (var olan bütün genlerinin toplamının) birbirlerine olan benzerlik oranı olabileceği gibi, bu tür veya tür gruplarının sadece belli başlı gen bölgelerinin birbirine benzerliği anlamına da gelebilmektedir. 

Birçok insan, köpeklerini hayatlarının merkezinde görüyor. Aslına bakılırsa Pew anket verilerine göre, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki köpek sahiplerinin neredeyse tamamı, köpeklerini önemli aile üyeleri olarak kabul ediyor. Hatta bazı ülkelerde köpeklerin sayısı artık çocukları bile geride bıraktığı biliniyor.

Hayvan davranışları araştırmacısı Eniko Kubinyi, Budapeşte'deki Eötvös Loránd Üniversitesi'nde yürüttüğü araştırmalarda da bu eğilimleri gözlemlediğini belirtiyor. Kubinyi, şöyle anlatıyor:

Elfler, yüzyıllar boyunca, William Shakespeare'in oyunu "Bir Yazgecesi Rüyası"ndan J. R. R. Tolkien'ın 300 sene sonraki klasik fantazi romanlarına kadar, kurguların popüler bir konusu olmuştu. Fakat elflerin oyunlarla, kitaplarla ve masallarla sınırlandırılması ancak yakın zamanda oldu: Geçmiş yüzyıllarda perilerin ve elflerin varlığına inanmak yetişkinler arasında da çocuklarda olduğu gibi yaygındı.

Periler gibi, Elflerin de sihirli, şekil değiştiren ufak tefek varlıklar olduğu söylenirdi (Shakespeare'in elfleri çiçeklerin içinde yaşayan ve etrafında neşeyle uçuşan küçük, kanatlı yaratıklardı.)

Evrimsel biyolojinin gelişmesi ve interdisipliner olarak hemen her bilim dalında kullanılmaya başlanmasıyla birlikte artık kesin olarak biliyoruz ki insan da sıradan bir hayvan türüdür. Her canlı gibi, insan da diğer tüm canlılarla evrimsel bir geçmişi paylaşmaktadır.

Benzer şekilde kesin olarak bildiğimiz bir diğer nokta, insanın bu akıl almaz sayıdaki canlıların her biriyle akraba olduğu, ancak en yakın akrabasının Pan cinsi, yani şempanzeler ve bonobolar olduğudur. Ondan sonra sırasıyla goriller ve orangutanlar gelir.

Ağız ve diş sağlığımızın genel sistemin durumumuz ile sürekli etkileşimde olduğunu biliyoruz. Peki nasıl oluyor da diş çürükleri kalp hastalığını tetikleyebilecek kadar etkin bir role sahip olabiliyor? Yahut diş hekiminiz midenizde bir problem olabileceğini dişlerinize bakarak nasıl anlayabiliyor? Ağzınızda çıkan aftlar o kadar da masum olmayabilir mi yoksa? 

Diş çürüğü, mikrobiyolojik ve enfeksiyöz bir hastalıktır. Bu hastalığın sorumlu mikroorganizması ise Streptococcus mutans’tır. S. mutans, yenidoğanda ve dişsiz kişilerde bulunmaz. Oral kolonizasyonu için dişlere ihtiyacı vardır ve organik asitleri fazlaca üretebilme yetenekleri sayesinde dişlerde “demineralizasyona” yani çürüğe neden olurlar. 

MIT'deki (Massachusetts Institute of Technology) mühendisler, evinizdeki yere düşmüş sıradan bir cips paketini gözleyerek, insanların konuşmalarının cips pakedi üzerinde yarattığı titreşimleri algılayan ve bundan konuşulanları çıkarabilen bir video kamera icat etti! Üstelik bu kamera, ses geçirmez camların arkasından bile içeride konuşulanları dinleyebilecek! Örneğin güvenli ve ses geçirmez bir odada özel bir konuşma yapıyorsunuz ve bu sırada masanızın üzerinde bir cips paketi duruyor (ya da herhangi bir diğer cisim). MIT'nin icat ettiği kamera, bu cips pakedini gözleyerek, ağzınızdan konuşma sırasında çıkan ses dalgalarının, paket üzerinde yarattığı minik titreşimleri algılayabilecek ve bunu konuşmanın içeriğini deşifre etmekte kullanabilecek. Elbette bu konu, çok bariz bir şekilde, gizlilik ve adli bilimler alanlarında yankı uyandıracak. MIT, konuyla ilgili detayları izah ettikleri bir videoyu yayınladı:

MIT bu teknolojiye "görsel mikrofon" adını veriyor. Bu mikrofon, ses dalgalarının etkisi altında cisimlerde meydana gelen değişimleri analiz ederek çalışıyor. Her ne kadar bunu gözle görmek pek mümkün olmasa da, ses dalgaları hava içerisinde yüksek ve düşük basınçlı alanlar halinde yayılıyor ve bu dalgalar bir cisme çarptığında, bu basıncın etkisi altında cisimler şekil değiştiriyor ve titreşiyor. Bu, tıpkı sizin kulak zarınızın çalışmasına benziyor: ağızdan çıkan ses dalgaları havada yol alıp kulak zarınızı titreştiriyor ve bu titreşimlerin neden olduğu dalgalar elektriksel atımlarla beyne taşınıyor ve ses algılanabiliyor.