Yapay zeka modelleri, dünyanın en önde gelen matematik yarışmalarından biri olan Uluslararası Matematik Olimpiyatları'nda (İng: "International Mathematical Olympiad", IMO) tarihte ilk kez altın madalya seviyesinde prestijli bir başarıya imza attı. Bu başarı, yapay zeka teknolojisinin en büyük destekçileri için inkar edilemez bir övünç hakkı olsa da şu anda, Google ve OpenAI'nin en gelişmiş yapay zeka programları bile hala son derece zeki bir genci geçebilmiş değil.

Her ne kadar kulağa tuhaf gelse de karmaşık matematik, yapay zekanın hâlâ en büyük engellerinden biri. Bunun neden böyle bir sorun olmaya devam ettiğine dair pek çok analiz mevcut, fakat genel olarak bu durum, yapay zeka teknolojinin çalışma prensiplerinden kaynaklanıyor. ChatGPT ve Google Gemini gibi yapay zekalar, bir komut aldığında kelimeleri ve harfleri "token" denilen küçük parçalara ayırıyor, sonra bunları analiz edip uygun bir cevap tahmin ediyor. Yapay zeka için bir cevap, sadece en olası token dizisi demek. Ancak biz insanlar; kelimeleri, cümleleri ve düşünceleri bir bütün olarak algılıyoruz.

Ekim-Kasım 2014 aylarında o kadar fazla ve o kadar kaliteli bilim kurgu filmleri çıktı ki, hepsine yetişip kapsamlı analizler yapmamız oldukça güç oluyor. Yıldızlararası (Interstellar) için yazdığımız detaylı analiz, sadece birkaç haftada binlerce defa paylaşıldı ve hatta StumbleUpon'da da karşımıza çıkan bir içerik haline geldi. Ancak Yıldızlararası'nın etkisine kapılıp, bilim kurgunun bir diğer önemli eserini es geçmemek gerekiyor: dilimize tuhaf bir şekilde Evrim olarak çevrilmiş olan, aslında "üstünlük, aşkınlık" anlamına gelen, orijinal adı Transcendence...

Yıldızlararası bizi Evren'in ve modern fiziğin sınırlarına götürürken, Transcendence bizleri beynimizin müthiş dünyasına çekiyor, nanoteknolojiden gücünü alan yapay zekanın gelecekte ne seviyeye gelebileceğine dair net bir görüntü sunuyor. Tıpkı Yıldızlararası gibi, Transcendence da çok uzak olmayan bir gelecekte geçiyor. Peki filmde gösterilenler ne kadar gerçekçi? Yapay Zeka gerçekten bu kadar zincirlerini kırıp, sınır tanımaz hale gelebilir mi? Beynimizi bir makinaya indirgemek mümkün mü? Anılarımız, bir USB bellek ile kıyaslanabilir özellikte midir? Nanoteknoloji, hiper-hızlı kendi kendini yenileme ve hiper-hızlı kendi kendine organizasyon gibi teknolojileri mümkün kılabilir mi? Kuantum bilgisayarlar, bugüne kadar var olmuş bütün insanların toplam zekasından kat kat daha zeki hale gelebilir mi? Bir makina hissedebilir, şahsi emellerine göre tercihlerde bulunabilir, duygulara sahip olabilir, insanları kontrol edebilir ve hepsinden önemlisi, kendine ait bir "benliğe" sahip olabilir mi? Bu yazımızda bu sorulara değinecek ve modern bilimin ışığında bazı bilgiler vereceğiz. 

Çeşitlilik, bir canlı popülasyonunun içinde gen ve özellikler konusunda görülen farklı kombinasyonların tümüne verilen isimdir. Evrimsel biyolojinin halk arasında kolay anlaşılamama sebeplerinden birisi, doğada bulunan çeşitliliğin bilinmemesi veya göz ardı edilmesidir.

Canlılığı boy, renk, uzunluk, çeşitli organların varlığı, büyüklüğü, vb. çok sayıda fiziksel parametrenin farklı kombinasyonları şeklinde tanımlayacak olursak, çeşitlilik, "uçsuz bucaksız bir parametreler listesinde, atalardan veya çağdaşlardan farklı özellikler göstermek" şeklinde de tanımlanabilir.

Çığır açan yeni bir çalışmada, Minnesota Üniversitesi'ndeki araştırmacılar laboratuvarda 3 boyutlu olarak işler durumda olan, santimetre ölçekli insan kalp pompası bastılar. Bu buluş, ABD'nde yılda 600.000'den fazla insanın ölümüne yol açan kalp hastalıklarını önlemek için önemli bir gelişme olabilir. Çalışma, Amerikan Kalp Derneği'nin bir yayını olan Circulation Research'de yayımlandı ve bu derginin kapağında yer aldı.

Geçmişte araştırmacılar, pluripotent adı verilen insan kök hücrelerinden türetilmiş olan kardiyomiyositleri (kalp kası hücreleri) 3 boyutlu olarak basmayı denediler. Pluripotent kök hücreler, vücuttaki herhangi bir hücre tipine dönüşme potansiyeline sahip olan hücrelerdir. Araştırmacılar, bu kök hücreleri kalp kası hücrelerine yeniden programlayacak ve sonrasında bunları ekstraselüler matriks olarak adlandırılan 3 boyutlu yapı içinde basmak için özelleşmiş 3D yazıcılar kullanacaklardı. Problem, bilim insanlarının hiçbir zaman kalp kası hücrelerinin gerçekten fonksiyon gösterebilmesi için kritik olan hücre yoğunluğuna ulaşamamalarıydı.

Bir yapay zeka sistemi, iki bronz sütunun üzerine işlenmiş ve Roma tarihi boyunca kopyaları yapılmış en ünlü Latin yazıtlarından biri olan Res Gestae Divi Augusti (Tr: "Yüce Augustus'un Fiiliyatı", "Augustus'un Eylemleri") isimli yazıt hakkında yeni detaylar ortaya çıkardı. Araştırmacılar, otobiyografik olduğu düşünülen yazıtı analiz etmek için Aeneas adlı bir yapay zeka kullandı. Diğer Latin yazıtlarıyla karşılaştırıldığında Augustus'un Eylemleri, Romanın yasal belgelerinde kullanılan dil ile benzerlikler gösteriyor. Ayrıca, emperyal siyasi söylemler veya emperyal gücü sürdürmeye yönelik bir mesajlar içeriyor. Google DeepMind'da bilgisayar mühendisi olarak çalışan ve bu makalenin ortak yazarı olan Yannis Assael şöyle söylüyor:

Assael ve ekibi daha önce antik Yunan yazıtlarını restore ve kategorize etmeye yarayan Ithaca isimli bir yapay zeka sistemi geliştirmişti. Adını Romalıların efsanevi atası, Truva kahramanı Aeneas'tan alan sistem ise Ithaca'nın sistemi ile benzer şekilde çalışıyor ancak Yunanca yerine Latince kullanıyordu.

İki insanın parmak izi birbirinden farklı olmak zorunda değildir! Ama benzerlik olasılığının insan popülasyon büyüklüğüne nazaran daha küçük olmasından ötürü, neredeyse hiçbir zaman böyle bir denkliğe rastlanmaz. Ancak bu, iki kişinin parmak izinin aynı olamayacağı anlamına gelmez ki birkaç sefer bu duruma rastlanmıştır da... Ayrıca, parmak izlerinin farklı olmasının kişilerin ayırt edilmesiyle doğrudan bir alakası yoktur. Parmak izlerinin farklı olmasının ana nedeni, bir miktar genetik, büyük miktarda ise rastlantısal gelişen uç nokta (ekstremite) yüzeyleridir. Rastgele yere fırlatılan iki örtüsünün mikron düzeyinde birebir aynı şekilde buruşamıyor olmasıyla, parmak izlerimizin farklı şekillerde oluşması arasında hiçbir fark yoktur. Parmak izlerinin %100 aynı olma ihtimalinin düşüklüğünden dolayı, adli bilimlerde bu farklılık, birçok başka veriyle beraber ayırt edici bir faktör olarak kullanılır.

Parmak izleriyle ilgili çekilen filmler ve bu filmlerde gösterilen adlî metotlara dair bilgilerin abartılması nedeniyle, parmak izlerinin aynı olmasının imkansız olduğu görüşü yayılmıştır.

Wolfgang Amadeus Mozart, yalnızca 35 yıl süren kısacık ömrüne 626 eser sığdırmayı başarmıştı. Elizabeth Aschiem, röntgen ışınları üzerinde çalışma yaparken kansere yakalanmıştı. 411 yıl önce bugünlerde dünyaya gelen Evangelista Torricelli ise hem günlük hayatta çok yararlandığımız ama etkisinden bihaber olduğumuz bir icadın sahibi hem de 39 yıllık ömrüne değerli fikirler sığdıran birisidir. 

Tarih 15 Ekim 1608... Papalık Devleti’ne bağlı olan Faenza’da, Rönesans’ın etkileri devam ediyor. Reform ise uzakta, duvarların ardında bekliyor. Kentin “fayans” ve “majolika” adını verdiği sırlanmış resimler ve süslerle çevrili Özgürlük Meydanı’nda güneşli bir gün. Meydan çevresindeki evlerden birinde bir hareketlilik var; zira Gaspare ve Caterina Torricelli çifti erkek çocuklarının dünyaya gelişini kutluyor. Tabii anne ev hanımı baba ise tekstil işçisi; ailenin durumu o dönemin genelinde olduğu gibi berbat.

Elektronik ses yükselticilerden (amfilerden) önce müzisyenler, seslerini bir topluluk, orkestra ve gürültülü kalabalıklar önünde duyurabilmek için hep yeni ve daha iyi yöntemler geliştirmek zorundaydı. Gitar, çello ve viyola gibi akustik enstrümanların tasarımları, bu problemin çözümü yolunda geliştirilen uzun bir deneyimin ürünüdür. Bu müzik aletlerinin her biri üzerine oyulmuş yuvarlak veya f harfi (veya integral işareti) şeklindeki delikler mutlaka dikkatinizi çekmiştir. Bunların neden var olduğunu hiç düşündünüz mü?

Ahşap müzik aletlerin içi boş olarak tasarlanmasının nedeni, aletin adeta bir yankı odası gibi davranarak amfiye ihtiyaç duymaksızın yayların sesini yükseltmektir. Ancak bu boşlukta yankılanarak amplifike edilen ses dalgalarının, bir şekilde dışarı çıkması gerekir. İşte bu da, bir akustik gitarın altındaki dairesel ses boşluklarından ya da bir kemanın her iki yanında bulunan f-deliklerinin yardımıyla gerçekleşir. Ama bir soru daha kalıyor: Neden f harfi? Bu şekil nereden geliyor.

Havayolu kullanan yolcuların sayısı, küresel salgın gölgesinde geçen 2020 yılını saymazsak, giderek artıyordu. 2017 yılında yaklaşık 4 milyar yolcu havayolunu kullanmışken bu sayı 2018 yılında 4.3 milyar, 2019 yılında ise 4.4 milyar yolcuya ulaştı. Sağladığı zaman tasarrufu, düşük maliyeti, uzak mesafeleri tek araçla erişilebilir kılması, havayolunun tercih edilmesindeki faktörlerden sayılabilir. Ancak hepsinin içinde en kritik faktörün güvenlik olduğunu varsaymak yanlış olmaz.

2019 yılında tüm dünyadaki ticari uçuşlarda 114 kaza gerçekleşti ve ne yazık ki 6 ölümlü kaza nedeniyle 239 kişi hayatını kaybetti. Geçmiş yıllara göre hem kaza oranları hem ölümlü kaza sayılarında önemli yol kat edilmiş gibi görünse de daha iyisi için durmaksızın çalışılıyor.