Dünya, onlarca yıllık çalışma ve milyonlarca çocuğu felçten koruyan kitlesel aşılama kampanyaları sonucunda çocuk felci (polio) hastalığını yenmeye artık çok yakın.

Fakat, aşılanma oranı düşük olan bölgelerde yeni salgınlar patlak vermiş durumda. Bu salgınların bazıları, ağız yoluyla yapılan oral polio aşısının (OPV) içeriğinde bulunan zayıflatılmış poliovirüsün, toplum içinde yayılması ve tekrar hastalık yapıcı özellik kazanacak biçimde evrimleşmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Şu ana kadar, zayıflatılmış virüs kullanılarak yapılmış başka hiçbir aşı, salgın hastalığa sebep olmamıştır; dolayısıyla bu salgınlar, hastalıklarla mücadelemizde evrimi anlamanın önemini gösteren, ilginç ve tehlikeli bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu yazı dizimizde, sosyal bilimlerin çatışı olarak nitelendirilebilecek, hayatın ve doğanın her alanında etkilerini görebildiğimiz, muazzam geniş bir disiplin olan Oyun Teorisi’ne bir giriş yapacağız ve okurlarımızın bu konu hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaya çalışacağız. Temel amacımız, okurlarımıza genel bir oyun teorisi perspektifinden düşünme tarzını aşılamak ve bu bağlamda günlük hayattaki olayları bir oyun olarak nasıl yorumlayabileceklerini göstermeye çalışmaktır.

Ancak asla unutulmamalıdır ki, Oyun Teorisi’ni tam olarak anlayabilmek, sağlam matematiksel kanıtlar ve analizler gerektirmektedir. Bu yazı dizisinin temel amacı ve okurlarımızın beklentileri hakkındaki tahminlerimiz göz önüne alınınca, makaleleri matematiğe boğmanın iyi bir tercih olmayacağını düşündük. Bu sebeple, bu yazı dizisi temel kavramlar ve kritik noktalar üzerinde duracak ve rahatça takip edebilmek için temel matematik bilgisinden başka bir şey gerekli olmayacak. Bazı noktalarda oyunları tanımlamak için matematik ve mantık gösterimine başvuracağız ve bu gösterimleri anlamak için bir tık daha ileri matematik bilgisi gerekebilir; ancak bu gösterimler konunun genel işleyişine dahil olmadığı ve sadece sözel olarak bahsedilen kavramların alternatif birer gösterimi olduğu için onlarda anlaşılmayan noktalar olması sıkıntı yaratmayacaktır. Daha ileri düzeyde Oyun Teorisi bilgisine sahip olmak isteyen okurlarımız için de, ek okuma ve kaynak önerilerimizi yazı dizisi içinde belirteceğiz.

Depremler, yeryüzündeki en güçlü, potansiyel olarak en ölümcül doğa olaylarından birisidir. Ayaklarımızın altındaki yer sarsılır, içinde yaşadığımız binalar (veya atalarımız için konuşuyorsak, mağaralar) sallanır ve çöker, depremlerle tetiklenen tsunami ve heyelan gibi olaylar dolayısıyla ek yıkımlar yaşanır. Bu ürkütücü ve olası bir felakete en iyi şekilde hazırlık yapmak haricinde üzerinde hiçbir kontrolümüz olmayan doğa olayını izah etme güdüsü, en temel merak dürtümüzden kaynaklanmaktadır. Depremler gibi devasa güçte olayların, hiç beklenmedik anlarda yaşanıp, bir ömür boyu canla başla inşa ettiklerimizi yok edivermesini anlamlandırmak isteriz. Bunu yapamadıkça veya bilimsel yöntemlerle yapılan izahları belki rasyonel olarak değil ama, duygusal olarak tatmin edici bulmadığımızda, bilim dışına yöneliriz.

Bu yönelmenin bir boyutu ruhanidir/dinidir: Depremler, tarih boyunca bir çeşit "cezalandırma" ve "tanrıların öfkesi" olarak görülmüştür. Belirli ahlaki normlara uymayanların cezalandırılmasının veya belirli buyrukların dışına çıkılması sonucu inanılan bir tanrının öfkelenmesinin, yerin sallanması ile bize bildirildiğine inanılmıştır. Bu yorum günümüzde her ne kadar oldukça azalmışsa da, halen felaketler sonrasında "karşı taraftan", "öteki gruptan" veya "dış gruptan" olan bireylerin sırf farklı oldukları için cezalandırıldığını ve "Tanrı'nın gazabına uğradığını" iddia eden insanlar bulmak mümkündür. Bu tür bir yorum, modern bilimin sınırları dışında kaldığı için, burada detaylandırılmayacaktır.

Dünyada en çok tür barındıran böcekler eklembacaklılar şubesi içinde altı bacaklılar olarak da bilinen bir alt şubede yer alır. Böcekler neredeyse her çeşit karasal ortamda, tatlı sularda karşımıza çıkabilir ve kanatları vasıtasıyla atmosferi de işgal ederler. Tuzlu sulara gelirsek ise böcekler daha nadir bulunurlar, bu ortamların esas eklembacaklı grubu tahmin de edebileceğiniz gibi kabuklulardır; yani yengeçler ve karideslerdir. 

416 milyon yıl öncesine kadar uzayan geçmişleriyle böceklerin çeşitliliğinde kanatların da ortaya çıkmasıyla bir patlama olmuştur. Çiçekli bitkilerin gelişimine paralel olarak böceklerde de artış olduğu fosiller üzerinden yapılan araştırmalar da belirlenmiştir. Birlikte evrimin en güzel örneklerinden olan böcek ve bitki çeşitliliği aynı anda kitlesel yok oluşları ve ani sıçrayışları da beraberinde getirmiştir. 

Hayvan etinin tüketiminden kaçınılması yüzlerce yıldır etik, dini, çevresel ve sağlıkla ilgili nedenlerden dolayı savunulmaktadır. Vejetaryen beslenmenin metabolik sendrom, obezite, dislipidemi, diyabet ve kardiyovasküler hastalık risklerinin azalmasına yarar sağladığına dair kanıtlar bulunmaktadır.^[1][2] Öte yandan vejetaryen beslenmenin malnütrisyona, anemiye, diş erozyonlarına ve osteopeniye yol açabileceğine dair kanıtlar da vardır.^[3][4] Son araştırmalar, vejetaryen beslenmeyi benimsemenin ardındaki nedenler arasında genetik yatkınlıkların da olabileceğini göstermektedir.

Birleşik Krallık Biyobankasından alınan 500.000 kişiye ait veriler üzerinde yapılan bir araştırmada en az bir yıl boyunca vejetaryen diyete bağlı kalan insanlarda bu durumla ilişkili bir dizi gen keşfedilmiştir. Vejetaryenlikle güçlü bir şekilde bağlantılı olan, beyin fonksiyonunda ve enerji olarak kullanılacak yağların parçalanmasında rol oynayan üç gen bildirilmiştir.