Güney Afrika Damanına Ait Dışkı Yığınları Geçmişe Işık Tutuyor!

Güney Afrika damanı (İng: "rock hyrax"), yaşadığı bölgedeki birkaç yüzyıllık değişimleri araştırmamız için harika bir kaynağa sahip: Dışkısı! Bu hayvanlar, adından da anlaşılabileceği gibi Güney Afrika'da yaşıyorlar ve nesiller boyunca aynı yerde kalabiliyorlar. İlginç olan ise buldukları her yere dışkılamak yerine, kendilerine bir alan belirliyorlar ve grubun her bireyi oraya dışkılıyor.

Yıllar ve hatta nesiller boyunca süren dışkılama sonucu biriken bu materyal muhteşem bir araştırma kaynağı haline geliyor. Öyle ki idrarın birikmesiyle oluşan kahverengi katran benzeri yapı özel bir ad bile alıyor: hyraceum! Herhangi bir dış etken tarafından dağıtılmadığı zaman bir metre kalınlığa ve birkaç metre çapa ulaşabilen bu yapı dışarıdan bakıldığında normal bir kaya gibi gözüküyor.

Quaternary Science Reviews

Bu hayvanlar yaşadıkları yerden 60-500 metre arası uzaklıklarda ve genellikle seçici olmayan bir şekilde beslendikleri için, hyraceum yaşadıkları dönemin bitki örtüsünü iyi yansıtıyor. Ayrıca, hayvan kılları, rüzgarla taşınmış olan tozlar, belki de postuna yapışarak gelmiş olan polenler ya da bitki parçaları da bu yapının içinde korunmuş olduğu için araştırma kaynaklarını genişletiyor.

Kararlı izotoplar, biyobelirteçler ve genelde soğuk iklimlerde bulmaya alıştığımız DNA örnekleri de bulundukları yerin tarihine ve bitki örtüsüne özellikle ışık tutuyor. Bunları bu kadar değerli yapan ise Güney Afrika'daki iklimin değişimine dair kaynakların kısıtlılığı. Eski zamanlara dair bilgiler uzamsal ve zamansal olarak parça parçadır. Hyraceum ise orada bulunulduğu süre boyunca sürekli olarak kullanıldığı için zamansal bir süreklilik sağlıyor ve 50.000 yıla kadar korunabiliyor.

Bu güne kadar örneklenmiş bu yığınlardan çoğu erken Holosen sonrasına ve hatta birkaçı son buzul maksimum döneminden önceye kadar dayanıyor. Güney Afrika damanının yaşamak için kayalık alanları tercih etmeleri bu yığının yağmur, rüzgar gibi dış etkenlere maruz kalmadan günümüze kadar korunmuş olmasında etkili. Bu yapının bilimsel araştırmalar dışında sizi çok şaşırtacak bir kullanım alanı daha var. Parfümler! Misk, tütün ve öd ağacının bir kombinasyonu gibi hissedilen hayvansal, şehvetli ve derin bir koku verdiği söyleniyor.

Bu ilginç hayvanın görünüşüne bakıp içimizden onu fareye benzetmek gelse de en yakın akrabaları filler ve deniz ayılarıdır. Afrika'nın büyük bir kısmında, deniz seviyesinden 5500 metre yüksekliğe kadar ve yıllık 100 mm ile 1500 mm arası yağış alan yerlerde yaşıyor olmaları adaptasyon seviyelerinin ne kadar yüksek olduğunu gösteriyor. Bu da bize geçmişteki büyük iklim değişikliklerinden çok da etkilenmemiş olabileceklerine dair bir ipucu veriyor.

Her türlü bitkiyle beslenebildiklerini söylemiştik. Bunun bir sebebi olarak da genellikle kurak yerlerde yaşamaları gösteriliyor. Bu kurak yerlerde vücut sıcaklıklarındaki 7-8 derecelik değişimleri tolere edebiliyorlar ve geceleri ısınmak için 25-40 arası değişen üye sayılarıyla sarılıp sabah da güneş ışığı ile vücut sıcaklıklarını normale getiriyorlar.

flickr

Bu hayvanların ilginç özellikleri saymakla bitmiyor. 2013 yılında Animal Behaviour dergisinde yayımlanan bir makaleye göre yapısal denge teorisi (İng: theory of structural balance) insanlardan sonra ilk kez Güney Afrika damanında gösteriliyor. Bu teori üç kişi arasındaki ilişkiyi tanımlıyor. Eğer üç kişi de birbirleriyle arkadaşsa (a) ya da iki kişi arkadaş ve bu ikisi üçüncü kişiye düşmansa burada dengeli bir ilişki söz konusudur (c). Diğer iki seçenek bir kişinin diğer iki kişiyle arkadaş olması fakat o iki kişinin düşman olması (b) ki bu dengesiz ilişkiye örnektir veya üç kişinin de düşman olmasıdır ki bu da zayıf dengeli ilişkiye örnektir (d). İlk tip ilişkinin (b) herkesin dost olması durumuna (a) ya da iki kişiyle de arası iyi olan kişinin biriyle arasının bozulmasına (c) evrileceği öngörülürken herkesin düşman olduğu durumda (d) herhangi ikisi arasında bir dostluk başlaması öngörülür (c).

Animal Behaviour

Bu teorinin gücü bu üçlü ilişkilere bakarak sosyal değişimleri öngörebilmesinden geliyor. 8 yıl boyunca izlenen Güney Afrika damanları bu deney için onları ideal hayvanlar kılıyor. Bu hayvanlar grup halinde yaşıyorlar, dişileri her yıl ürüyor, yıllar içerisinde gelişen istikrarlı bir sosyal yapıları var ve yavruların büyümesiyle ve erkeklerin daha agresif olmasıyla yıllar arasında bazı değişimler geçiriyorlar. Bu durum, sabit olmayan bir toplulukta bir şey öngörülemeyeceği için ve sürekli sabit olan bir toplulukta öngörecek bir durum olmayacağı için Güney Afrika Damanını bu teori için ideal bir hayvan yapıyor.

Deneyin sonunda tahmin edildiği gibi bireylerin arasında dengeli ilişkilerin şans faktörü ile açıklanamayacak kadar yüksek çıktığı görüldü. Güney Afrika damanlarının dengesiz olarak görülen ilişkileri aktif bir şekilde ya yeni pozitif ilişkiler kurarak ya da eski negatif ilişkileri keserek dengelemeye çalıştıkları gözlendi. Yine de grup içerisinde dengesiz ilişkilerin sayısı hiç sıfırlanmıyor olduğu için bunun nedenleri araştırıldığında dengesiz ilişkileri genelde gruba yeni katılan bireylerin kurduğu fakat onların da zamanla dengeli ilişkiler haline gelme olasılığının yüksek olduğu görüldü.