Oyun Teorisi - 2: ''En İyi Cevap'' Konsepti ve Nash Dengesi

Oyun Teorisi yazı dizimizin ikinci kısmında, yavaş yavaş oyunları ve oyuncuların davranışlarını analiz etmeye başlayacağız. Bu kısım, Oyun Teorisi’nin temel kavramlarını okurlarla tanıştıracağı için, büyük öneme sahiptir. Bu yüzden önerimiz, okurlarımızın bu yazımızı büyük bir dikkatle okumaları, tamamen anlayana kadar tekrar tekrar üstünden geçmeleri, ve akıllarına takılan her türlü soruyu bizlere iletmekten çekinmemeleri yönündedir.

Giriş

Sizce, oynayan bir oyuncu olarak değil, ama dışarıdan bir göz olarak bir oyunu analiz ederken neye bakmamız gerekiyor?

Dışarıdan bir gözün ilgileneceği birinci nokta, oyunun sonucu olacaktır, yani oyuncuların seçecekleri aksiyonların bizi nereye götüreceği. Bunun için, tabii ki de, oyuncuların hangi aksiyonları seçecekleri konusunda bir fikir sahibi olmamız lazım.

Ama oyuncuların seçecekleri aksiyonlar mutlak mıdır? Bir oyun üzerine yapacağımız bir analizi, aynı oyunun her oynanışına genelleyebilir miyiz? Oyunlara, evrensel bir “çözüm” bulabilir miyiz?

Bu, çözümden anladığımız şeye göre değişir. Ancak cevap: Evet. Gelin bakalım.

Keynes Güzellik Yarışması

Popüler bir örnek olarak, İngiliz iktisatçı John Maynard Keynes (1883 – 1946) tarafından ortaya atılan Keynes Güzellik Yarışması’nı inceleyelim.

Bu yarışmada, bir gazete, okurlarından yüz farklı insanın yüzü arasından en güzelini seçmelerini istiyor. En çok beğenilen yüzü seçenler ise ödüllendiriliyor.

Birkaç dakikalığına dışarıdan bir göz olmayı bırakıp bu yarışmaya katılacak bir okur gibi düşünelim. Şüphesiz, gazetenin sizden istediği, kendi güzellik algınıza göre en beğendiğiniz yüzü belirtmenizdir. Ancak bu, gerçekten kazanmak istiyorsanız iyi bir strateji midir? Tabii ki hayır! İnsanların güzellik algısı büyük farklılıklar gösterebilir, ve sizin algınız toplumda -ya da spesifik olarak o gazetenin okur kitlesi içinde- hakim olan güzellik algısından çok farklı olabilir.

O zaman, ne yapmanız gerektiği açıktır: Gözlemlerinize, tahminlerinize dayanarak yarışmaya katılan insanların en çok beğeneceği yüz hakkında bir öngörüde bulunmak ve ona oy vermek, kazanma şansınızı artıracaktır.

Şimdi, bu yarışmanın daha somut, daha rahat analiz edilebilir bir çeşidine bakalım. Bu sefer, yarışmanın her katılımcısının 1 ile 100 arasında (1 ve 100 dahil) bir tam sayı seçmeleri gerekmektedir. Seçilen sayıların ortalamasının ⅔’üne en yakın sayıyı seçen katılımcı yarışmayı kazanacaktır. Beraberlikler ise rastgele bir biçimde bozulacaktır. (Örneğin, eğer iki kişi ortalamaya en yakın sayıyı söylemişse, yazı-tura atılarak içlerinden biri seçilecektir.)

Eğer bu yarışmayı kazanmak için de, güzellik yarışmasındakine benzer bir yöntem uygulamanız gerekmektedir: Ortalamanın ne çıkacağına dair bir tahminde bulunacaksınız, ve bu tahminin ⅔’ünü (ya da ona en yakın sayıyı) söyleyeceksiniz. Bir başka deyişle, diğer oyuncuların ne yapacağını kestirmeye çalışacak ve ona uygun bir cevap vereceksiniz. Peki, diğer oyuncuların ne yapacağını nasıl bilebiliriz?

Biraz akıl yürütelim. Diyelim ki, bir oyuncu, ortalamanın X olacağına inanıyor.

Her oyuncu 1’den 100’e kadar olan sayılardan seçmek zorunda olduğu için, kazanabilecek sayı (optimum strateji) en fazla 100 * ⅔ = 67 olabilir.

Eğer tüm oyuncular biraz düşünerek oynarsa, o zaman söylenen tüm sayılar 67’den küçük olacaktır. Yani, oyuncular 1 ile 67 arasında sayılar söyleyeceklerdir.

O zaman, optimum strateji en fazla 67 * ⅔ = 45 olabilir.

Tüm oyuncuların bu şekilde akıl yürütmeye ve tamamen mantıklı oynamaya devam ettiğini düşünürsek:

Optimum strateji < 45 ise, X<45.

X < 45 ise, optimum strateji < 45 * ⅔ = 30.

Optimum strateji < 30 ise, X < 30...

Bu şekilde devam edebiliriz. Açıkça görüldüğü üzere, bu mantığın her aşamasında kazanacak sayının (yani optimum stratejinin) maksimum değeri daha da küçülüyor. Böyle devam edersek, sonuçta 1 sayısına, yani oyuncuların önerebileceği en küçük sayıya ulaşacağız. Bir başka deyişle, eğer tüm oyuncular oyunu anlarsa ve kazanma şanslarını maksimum yapacak şekilde hareket ederlerse -ve diğer herkesin bunu yapacağını biliyorlarsa- herkes 1 sayısını söyleyecektir.

Herkesin 1 demesi, bu yarışmanın/oyunun tek dengesidir.

Peki, bunun böyle olacağını, her oyuncunun bu şekilde akıl yürüteceğini varsaymak ne kadar doğrudur? Bunun için, biraz denge kavramına göz atmakta fayda var.

Görseldeki gibi bir sarkacı düşünelim. Bu sarkacın ipinin ucundaki topu, eğer açılı bir şekildeyken bırakırsak, bu dengede midir? Hayır! Top bırakıldığında, yerinde sabit durmayacak ve salınım hareketine başlayacaktır. Eğer hava sürtünmesi yoksa, sonsuza kadar iki taraf arasında, maksimum bırakıldığı açıya kadar yükselerek sallanmaya devam edecektir, ve asla bir dengeye ulaşamayacaktır. Eğer hava sürtünmesi var ise, o zaman giderek yavaşlayacak (daha az yükselecek) ve nihayetinde yere doksan derecelik bir açı ile, ip (daha doğrusu, gerilim vektörü) ile kendi hareketini sağlayan yerçekimi kuvveti paralel olacak şekilde duracaktır. Durduğu an, dengeye ulaştığı an olacaktır. Çünkü denge, tanımı gereği, bir değişim eğiliminin olmadığı durumlardır.

Yukarıdaki oyundaki denge de, aynen budur. Bu denge, birazdan daha net bir şekilde tanımlayacağımız Nash dengesidir. Nash dengesi bozulmaz, çünkü hiçbir oyuncu tercihini değiştirmek istemez. Ve Nash dengesi, oyunların çözümlenmesinde kritik öneme sahip bir kavramdır.

Agora Bilim Pazarı

PALMETRE 11.SINIF EŞİT AĞIRLIK TÜM DERSLER AYLIK ÇALIŞMA FASİKÜLLERİ

Devamını Göster

₺375.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Sorumuza dönecek olursak, bu gerçekçi bir beklenti midir? Denge gerçekten oynanır mı?

Nasıl bir sarkaç açılı bırakıldığında önce farklı noktalarda bulunuyor, ancak zamanla dengeye ulaşıyorsa, oyunlarda da aynı şeyi bekleriz.

Nash dengesinin oynanmadığı bir durumu ele alalım. Örneğin, oyun oynanıyor, ve pratikte her oyuncu ilk seferde bizim yukarıda yaptığımız analizi yapmayacağı için, ortalama 34, kazanan 23 çıkıyor. Bu sonucu gören ve 23’ten çok daha büyük sayılar söyleyen oyuncular, oyun bir daha oynandığında, tahminlerini düşüreceklerdir. Çünkü, katılımcıların eğiliminin (ya da oyunun doğasının) bunu gerektirdiğini fark etmişlerdir. Ancak, o oyuncuların söylediklerini düşürmeleri ile, ortalama da düşecektir. Böylece, yine büyük sayıları söyleyenler, bir daha oynanırsa yine tahminlerini düşürecektir. Oyun tekrarlandıkça, giderek daha fazla oyuncu Nash dengesi olan 1’e yaklaşacaktır… Taa ki, herkes 1’i söyleyene, ve böylece herkes “kazanana” kadar. O noktadan sonra kimse 1’den başka bir rakamı söylemeyecektir ve böylece stabil bir durum elde edilmiş olacaktır.

(Eğer diğer herkes 1 derken sizin başka bir sayıyı söylemenizin kazanma ihtimali yaratacağını düşünüyorsanız, en ekstrem duruma bakalım: İki oyuncusunuz, karşınızdaki 1, siz ise 100 diyorsunuz. Ortalama 50 olacaktır, ve 50’nin ⅔’ü olan 33’e daha yakın olduğu için yine 1 kazanacaktır.)

Buradan gördüğümüz sonuç, Nash dengesinin her zaman oynanmasını beklemek hatalı olsa da, denge-dışı durumların zamanla kaybolacağıdır. Nash dengesinden daha etraflıca bahsetmeden önce, onun temelinde yatan en iyi cevap konseptine bakalım.

En İyi Cevap

Cinsiyetlerin Savaşı oyununa geri dönelim. Diyelim ki siz erkek tarafısınız, ve dişinin kesinlikle operaya gideceğini biliyorsunuz. (Çoktan biletini aldı, ya da içeri girdi bile, vs.) Bunu değiştirmek için yapabileceğiniz hiçbir şey yok, rakibiniz hamlesini yaptı ya da yapacağı hamleyi biliyorsunuz.

Ne yapmanız gerekir? Açıkça, partnerinizle farklı yerlerde, farklı aktiviteleri yapıyor olmak hiç hoşunuza gitmeyeceği için, siz de operaya gitmelisiniz. Belki opera çok hoşunuza giden bir aktivite değil ve sevgilinizle bir film izlemek size çok daha fazla zevk verecek, ama bunu asla yapamayacağınız için, o anki duruma göre hareket etmek zorundasınız. O anki durumda da, maksimum kazanç almak için yapmanız gereken, operayı sinemaya tercih etmek ve partnerinizle aynı yerde olmaktır.

Daha matematiksel olarak bakarsak, dişi hamlesini yaptığı için, dört muhtemel sonuçtan gerçekleşebilecek sadece iki tane kalmıştır.

Oyun artık budur, ve sizin de buna göre oynamanız gerekmektedir. Bu durumda, operaya gitmek, sizin dişinin hamlesine karşı verebileceğiniz en iyi cevaptır.

En iyi cevap dediğimiz kavram, adından da anlaşılacağı üzere, diğer oyuncuların yapacakları hamlelerin ya da uygulayacakları stratejilerin bilindiği durumda, sizin maksimum fayda almak için yapmanız gereken/yapacağınız hamledir. Örneğin, Karşılaşan Arabalar oyununda, eğer karşınızdaki araç direksiyonu sola kırmışsa, sizin de sola kırmanız verebileceğiniz en iyi cevap olacaktır. Devrim Oyunu’nda, eğer 2 milyondan çok daha az kişinin ayaklanacağını önceden biliyorsanız, devrimin başarısız olacağını da bileceğiniz için, sesinizi çıkarmamak en iyi cevabınızdır. Ama eğer, bir şekilde tam olarak 1,999,999 kişinin ayaklanacağını biliyorsanız, katılımınız devrimi başarıya ulaştıracaktır ve en iyi cevabınız da budur.

Nash Dengesi

Keynes Güzellik Yarışması örneğinde gördüğümüz Nash Dengesi, önümüzdeki yazıda diğerlerinden farkını göreceğimiz saf strateji Nash dengelerine bir örnektir. Saf strateji Nash dengesi, her bir oyuncunun diğer oyuncuların aksiyonlarına en iyi cevabı verdiği durumdur. Yani bir başka deyişle, hiçbir oyuncu seçtiği aksiyonu değiştirerek daha fazla kazanç elde edemez.

Nash dengesi, Oyun Teorisi’nin en temel kavramlarından biridir, bu yüzden de kritik öneme sahiptir. Pek çok oyunun analizi, Nash dengesi veya varyantları kullanılarak yapılır. İlk başta biraz soyut gözükebilecek olan bu kavramı daha iyi anlamak için, ilk yazımızda bahsettiğimiz oyunlardaki saf strateji Nash dengelerine bakalım.

Örnek: Tutuklu İkilemi

Tutuklu ikileminde, seçebileceğiniz iki aksiyon bulunmaktadır: Ya suç arkadaşınızla işbirliği yapacaksınız, ya da döneklik edecek ve onu satacaksınız.

Arkadaşınızın işbirliği yaptığını varsayalım. O zaman, eğer siz de susarsanız, polis elinde kayda değer bir kanıt olmadığı ama suçlayacak birilerine de ihtiyacı olduğu için sizi de arkadaşınızı da ufak bir cezaya çarptıracaktır. Lakin, eğer siz arkadaşınızı satmayı seçerseniz, bu defa polisin elinde güçlü bir kanıt olacaktır ve suç arkadaşınıza yüklenecektir. Siz de, karakoldan hiçbir ceza yemeden kurtulabileceksinizdir. Matematiksel olarak, -1 kayıp yerine 0 kazanca sahip olacaksınız.

Eğer arkadaşınız döneklik ederse, ve siz susarsanız, bu defa tüm suç size yıkılacak. Ancak eğer siz de arkadaşınızı satarsanız, ikinizin de suçlu olduğu anlaşılacak ve ceza paylaştırılacaktır. (Örneğin, eğer suç iki kişinin öldürülmesi ise, ve birini siz birini de arkadaşınız öldürmüşse, tüm suç size atıldığında siz iki kişinin ölümünden sorumlu olacaksınız. Ancak ikinizin de suçlu olduğu anlaşıldığında ikiniz de birer ölümden sorumlu tutulacaksınız.) Matematiksel olarak, -5 kayıp yerine -3 kaybınız olacak.

Her iki durumda da en iyi cevabınız döneklik etmektir. Yani, döneklik etmek, arkadaşınız ne yaparsa yapsın size daha fazla kazanç getirecektir. Döneklik aksiyonu, sizin baskın stratejinizdir.

Oyuncu 2’nin gözünden bakacak olursak da, oyun simetrik olduğu için, yine döneklik etmenin baskın strateji, her durumda en iyi cevap olduğunu göreceğiz. Bu yüzden, (Döneklik, Döneklik) olarak da ifade edilebilecek olan (-3,-3) kazançlı sonuç, Tutsak İkilemi’nin tek Nash dengesidir.

Eminiz buradaki problemi siz de fark etmişsinizdir: Oyunun tek Nash dengesi, yani kimsenin kararını değiştirme eğilimi olmayan tek sonucu, iki oyuncu için de açık bir şekilde (-1,-1) kazançlı ikisinin de işbirliği yaptığı sonuçtan daha kötü bir sonuçtur. O zaman nasıl oluyor da, bu bir denge oluyor ve oyuncular hallerinden memnun oluyor?

Bunu anlamak için, Nash dengesinin tanımında her bir oyuncuyu ayrı ayrı irdelediğini hatırlamak lazım. Nash dengesinde herkes, diğerlerine en iyi cevabı verir, ama bu en iyi cevapların ortaya çıkardığı sonucun “en iyi” sonuç olması şart değildir.

Bunun yerine, oyunun stabilitesi olarak düşünecek olursak da, (-3,-3) dışındaki her bir durumda oyuncuların birinde kararını değiştirme eğilimi olduğunu görürüz, yukarıda da bahsettiğimiz gibi. (-1,-1) sonucu (-3,-3) sonucundan daha iyi olsa bile, Oyuncu 1 için (0,-5) sonucundan daha kötüdür ve bu yüzden de Oyuncu 1 döneklik etmeyi tercih edecektir. Her diğer sonuçta, başka bir sonuca gitme eğilimi vardır. Bunu, matris üzerinde şöyle de gösterebiliriz:

Peki, bu sonuç daima doğru mu olacaktır? Taraflar, asla işbirliği yapmaya yanaşmayacaklar mıdır? Bunun böyle olmadığını ve belli koşullar altında işbirliği yapmanın da Nash dengesi olabileceğini, ilerleyen makalelerimizde, oyunun tekrarlandığı durumda göreceğiz.

Örnek: Karşılaşan Arabalar

Karşılaşan Arabalar gibi simetrik bir işbirliği oyununda, iki Nash dengesi vardır ve bunlar işbirliğinin başarıldığı durumlardır. Yani, iki arabanın da kendilerine göre sola ya da kendilerine göre sağa gittiği sonuçlar stabildir, değişme eğilimi olmaz. Karşınızdaki arabadan kaçabiliyorken onunla burun buruna çarpışmayı tercih etmek elbette ki akılcı bir hareket olmayacaktır.

Örnek: Cinsiyetlerin Savaşı

Cinsiyetlerin Savaşı’ndaki en iyi cevaplardan bahsetmiştik: Partnerinizin nereye gideceğini biliyorsanız, bu sizin tercih ettiğiniz aktivite olmasa bile, onunla ayrı düşmemek için onun yanına gitmeniz gerekmektedir. Bu, iki taraf için de geçerlidir. Bu yüzden Cinsiyetlerin Savaşı oyununun iki adet saf strateji Nash dengesi vardır ve bunlar, çiftlerin ikisinin de aynı aktiviteyi yaptıkları durumlardır.

Örnek: Para Eşleme

Para Eşleme gibi bir saf rekabet oyununda, bir saf strateji Nash Dengesi’nden bahsetmemiz mümkün değildir. Yukarıdaki görselde de görebileceğiniz gibi, her sonuçta oyunculardan biri hamlesini değiştirerek kazanmayı başarabilir. Bu da, bize tercihlerin sürekli değişmesi sonucunda dört sonucun arasında gidip gelen bir döngü oluşturur. İlk oyuncu yazı demişse, ikinci tura diyecektir, ama ikinci tura derse ilki de tura der, bu yüzden ikincinin yazı demesi gerekmektedir, ve böyle gider… Peki, Para Eşleme oyununda hiçbir şekilde dengeden söz edilemez mi? Edilebilir. Bundan, yani karma strateji Nash dengelerinden bir sonraki yazımızda bahsedeceğiz.

Son olarak da, yeni bir oyuna bakalım. Bu oyun, aynı zamanda evrimsel biyoloji ile de bağdaştırılabileceği için, oldukça güzel bir örnektir.

Örnek: Şahin-Güvercin Oyunu

Aynı bölgede yaşayan ve aynı kaynaklar için savaşan iki hayvanı (ya da yorumlamaya göre, iki türü) düşünelim. Bu türler, kaynakları elde etmek için agresif “şahin” veya uzlaşmacı “güvercin” stratejilerini kullanabilirler. Şahin stratejisi diğer türlerle ya da aynı türün bireyleriyle fiziksel olarak çatışmayı işaret ederken, güvercin stratejisinde ise taraflar anlaşma, kur yapma, ya da yeni kaynaklar arama gibi fiziksel bir çatışma olmayan yöntemlere başvururlar. Somut bir örnek olarak: Aynı türe mensup iki erkek canlı, dişileri elde etmek için birbirleri ile dövüşebilirler (şahin stratejisi) ya da dişiye kur yapmak veya başka dişilerle şanslarını denemek gibi uzlaşmacı, şiddet içermeyen yolları deneyebilirler (güvercin stratejisi).

Eğer iki canlı da şahin stratejisini uygulayarak birbirleri ile çatışırlarsa, kaynakları eşit olarak bölüşüyorlar, ancak aldıkları yaralar sebebiyle büyük bir zarara uğruyorlar.

Eğer iki canlı da güvercin stratejisini uygulayarak uzlaşmacı bir yola giderse, kaynaklar eşit olarak paylaşılıyor ancak yine bir miktar enerji harcıyorlar. Bu, yeni kaynaklar aramanın ya da kur yapmanın bedeli olarak düşünülebilir. Taraflara herhangi bir zarar gelmiyor.

Eğer canlılardan biri şahin, biri güvercin stratejisini uygularsa, şahin stratejisini uygulayan tüm kaynakları elde ediyor. Hiçbir taraf bir zarar görmüyor ya da enerji harcamıyor.

Şimdi, bu hikayeyi bir oyun olarak ifade edelim. Toplam kaynakların 10 birim, çatışmanın bedelinin 6 birim, ve harcanan enerjinin de 4 birim olduğunu varsayalım.

Oyunumuz tamamen simetrik olduğu için, yapacağımız analizin sonuçları iki oyuncu için de geçerli olacaktır.

Eğer Oyuncu 2 “şahin” hamlesini yaparsa, Oyuncu 1’in de “şahin” olarak cevap vermesi, bir miktar kaynak elde etmesine rağmen büyük yaralarla sonuçlanacaktır ve Oyuncu 1, -1 hasarla ayrılacaktır. Eğer “güvercin” hamlesiyle karşılık verirse ise, hiçbir kaynak kazanamamakla beraber bir zarara da uğramayacaktır ve 0 kazançla oyunu tamamlayacaktır. Yani, “şahin” aksiyonuna verilecek en iyi cevap “güvercin” aksiyonunu seçmek, “geri çekilmek”tir.

Eğer Oyuncu 2 “güvercin” hamlesini tercih ederse, Oyuncu 1’in en iyi cevabı açıkça görüldüğü üzere “şahin” aksiyonunu seçerek, rakibinin zayıflığından yararlanıp ortamdaki kaynaklara sahip olmaktır.

Bulduğumuz sonuçlar iki oyuncu için de geçerli olduğundan, Şahin-Güvercin oyununun iki Nash dengesi olduğunu ve bunların (Şahin, Güvercin) ya da (Güvercin, Şahin) olduğunu söyleyebiliriz.

Oyuncuları türler olarak yorumlayarak analiz edecek olursak, bu sonuç bize, evrimsel süreçte hem agresif, hem de uzlaşmacı yöntemler geliştirmiş canlı türlerinin nasıl bir arada yaşayabildikleri konusunda da bir fikir vermektedir. Uzlaşmacı stratejiler, agresif olanlara yer yer “ezilse” de, iki agresif türün bir arada yaşaması çok daha zor olacaktır ve bu yüzden türlerden biri uzlaşmacı bir strateji izlemeye zorlanacaktır.

Not edilmelidir ki, yukarıda bahsettiklerimiz bize “evrimsel süreçte türlerin sahip olacakları özellikleri seçtiklerini” söylememektedir. Şahin-Güvercin oyununu, bir normal formda oyun olarak inceleyip bunu türlerin olarak yorumladığımızda gördüğümüz, sadece bulduğumuz dengenin evrimsel süreçte de ortaya çıkmasının ve stabil kalmasının mümkün olduğudur.

Sonuç

Oyun Teorisi yazı dizisinin bu ikinci kısmında, teorinin temel kavramlarından olan Nash dengesinin ne olduğundan kısaca bahsettik. Bundan sonraki yazımızda da karma strateji Nash dengelerinden bahsedecek, dengeyi bir “aksiyonlar kümesi” değil de bir “stratejiler kümesi” olarak yorumlayacak ve bu şekilde biraz daha derine dalacağız.

Bu yazıda anlatılanlar Oyun Teorisi’nin katacağı ve gerektirdiği düşünce tarzının en kritik ögelerinden olması bakımından çok önemlidir. Yazının başında da bahsettiğimiz gibi, hiçbir okurumuzun Nash dengesi ve en iyi cevap kavramlarını tam olarak anlamadan geçmemesini, akıllarına takılan soruları da bize iletmelerini öneriyoruz.