"Zeki ama Çalışmıyor!": Zeki İnsanlar Başarısız Olabilir mi?

Beklenmedik Düşük Başarı (İng: "Underachievement") genellikle, "beklenen" ile "gözlenen" performans arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Beklenen performans, kişinin zihinsel kapasitesi gereği sergilenmesi mümkün olabileceği başarı düzeyidir. Gözlenen performans ise, kişinin gerçekte ortaya koyduğu performansların ölçülebilir birimleridir. Bu iki düzey arasında görülen fark, kişinin hayat kalitesini etkilemeye başladığında beklenmedik düşük başarı kavramından söz etmeye başlayabiliriz. Bu, çoğu insanda karşılaşılabilecek bir durumdur. Bu yazının odağı ise farklı bir grubun, üstün zekalıların beklenmedik düşük başarılı olması ile ilgili olacaktır.

Üstün Zeka Nedir?

Öncelikle, "üstün zeka" ve hatta "zeka" tanımını yapmak oldukça zordur. 1921 yılında 17 psikoloğun tartışması sonucunda zekanın bir tanımı olmadığı üzerinde hemfikir olundu. Ardından Thorndike şunları söyledi, "’zeka ... olmaktır’ şeklindeki bütün cümleler anlamsızdır" Wesman ise 1968 yılında, bu tartışmaya değinerek, "50 yıl önce fikir birliği yoktu, bugün hala yok" diyordu. 2021 yılındayız, bugün de hala yok. Hatta bu yüzden etoloji (hayvan davranışları bilimi) alanında "zeka" yerine "bilişsel yetenek" tanımı kullanılabilir. Zira henüz zekanın ne olduğunu bilimsel olarak kesin bir şekilde tanımlayamıyoruz. Dolayısıyla bu yazıda kullanılan "zeka" tanımını daha çok psikolojik açıdan düşünebilirsiniz.

Beklenmedik düşük başarı üzerine uzun yıllardır araştırmalar yapılmaktadır ve bu durumun nedenleri üzerine önemli bir araştırma literatürü vardır. Buna rağmen, bu bireyleri etkili şekilde tespit edebilmek ve başarılı olmalarına yardımcı olabilmek adına biriken araştırma miktarı hâlen kısıtlıdır.

Doktor Fizik

Tanımı ve Bileşenleri

Üstün zekalı birinin beklenmedik düşük başarıya sahip olduğunu söyleyebilmek için, öncelikle zekayı tanımlamak, ardından başarı ölçütlerini belirlemek ve bu ikisinin kompozit olarak kullanıldığı bir beklenmedik düşük başarı tanımı yapmak gereklidir. Bu oldukça zordur, çünkü zeka ve başarı üzerine çok sayıda tanım vardır. Aynı zamanda, bireyin başarısızlığa doğru ilerlediği yollar oldukça farklı olabilir. Beklenmedik düşük başarı hakkındaki bazı tanımlar şu şekildedir:^{[1], [2], [3], [4], [5]}

1. Potansiyel ile okul performansı arasında fark olması,
2. Yüksek yetenek (İng: "aptitude") puanlarına rağmen, düşük akademik notlar,
3. Yüksek başarı testi puanlarına rağmen düşük akademik notlar,
4. Yetenek testinde üst %95'lik dilimde yer almaya rağmen akademik ortalamanın 2.25'in altında olması,
5. Üst yüzde %96'lık IQ diliminde bulunmaya rağmen akademik ortalamanın %50'lik bölüm veya altında olması.

Üstün zekalı beklenmedik düşük başarılılar, eğitim sistemi içinde çok farklı görülebilirler. Yaşadıkları başarısızlık, durumluk (kısa süre önce gelişmiş veya kısa süredir devam eden) veya kronik olabilir. Aynı şekilde, ebeveynleri, akranları veya öğretmenleri tarafından farklı nitelendirilebilirler. Yaramaz, haylaz, mızmız veya inatçı gibi anılabilirler. Çok farklı tiplerde semptomlar gösterdikleri için, üstün zekalı beklenmedik düşük başarılıları fark etmesi zordur. Eğitim sisteminin bir noktasında bu durumu anladığınızda artık iş işten geçmiş olabilir. Bunun olması, kişinin yeteneğinin fark edilmeden kaybolması demektir. Böyle bir durum sadece bireye değil, ailesine, çevresine, ülkesine ve dünyaya zarar vermektedir. Çünkü kaybolan yetenekler, belki bir hastalığın çözümünün, belki de harika bir binanın yapımının veya mükemmel bir şiirin yazılmasının engellenmesi demektir. Gelin, Young Sheldon dizisinde gösterilen küçük Sheldon'un, beklenmedik düşük başarı yaşadığını düşünelim. Hepimizin bildiği o popüler The Big Bang Theory dizisi, önemli bir karakterden yoksun olacaktı. Ya da Çoğumuzun tanıdığı Ivan Pavlov’un (klasik koşullanmayı keşfeden ünlü bilim insanı) babası Petr Dimitriyeviç Pavlov, oğlunun yeteneğinin bilim alanında olduğuna inanmayıp onun eğitimine destek olmasaydı, belki de hayvanlar hatta bizim gibi diğer memeli türler ile ilgili bilgilerimiz gecikmeli olarak bulunacaktı.

Additude

Görülme Sıklığı

"Üstün zeka"nın tanımı ve başarının tanımının birleşiminden yola çıkan beklenmedik düşük başarı tanımları, onu oluşturan iki tanımda olduğu gibi stabil olmadığından dolayı, üstün zekalıların ne kadarının beklenmedik düşük başarılı olduğuna ilişkin net bir görüş yoktur. Fakat araştırmalar, üstün zekalı bireylerin %15'i ile %50'si arasındaki bir oranının beklenmedik düşük başarılı olabileceğine işaret etmektedir. Bu, çok önemli bir orandır. Çünkü en kötüsünü düşündüğümüzde, üstün zekalı bireyinin yarısının potansiyellerinin altında kalması ihtimali, büyük bir kayıptır. Hatta eğer beklenmedik düşük başarıya eğer müdahale edilmezse, bu bireylerin %5'i ile %25'i arasındaki bir oranının okul terki yaşadığı bildirilmiştir. Dolayısıyla, "Üstün zekalı bireyler her konuda başarılıdır." şeklinde görüşün bir mit olduğunu söyleyebiliriz. Ancak ve ancak bunun bir mit olduğunu kabul ettikten sonra, daha bilinçli gözlemler yaparak, üstün zekalı olup da beklenmedik düşük başarıdan mustarip bireyleri fark edebiliriz. Böylelikle potansiyellerin performansa dönüşmesindeki engelleri kaldırarak hem bireyin mutluluğunu sağlayabiliriz hem de toplumun ilerlemesi için yapacağı katkıların önünü açabiliriz.

Etken Faktörler

Beklenmedik düşük başarıya birçok faktör etki edebilir. Bu faktörler coğrafi, ekonomik, psikolojik veya sosyal olabilir. Fakat bunları genel olarak 3 başlık altında toplamak mümkündür:^[6]

• Ailesel Faktörler: Ebeveynlerin cesaretlendirmeyici tutumu, kültürel yapı, aile içi çatışmalar, aile işleyişi, eğitime yapılan yatırımlar, eğitsel değerlerin yoksunluğu gibi durumlar beklenmedik düşük başarıda etkili olabilir.
• Okul ile İlgili Faktörler: Okulu sevmeme, akranlarla anlaşamama, öğretmen(ler)i sevmeme, dersleri sıkıcı bulma, seviyesinin altında derslere girmek zorunda kalma gibi faktörler söz konusu olabilir.
• Bireysel Faktörler: Motivasyon düşüklüğü, öz-düzenleme düşüklüğü, akademik öz-benlik düşüklüğü, düşük benlik saygısı, düşük öz-yeterlilik inancı gibi faktörler karşımıza çıkmaktadır.

Additude

Beklenmedik Düşük Başarılıları Nasıl Fark edebiliriz?

Üstün zekalı beklenmedik düşük başarılı bir birey:^{[7], [8]}

1. Akademik erteleme yapabilir (İng: "procrastination").
2. Organizasyonsuzluk sergileyebilir.
3. Sorumlu oldukları dersin kitaplarını satın almayabilir.
4. Derslere az katılım, okuldan kaçma, derste uyuma, dersleri bozucu eylemlerde bulunma gibi davranışlar gösterebilir.
5. Akademik normları reddedebilir, okulun alakasız ve düzensiz olduğunu iddia edebilir.
6. Başarısızlıktan korkabilir, ilgileri dışındaki görevleri yerine getirmede zorluk yaşayabilir.

Burada yazılan belirtiler beklenmedik düşük başarıya ilişkin çok sayıda belirtiden sadece bazılarıdır. Bu özellikler bir bireyde görüldüğünde, her durumda beklenmedik düşük başarı anlamına gelmeyebilir. Çünkü beklenmedik düşük başarı, her bireyde kendini farklı gösterebilir.

Sonuç

Sonuç olarak, üstün zekalı bireyler de akademik olarak başarısız olabilirler. Potansiyellerini sergileyemeyebilirler. Bunun birçok nedeni olabilir. Birçok belirtisi olabilir. Başarısızlıklarına sebep olan faktörler temizlendikten sonra veya başarılı olmalarında eksik olan etmenlerin eksikliği giderildikten sonra bu bireyler başarılı olabilirler.