Yumuşatıcı ile Yıkanan Çamaşırlar İnsanların Halsiz, Bitkin ve Agresif Hissetmesine Neden Olur mu?

İddia

Yumuşatıcılar yıkama esnasında çamaşıra gereğinden fazla proton yükler. Bu sayede çamaşırımız yumuşar fakat üzerimize giydiğimizde muhtaç olduğu elektronları vücudumuzdan aldığı için bizi halsiz, bitkin ve agresif hissettirir.

Gerçek mi?

Sahte

Gerçek Ne?

Her ne kadar çamaşır yumuşatıcılarının ana çalışma mekanizmasının katyonik (pozitif yüklü) moleküllerin, anyonik (negatif yüklü) kumaşla etkileşimi olduğu tahmin edilse de, bu hipotezin doğruluğu kesin olarak doğrulanabilmiş değildir.

Daha önemlisi, vücutta veya kıyafetlerde biriken negatif elektron yükünün (yani vücutta fazladan elektron bulunmasının) sağlıklı insanlar üzerinde bilinen hiçbir etkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla yumuşatıcıların giysileri yumuşatma mekanizmasının gerçekten nötralizasyon yoluyla olduğunu varsaysak bile, bunun sağlıklı insanların duygudurumu üzerinde herhangi bir etkisi olmasını beklemezdik.

Son olarak, katyonlar yerine anyonlarla, yani elektron fazlalığı yoluyla çalışan yumuşatıcılar da mevcuttur. Eğer iddia doğru olsaydı, bunların kişileri daha enerjik, daha zinde, daha mutlu etmesi gerekirdi. Bunu gösteren hiçbir bilimsel bulgu bulunmamaktadır.

İddianın Kökeni

Bu iddia ilk olarak Ekşi Sözlük yazarlarından icimfesat tarafından "öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler" başlığı altında paylaşılmış ve sonrasında sayısız sosyal medya oluşumu ve tekil birey tarafından paylaşılarak popülerlik kazanmıştır.^[1]

Bilgiler

Yumuşatıcılar, sonradan gelecek kurutma döngüsü sırasında özellikle de pamuk ve yünlülerin sertleşmesine engel olması amacıyla çamaşır makinalarının durulama döngüsü sırasında giysilere uygulanan bir karışımdır. Yıkama sırasında kumaş yüzeyi sert bir şekilde eğilip büküldüğü için, yumuşatıcı kullanılmadığı takdirde sonradan havayla buluşan bu kumaşlar sertleşir ve giyildiğinde rahatsız edici bir his verebilir. Yumuşatıcı eklemek, bu etkiyi tersine çevirerek durulama ve kurutma sonrasında da kıyafetlerin yumuşak kalmasını sağlar.^{[2], [3]}

Yumuşatıcılar Nasıl Çalışır?

Yumuşatıcıların çalışma mekanizmasına yönelik yaygın bir açıklama, yumuşatıcı içindeki dietil ester dimetil amonyum klorür, triethanolamin kuat veya distearildimetilamonyum klorür gibi katyonik (pozitif yüklü) moleküllerin, elektrostatik çekim yoluyla kumaş ipliklerinin anyonik (negatif yüklü) uçlarına yapışması ve bunların dikelmesini sağlayarak daha yumuşak, daha dolgun bir yüzeye kavuşturmasıdır. Buna göre, kumaşın (özellikle de pamuğun) en baştan negatif yüklenmesinin nedeni, kumaşın yapısındaki selülozun oksidasyon tepkimesinden geçerek negatif yüklü karboksil gruplarına sahip bir yapıya dönüşmesidir.^[4]

Semantic Scholar

Ancak bu hipotez tartışmalıdır; çünkü katyonların etkisine dayanan modelde, emilim sonrasında kumaş fiberlerle su arasında çok katlı katyon tabakalarının oluştuğu varsayılmaktadır. Ne var ki bu, oldukça karmaşık bir mekanizmadır ve daha önemlisi, termodinamik olarak elverişsizdir.

Bunun fark edilmesi üzerine yapılan çalışmalarda, yumuşatıcı moleküllerin pamuklu kumaşlara emilimi daha yakından incelenmiştir ve asıl mekanizmanın elektrostatik kuvvetlerden ziyade, çamaşır makinasının dönmesi ve titremesi sırasında yaratılan mekanik kuvvetler olduğu görülmüştür.^[5] Yapılan bir diğer çalışmada, özellikle de pamuklı kıyafetlerin yumuşatıcılarla yıkanması sonucu sertleşmemesinin nedeninin, yumuşatıcıların içindeki moleküllerin hidrojen bağlarıyla inşa edilen iç içe geçmiş bir fiber ağının oluşmasına engel olması ve bu sayede pamuğun yumuşak kalması olduğu görülmüştür.^[6] Dolayısıyla yumuşatıcıların nasıl çalıştığına dair kesin bir görüş birliği bulunmamaktadır ve farklı kumaş türlerinde farklı mekanizmalar olması mümkündür.^[7]

Konumuzla ilgili olan daha da ilginç bir noktaysa şudur: Monoester tuzları, fosforik asit diesterleri ve yağlı alkoller de yumuşatıcı olarak kullanılabilmektedir; ancak bunlar katyonik değil, anyoniktir (ve dolayısıyla negatif yüklüdür). Bunlar da anti-statik özellikleri ve kumaş iplikçiklerinin üzerini kaplamaları sayesinde yumuşatıcı bir etkiye sahip olabilmektedirler.

Yumuşatıcılar veya Negatif Yükler Zihin Sağlığını Etkiler mi?

Yukarıda izah ettiğimiz gibi, yumuşatıcıların çalışma mekanizması net olarak bilinmemektedir; fakat vücuttaki negatif iyonları aldığını varsayacak olsaydık bile, bunun sağlık üzerinde anlamlı bir etkisi olmasını beklemezdik; çünkü bugüne kadar yapılan çalışmalar, hâlihazırda sağlıklı olan bireylerdeki iyon veya yük değişiminin herhangi bir etkisini tespit edememiştir.

2013 yılında yapılan bir çalışma, 1957-2012 yılları arasında yayınlanan ve iyonların insanlar üzerindeki etkilerini inceleyen bütün çalışmaları analiz etmiş ve sağlıklı insanların vücudundaki pozitif veya negatif yüklerin değişiminin bu kişiler üzerinde hiçbir etkisini bulamamıştır.^[8] Öte yandan, ilginç bir şekilde, halihazırda depresyonda olan (yani sağlıklı olmayan) bireylerde saatler boyunca negatif iyonlara maruz kalmanın depresyon semptomlarını azaltabildiği ve daha kısa süreli (30 dakika civarında) negatif iyon maruziyetinin mevsimsel depresona iyi gelebildiğini göstermiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

2015 yılında yapılan çok daha küçük bir çalışma, negatif yüklü iyonların insanların duygudurumu veya zihin sağlığı üzerinde hiçbir etkisini bulamamıştır.^[9]

2017 yılında yapılan bir çalışma, yüksek gerilim hatlarının civarında oluşan statik elektrik alanlarının insan ve hayvan biyolojisini hiçbir şekilde etkilemediğini bulmuştur.^[10]

2018 yılında yapılan bir çalışma, havada dolaşan negatif iyonlara yönelik 100 yılı kapsayan araştırmaları bir arada incelemiştir.^[11] Bu çalışma, insan vücudundakinden ziyade havada bulunan iyonları incelediği için konumuzla doğrudan ilişkili değildir; fakat bu çalışmada, havadaki negatif iyonların uyku düzenini iyileştirdiği, stresi azalttığı, savunma sistemi fonksiyonlarını pekiştirdiği, karbonhidrat ve yağ metabolizmasını hızlandırdığı, E. coli ve Staphylococcus aureus gibi patojenlerin üremesini yavaşlattığı görülmüştür. Öte yandan anksiyete (telaşlılık), kan basıncı ve nefes alış veriş üzerinde hiçbir etki görülmemiştir. Daha önemlisi, bu çalışma bu bulguların negatif iyonların kendisinden mi yoksa üçüncül faktörlerden mi (örneğin patojenlerin kolay üreyememesi nedeniyle hastalıkların azalması ve buna bağlı olarak uyku düzeninin iyileşmesi gibi) kaynaklandığını ayırt edememektedir. Dolayısıyla konumuzla ilgili olsaydı bile, arada bir nedensellik kurmak için yeterli olmazdı. Gerçekten de 2013 yılında yapılan bir diğer çalışmada, havadaki negatif iyonların astım gibi hastalıkların semptomları üzerinde hiçbir etkisi olmadığı gösterilmiştir.^[12]

Görülebileceği gibi, bugüne kadar yapılan akademik çalışmalarda negatif iyonların "halsizlik, bitkinlik ve agresiflik" ile herhangi bir ilişkisi bulunamamıştır.

Yumuşatıcılar İnsanların Sağlığını Hiç mi Etkilemez?

Buradaki analizimizin yumuşatıcıların vücudumuzdaki yükler ve bunun üzerinden zihin sağlığımız ile ilgili olduğu unutulmamalıdır. Bu iddianın sahte olması, yumuşatıcıların insan sağlığı üzerinde hiçbir olumsuz etkisi olmadığı anlamına gelmemektedir. Kısa bir özet yapıp, alternatif önerilerimizi sunmanın uygun olacağını düşünmekteyiz.

Öncelikle, bütün sabunlar ve deterjanlar gibi, yumuşatıcılar da iritan kontakt dermatite sebep olabilirler.^[13] Bunu önlemek için üreticiler, boya ve parfüm içermeyen yumuşatıcılar da üretmektedirler. Ayrıca aşırı yumuşatıcı kullanımı, bu yumuşatıcıların içindeki yağ moleküllerinin kıyafet üzerinde çok birikmesine neden olarak bu giysilerin yanıcılığını artırabilir ve yangın riskini yükseltebilir. Dolayısıyla yangın riski olan yerlerde veya yangına-dirençli kıyafetlerde yumuşatıcılar kullanılmamalıdır.^{[14], [15]}

Bazı yumuşatıcılar içinde bulunan kuaterner amonyak bileşenleri (QUATS) astım ile; benzil asetat pankeras kanseriyle; A-Terpineol ise merkezi sinir sistemi ve solunum bozukluklarıyla ilişkilendirilmiştir.^[16] Ayrıca yumuşatıcılar içindeki BPA gibi kimyasallar çevre için tehlikelidir.

Yumuşatıcıların kullanımı, bu hastalıklara yakalanma riskinizi az miktarda artırıyor olsa da, eğer bu risk artışından sakınmak istiyorsanız, yumuşatıcı yerine seyreltilmiş sirke de kullanabilirsiniz. Bu alternatif yöntem de kumaşlarınızı yumuşatacak, kötü kokuları baskılayacak, çamaşırlarınızı beyazlatıp parlatacak, yıkama sırasında kullanılan sabun ve deterjan artıklarını ortadan kaldıracak ve ıslak kumaş kokusunu alacaktır. Eğer makinanızın kullanma kılavuzunda aksi belirtilmiyorsa, kurutucularda da sirke kullanmak mümkündür. Ancak sirke kullanacaksanız, çamaşır suyuyla sirkeyi birbirine karıştırmadığınızdan emin olmalısınız.

Sonuç

Tüm bunları bir arada değerlendirdiğimizde, kıyafetlerde veya vücutta biriken negatif iyonların veya bunların yumuşatıcılardaki kimyasallar yoluyla nötralize edilmesinin insanın zihinsel durumu üzerinde bir etkisi olmadığını, dolayısıyla iddianın sahte olduğunu söyleyebiliriz. Bununla birlikte, yumuşatıcılar içindeki bazı kimyasalların hassas derili kişilerde dermatite sebep olabileceğini ve bu durumda bir dermatologa görünmenin önemli olabileceği hatırlanmalıdır.