Yerel Tohumlar Gelecekteki Gıda Güvenliğinin Anahtarı Olabilir!

İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana, tarımsal bitkilerin evrimi derinden değişti; tohum sistemlerimiz, artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamak için endüstriyel tarım yöntemleriyle yeniden şekillendi. Bu değişikleri yapanlar, tabii ki insanlardan başkası değil. Ancak Vermont Üniversitesi araştırmacıları, önümüzdeki yıllarda değişen iklim karşısında dünyayı ayakta tutacak tohumların, küçük ölçekli çiftçilerin tohumları olduğunu belirtiyor.

Vermont Üniversitesi evrimsel biyologu Yolanda Chen ise değişen iklim koşullarında küçük ölçekli çiftçilerin tohumları adapte etmesinin küresel gıda güvenliği için çok önemli olduğunu vurguluyor.

Plants, People, Planet dergisinde yayımlanan yeni bir tartışmada, Chen ve ortak yazarlar, profesyonel bitki yetiştiricilerinin ortaya çıkışının evrimsel süreçleri bozarak tüm gıda sistemini yeniden şekillendirdiğini anlatıyor.^[1]

Az sayıda yüksek verimli tohumun kitlesel olarak üretilmesi, dünya genelinde çoğu tohumu sağlayan "resmi tohum sistemi" ile çiftçilerin kendi tohumlarını seçip yerel koşullara uyum sağlayan çeşitli bitki türleri yetiştirdikleri "gayri resmi tohum sistemi" arasında derin bir uçurum oluşturdu.

Aynı zamanda Gund Çevre Enstitüsü'nde araştırmacı olan Chen, küçük çiftçilerin bu toprak türlerini seçerek, evrimsel süreçlerle gelişen biyoçeşitlilikten elde ettiğimiz faydalar olan evosistem hizmetlerini (İng: "evosystem services") sağladıklarını belirtiyor.

Bu hizmetler, bitkilerin kuraklık, tuzluluk ve zararlılar gibi zorluklara uyum sağlamasını sağlıyor. Chen, iklim ısındıkça bu tür zorlukların artacağını ve bu hizmetlerin sürdürülebilirlik açısından çok önemli olduğuna dikkat çekiyor:

Resmi tohum sistemi yetiştiricileri, yalnızca yüksek verim elde etmeye odaklandıkları için buna uygun çeşitler seçti. Bu yaklaşım, tarımı bitkilerin verim potansiyelini açığa çıkarmaya odaklı bir bilim olarak görüyor ve modern tarımın dünyayı besleyeceğini varsayıyor. Yetiştiriciler de bu hedefe ulaşmak için gübre, sulama ve pestisitler yoluyla her yerde aynı verimli ortamı yakalamaya çalışıyor. Haliyle modern tohum çeşitleri de bu ideal koşullara uygun olacak şekilde seçiliyor.

Ancak bu koşulların dışında, mahsul bitkileri mikrobiyal ve hayvan türleriyle birlikte çok çeşitli ortamları tolere edecek şekilde evrimleşmiştir. Örneğin, birçok bitki bitkinin parazitlerini avlamak için yerel böcekleri çeken bileşikler üretir. Chen, bu özelliğin bitkilerin adeta "bodyguard'larını çağırmak" için evrimleştiğini söylüyor.

Ancak kitlesel olarak üretilen tohumlardan yetişen bitkiler bu özelliği kaybetmiş durumda, sürekli pestisit desteği aldıkları için buna ihtiyaç duymuyorlar. Bu eski bağlantıyı çevreleriyle koparan bitkiler, artık yardım çağrısı yapmıyor. Chen şöyle açıklıyor:

Resmi tohum sistemi bitkileri sessiz kalacak şekilde seçilmiştir. Elbette, insanların bitkilerin evrimini yönlendirmesi yeni bir şey değil.

Bitkiler ve ekosistemler arasındaki etkileşimlere benzer şekilde, insanlar tarafından yapılan seçici mahsul ıslahı, ekildikleri yerler ve iklimler açısından mahsulleri şekillendirir. Buna karşılık, yüksek verime sahip ancak çevreleriyle bağlantısı olmayan mahsullere güvenmek için yapılan bir değiş tokuştur. Bu nedenle, tek tip tarım, birçok tarım bölgesinin karşılaşması beklenen aşırı sıcaklıklar veya kuraklık koşulları altında hızla sürdürülemez bir hale geliyor.

Chen ve ortak yazarlar, çözümün dünya genelindeki köylerde, ambarlarda ve depolarda saklanan yerel tohum çeşitlerinde yattığını öne sürüyor: Çiftçilerin ekim yaptığı dağlarda, deltalarda ve çöllerde ürün vermek üzere yetiştirilen yerel (İng: "landrace") tohumlar, iklim değişikliği hangi koşullarda olursa olsun hayatta kalmak için gereken dayanıklı özellikleri taşıma konusunda en iyi şansa sahip. Chen şöyle devam ediyor:

Yerel tohumlar, ticari çeşitlerin yerel koşullara uyum sağlamasına yardımcı olacak özellikler taşır. Bu özellikler, yerel tohumlara renk ve tatları kadar güçlü bir şekilde işlenmiş olan evrim hizmetleridir.

Ancak mesele sadece genetik değil. Böceklerin evrimsel ekolojisi üzerine çalışan Chen, sosyologlar ve bitki genetikçilerini de içeren disiplinler arası bir ekiple çalışıyor. Yerel tohumları geliştiren çiftçiler, genellikle sömürge geçmişine sahip bölgelerdeki küçük çiftçiler ve bu insanların çalışmaları, endüstriyel tarım ya da akademik araştırmalarda yeterince değer görmüyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Chen, küçük toprak sahibi çiftçilerin yetiştirdiği tohum çeşitliliğinin “küresel bir kamu malı” olarak görüldüğünü, ancak bunun çiftçilere fayda sağlamadığını söylüyor:

İklim değişikliği modern tarım yöntemlerini sürdürülemez hale getirirken çözüm, sanayileşmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerdeki tohumları koruyan küçük çiftçilere "Mahsullerimiz başarısız oluyor, tohumlarınızı alabilir miyiz?" diye sorması olmamalı.

Tohum çeşitliliğini değerli hale getirip paylaşabileceğimiz mekanizmalar bulmalıyız, böylece yiyecek ürünlerimizin evrimini doğru şekilde yönetebiliriz. Ancak, dünya genelindeki küçük çiftçilerin gıda güvenliğinin geleceğini tek başlarına sırtlanmasını beklemek doğru değil.

Chen ve ekibi, bilgilerini politika yapıcılarla paylaşmak için bir politika notu hazırlıyor. Amaçları, küçük çiftçilerin yarattığı tohum çeşitliliğini yeterince desteklemek için fayda paylaşımını teşvik eden uygulamalar geliştirmek. Ayrıca, bu çiftçilerin bilgilerini dikkate alarak, tohum çeşitliliğinin gelecekteki geniş ölçekli mahsullerde etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamayı hedefliyorlar. Chen sözlerini şöyle sonlandırıyor:

Bu durum, "her zaman verim" anlayışından dönüş olarak görülebilir. Tarım süreçlerimizde evrim ve biyolojik çeşitliliği merkeze almamız gerekiyor. Sürdürülebilirliği ancak böyle sağlayabiliriz.