Svalbard Tohum Deposu Nedir? İnsan Tarımının Geleceği, Norveç'in Elinde Olabilir!

Norveç'in Svalbard adasında 2008 yılında kurulan Svalbard Küresel Tohum Deposu, başta kültürlenmiş ("evcilleştirilmiş") tarım ürünleri ve yabani akrabaları olmak üzere, binlerce tohum için güvenli bir mahzen görevi görüyor. Norveç ile Kuzey Kutbu arasında yer alan Svalbard, güvenli olması ve iklim koşulları açısından bir tohum bankası için en uygun konumlardan birine sahiptir.

Dünyada bitki genetik kaynaklarının korunması için çalışan 1.700 gen bankası bulunmaktadır. Fakat, özellikle insan yerleşimine yakın yerlerde kurulan bankalar için savaşlar ve iklim değişikliği gibi faktörler tehlike oluşturmaktadır. Bu nedenle, tohumların saklanması için birden fazla depoya ihtiyaç duyulmaktadır. Svalbard Tohum Deposu, dünyadaki gen bankalarından alınan numunelerin gereksiz kopyalardan kaçınılarak muhafaza edilmesinde önemli bir rol oynuyor. Bu yazının yazıldığı gün itibariyle 5.852 türe ait, toplamda 1.081.026 tohum numunesi bulunan depoda en fazla pirinç (150.000), buğday (150.000) ve arpa (80.000) çeşitleri bulunuyor.

Depoda saklanan tohumlara sadece emanetçi enstitüler erişebiliyor ve ihtiyaç halinde geri alabiliyor. Şimdiye kadar, yalnızca 1 enstitü tohumların geri döndürülmesini talep etmiştir; geri kalanları depoda tohumlarını saklamaya devam etmektedir. Türkiye'de de faaliyet gösteren Uluslararası Kurak Alanlar Tarımsal Araştırma Merkezi (ICARDA), 2015’te Suriye’nin Halep şehrinde bulunan gen bankasına erişimini kaybedince, Lübnan ve Fas'ta yeni gen bankaları kurmak için Svalbard'da saklanan tohumlarını kullanmıştır.

Flickr

Tohumları Saklamak Neden Önemli?

Tarım ürünü çeşitliliği; tarım ürünleri, bunların yabani akrabaları ve yabani yenilebilir bitki türleri içindeki çeşitliliği kapsar. Bu çeşitlilik, binlerce yıllık tarımsal aktiviteler ve insan ile doğanın etkileşimi sonucunda ortaya çıkmıştır.

Tarım ürünü çeşitliliğinin korunması ve yönetimi küresel gıda üretiminin güvenliği açısından önemlidir. Fakat, tarım sektöründeki yapısal değişiklikler, istilacı türler, iklim değişikliği, geleneksel mahsullerin ve çeşitlerin değiştirilmesi, doğal afetler gibi faktörler tarım ürünü çeşitliliğini tehdit etmektedir. Bunlara ek olarak tarım uygulamalarında yaşanan değişiklikler ve teknolojik gelişmeler yüksek mahsul verimi sağlasa da biyoçeşitliliğin önemli ölçüde azalmasına neden olmuştur. Örneğin, Çin’de 1950'lerdeki pirinç çeşitlerinin günümüzde yalnızca %10'u kullanılmakta ve insanların besin enerji ihtiyaçlarının %95'i sadece 30 tarım ürününden karşılanmaktadır. Biyoçeşitliliğin azalması, gıda kaynaklarını hastalıklar ve kuraklık gibi tehditlere karşı daha hassas hale getirmektedir.

Saklanan tohumlar sayesinde bilim insanları, tarım ürünlerinin gelecekte giderek artan şiddette yüzleşeceği iklim krizine veya artan nüfusun ihtiyaçlarına adapte olmasını ve bir hastalığa karşı direnç geliştirmesini sağlamasını ummaktadır.

Tohumlar Ne Koşullarda Saklanıyor?

Tohumlar, Svalbard’a önceden bildirilen depo açılış tarihleri göz önünde bulundurularak genellikle hava taşımacılığıyla ile gönderiliyor. Güvenlik için tüm tohum kutuları taranıyor ve tohum dışında başka maddelerin depoya girişi önleniyor.

Flickr

Deponun raflarındaki kutuların içinde üç katmanlı alüminyum paketlerde saklanan tohumların muhafazası için ideal sıcaklık -18ºC olmalıdır. Depo içindeki düşük sıcaklık ve nem seviyeleri, düşük metabolik aktiviteye neden olarak, tohumların uzun yıllar boyunca canlı kalmasını sağlıyor.

Flickr

Svalbard Tohum Deposu'nu Bekleyen Tehlikeler Neler?

Her ne kadar tohumların saklanması için en güvenli bölgelerden biri olsa da geçmiş yıllarda bölgede kaydedilmiş yoğun yağış ve normalin üstündeki sıcaklıklar buzun erimesine sebep olmuştur. Bu ekstrem hava koşulları nedeniyle binadaki tünelin içine kadar giren su, neyse ki daha da içerilere ulaşamadan donmuştur. Depo yöneticileri, 100 metre uzunluğundaki tüneli su geçirmez hale getirmek ve eriyen suyu ve yağmuru uzaklaştırmak için hendekler kazmak gibi önlemler almaktadır.

Yaklaşık 13.000 yıllık tarım tarihine ait tohum örneklerini barındıran Svalbard Tohum Deposu, tohumlar için bir çeşit "Nuh'un Gemisi" olarak düşünülebilir. Depo, gelecekte ürün çeşitliliğimizi korumak ve gıda yönetimini sağlamak için çok önemli bir görev üstlenmektedir.