Yeni Tyrannosaurus Türü Keşfedildi: Tyrannosaurus mcraeensis ile Tanışın!

Dinozorlar keşfedildikleri andan itibaren halk arasında ilgi odağı olmuşlardır. Antik çağlarda yaşamış bu gizemli dev sürüngenler, kimi için havalı kimi içinse bilimin bir başka tarafı... Şimdiye kadar tanımladığımız binin üzerinde kuş olmayan dinozor türü bulunmaktadır. Bunlara ek olarak neredeyse her hafta yeni dinozor türleri keşfedilmektedir. Ancak, hiçbiri meşhur T. rex kadar ünlü olamadı ve muhtemelen de olamayacak…

T. rex, yaklaşık 118 yıl önce keşfedildiğinden beri dinozorların halk arasındaki simgesi hâline gelmiştir. Kendisi, bilinen en büyük (kütle bazında) karasal etobur; yetişkinleri ~13 metre uzunluğuna, ~8 ton ağırlığına ulaşabilen devasa bir avcı. Bu dinozor aynı zamanda Kuzey Amerika'nın Geç Kretase, Maastrihtiyen aşamasına tarihlenen kayalarında en sık rastlanan türlerden bir tanesi.

Günümüzde tanımlanmış 32 yetişkin T. rex örneği mevcuttur. Bunlara ek olarak genç bireylere ait fosiller ve henüz incelenmemiş kalıntılar da vardır. Şöhreti dışında, hakkında en çok araştırma yapılmış dinozor türüdür. Beyin yapısından tutun görüşüne kadar pek çok farklı yönden defalarca kez araştırılmıştır. Buna rağmen hâlâ hakkında tartışılan konular vardır, bu konuların arasında en meşhurlarından biri ise farklı Tyrannosaurus türleri sorusudur. T. rex bunca yıl Tyrannosaurus cinsi altındaki tek geçerli tür olmayı sürdürdü. Ancak geçtiğimiz günlerde yayımlanmış yeni bir makalede New Mexico'dan gelen bazı fosillerin yeni bir Tyrannosaurus türünün varlığına işaret ettiği öne sürüldü.^[1]

Dinozorlar Kralının İsim Serüveni

1874 yılında ABD'nin Kolorado eyaleti yakınlarında jeolog Arthur Lakes tarafından bulunan bir takım diş fosili, 1890'larda da bu cinse ait başka örneklerle beraber bugün Tyrannosaurus (Kertenkelelerin Kralı) olarak bildiğimiz dinozorun ilk örnekleriydi. Ancak bu fosillerin ilk bulunduğu zamanlar yeterince incelenemediğinden ötürü yanlış sınıflandırılmışlardı.

1890'larda Wyoming'de bulunan bazı fosiller paleontolog Othniel Charles Marsh'a gönderilmişti. Marsh, bu bulguları inceledi ve hâli hazırda bilinen Ornithomimus cinsinin başka bir türü olarak yorumlayarak hayvana Ornithomimus grandis ismini verdi.^[3] 1892'de Marsh'ın rakibi Edward Drinker Cope iki büyük omur fosilini incelemiş ve kemiklerin bir çeşit boynuzlu dinozora ait olduğu sonucuna varmıştı. O da bu kalıntıları “büyük delikli omur”anlamına gelen Manospondylus gigas olarak tanımladı.^[4]

Poyraz Sinangil

1900 yılında Amerikan Tabiat Tarihi Müzesi'nin asistan küratoru olan paleontolog Barnum Brown, ABD'nin Wyoming eyaletinde dev bir yırtıcı dinozora ait kısmi bir iskelet ortaya çıkardı. İlerleyen yıllarda aynı türe ait başka bir iskeleti de Montana eyaletinde yer alan Hell Creek Formasyonu'nda buldu.^[2] İki iskelet de 1905 yılında Amerikan Tabiat Tarihi Müzesi'nin müdürü Henry Fairfield Osborn tarafından tanımlandı. İlk iskelet, Dynamosaurus imperiosus olarak isimlendirilirken ikincisi de Tyrannosaurus rex olarak adlandırıldı. Bir yıl sonra Osborn iki örneğin de aynı tür olduğunu fark etti ve Tyrannosaurus rex ismiyle devam etmeyi tercih etti.^[2] Kısacası T. rex bu hayvana verilmiş ilk isim değildi.

Uluslararası Zoolojik İsimlendirme Kurallarınca (ICZN) bir canlı birden fazla kez tanımlanmışsa, durum fark edildikten sonra canlının orijinal isimi kullanılmaya devam edilmeli ve sonradan konulanlar geçersiz sayılmalıdır. T. rex'in orijinal ismi olan Manospondylus gigas, bu sebepten ötürü öncelikli isim olmalı ve kullanılmalıydı. Ancak ICZN 2000 yılının ocak ayında çıkardığı yeni bir kuralla Tyrannosaurus rex ismini kurtardı. Yeni kurala göre orijinal olmayan fakat geçerli kabul edilen bir isim en az 50 yıl boyunca, minimum 10 yazar tarafından 25 veya daha fazla makalede kullanılmışsa o isim kullanımda kalmaya devam edebilir. Tyrannosaurus rex ise tam bu sebepten ötürü adını koruyabildi.^[5]

Tyrannosaurus Dışındaki Diğer Aile Üyeleri

Tyrannosaurus, theropod dinozorların Tyrannosauridae familyasının altında yer alan Tyrannosaurinae altfamilyasında sınıflandırılan bir cinstir. Bu altfamilyada Tyrannosaurus haricinde Nanuqsaurus ve Lythronax gibi cinsler de yer almaktadır. Fakat konu T. rex'e yakınlık olunca Tarbosaurus ve Zhuchengtyrannus adında Asya'da yaşayan iki cins ön plana çıkmaktadır. Bu iki dinozor Tyrannosaurus'a o kadar benziyor ki çoğu zaman Asya'nın T. rex'leri olarak anılmaktadırlar.

Tarbosaurus bataar'ın fosilleri ilk olarak 1946 yılında Moğolistan'da Gobi Çölü'nde bulundu. Ancak 1955'te tanımlandığında Tyrannosaurus cinsi altında sınıflandırılmıştı ve ismi Tyrannosaurus bataar konulmuştu. Yani tür, Tyrannosaurus'un başka bir türü olarak düşünülmüştü. İlerleyen yıllarda yapılan daha detaylı incelemeler bu fosillerin Tyrannosaurus'dan ayrı bir cins sayılacak kadar farklı olduğu sonucuna vardı. Bu şekilde hayvana Tarbosaurus adı konuldu. Farklı bir cins olmasına rağmen bu cins, Tyrannosaurus'un filogenetik olarak en yakın akrabalarından bir tanesiydi.^[6]

DevianArt

2001'de ilk fosillerini bulduğumuz bir başka dinozor da Tarbosaurus'a benzer bir kader paylaşacaktı. Günümüzde Zhuchengtyrannus magnus olarak bildiğimiz dinozorun fosilleri, ilk başta Tarbosaurus ve Tyrannosaurus cinslerinin altında sınıflandırılmaya çalışıldı. Ancak kapsamlı araştırmalar, örneklerin Zhuchengtyrannus'a ait olduğunu gösterdi.^[7] Neticede Zhuchengtyrannus da Tyrannosaurus'a en yakın türler arasında yer edindi.

2022 yılında paleontolog Gregory S. Paul yayımladığı bir makalede hâli hazırda Tyrannosaurus rex olarak tanımlanmış bazı örneklerin aslında farklı türleri temsil ettiğini ortaya atıp T. imperator ve T. regina adında iki farklı Tyrannosaurus türünü isimlendirmişti. Ancak araştırması paleontoloji camiasındaki meslektaşları tarafından pek desteklenmedi.

Güneyli Tiranozor: Tyrannosaurus mcraeensis

Tironozorgiller (Tyrannosauridae) dinozorları Geç Kretase'de Lavrasya’da yaygındı. Şüphesiz ki en bilinen örneği Jurassic Park’ın başrolü Tyrannosaurus rex türüdür. Genel olarak Tyrannosauridae familyasının kökenleri anlaşılmış olsa da Tyrannosaurinae altfamilyasının evrimsel süreci henüz tam bilinmemektedir. Bazı bilim insanları Asya kökenli olduklarını düşünürken diğerleri Kuzey Amerika kökenli olduklarını savunmaktadır. Ancak kesin bir kanıya henüz varılamamıştır. Bu konudaki her yeni bulgu tironozor evriminin aydınlatılması açısından önemlidir.

Evrimsel süreçte türler, cinslere nazaran çok daha kısa vadede seçilim gösterirler. Çünkü taksonomik açıdan daha alttaki bir basamaktır. Türden sonra cins sonra altfamilya ve sonra familya evrimi için daha fazla zaman gerekmektedir. Dolayısıyla özellikle Tyrannosaurus rex gibi büyük omurgalıların evrim tarihine baktığımızda aynı cinsten farklı türler görmeyi bekleriz. Ancak T. rex dışında bilinen başka bir Tyrannosaurus türünün bulunmaması, bilim insanlarının kafasında büyük bir soru işareti yaratmıştır. Bu yüzden bu konu özellikle yıllar boyunca araştırılmaktadır. Bu hevesle bilim insanları birçok kez yanlış tanımlamalarda bulundular ve hata yaptılar. Geçtiğimiz günlerde ise New Mexico'dan gelen bazı fosillerin yeni bir Tyrannosaurus türü olduğunu göstermektedir: Tyrannosaurus mcraeensis...

Tyrannosaurus mcraeensis'in bilinen fosilleri aslen 1983 yılında New Mexico'nun Geç Kretase, Kampaniyen-Maastrihtiyen aşamalarına tarihlenmiş Hall Lake Formasyonu'nda bulundu. Ardından New Mexico Tabiat Tarihi ve Bilim Müzesi'ne gönderildi. Materyal nerdeyse tam bir alt çene ve parçalanmış kafatası kalıntılarından oluşmaktaydı. Bu örnek 1984 yılında Tyrannosaurus rex'e atandı ve 1986 yılında New Mexico Geological Society'de yayımlandı.^[8]

Nature

2024'ün ilk ayında paleontolog Sebastian G. Dalman ve bazı meslektaşları bu örneği tekrardan gözden geçirdiler ve önceden düşünüldüğü gibi fosillerin T. rex'e ait olmadığı sonucuna vardılar. Bu örnek kesinlikle bir Tyrannosaurus'du ancak T. rex türünden bariz farklılıkları barındırmaktaydı. Örneğin bulunduğu Hall Lake Formasyonu, "McRae" denilen bir kaya katmanında bulunuyordu. Bu yüzden bu yeni türe keşfedildiği bölgeye ithafen Tyrannosaurus mcraeensis ismi verildi.^[1]

T.rex'e ait fosillerin bulunduğu kayaçlar sadece Geç Kretase, Maastrihtiyen aşamasına tarihlenmiştir. Bu da 68-66 milyon yıl öncesini gösterir. T. mcraeensis'in bulunduğu Hall Lake Formasyonu ise Geç Kampaniyen ila Erken Maastrihtiyen yani yaklaşık 73.2 ± 0.7 milyon yıl yaşındadır. Kısaca T. mcraeensis, T. rex'den 6-7 milyon yıl kadar daha yaşlıdır. Ayrıca bulunduğu noktaya bakılacak olursa bu türün T. rex'den daha güneyde yaşadığı da söylenebilir.

T. mcraeensis kafadan kuyruğa yaklaşık 11 metre uzunluğunda olduğu hesaplanmıştır. Anatomik olarak da T. rex'e çok benzediğini düşünecek olursak kütlesinin yaklaşık 5-7 ton arasında olduğu tahmin edilebilir. T. mcraeensis, daha uzun, dar ve künt kafatası yapısıyla T. rex'den ayrılmaktadır. Ek olarak gözlerinin üzerinde T. rex'de olduğundan daha belirgin bir çıkıntı vardır. Bu yönden T. mcraensis, Tarbosaurus gibi Asya'da yaşamış tironozorgillerle daha benzerdir.

Bu dinozor ~72 milyon yıl kadar önce günümüz Kuzey Amerika'nın güney kesimlerinde yaşamıştır. O dönemde Kuzey Amerika günümüzde olduğu gibi tek bir kara parçası değildi. Batıda Laramidya, doğuda Apalaşya denilen iki ada kıtası hâlindeydi ve aralarından bir deniz yolu geçiyordu. Her iki Tyrannosaurus türü de Laramidya topraklarında bulundu. T. rex'in yaşadığı dönemde çevresinde Alamosaurus, Triceratops, Edmontosaurus, Ankylosaurus ve Torosaurus gibi devasa otobur dinozorlar da yaşamıştır. Tyrannosaurus mcraeensis de benzer bir ekosistem içerisindeydi. Muhtemelen Alamosaurus adındaki dev sauropod ve Triceratops'un bir akrabası olan boynuzlu Sierraceratops ile birlikte yaşamıştı. T. mcraeensis de tıpkı yakın akrabaları gibi bölgesindeki uç yırtıcıydı ve besin zincirinin tepesindeydi.

Nature

Filogenetik analizler T. mcraeensis'i T. rex'in bir kardeş taksonu olduğunu gösteriyor. Yani direkt bir atası değil. Muhtemelen T. mcraeensis New Mexico civarlarında yaşadığı sıralar daha kuzeyde T. rex'in atası dolaşıyordu. Aynı anda yaşamış bu iki Tyrannosaurus türü de tek bir atadan türemişti, bu atanın Kuzey Amerika kökenli olduğu ise bir tartışma konusudur. Bir hipoteze göre Tyrannosaurinae altfamilyası ilk olarak Asya'da evrimleşti ve oradan Kuzey Amerika'ya göç ettiler. Bu da Tarbosaurus ve Zhuchengtyrannus'un Tyrannosaurus'a göre neden daha yaşlı olduğunu açıklamaktadır. Ancak Kuzey Amerika'da türleşip sonradan Asya'ya geçtikleri olası başka bir senaryo da mevcuttur.

Tyrannosaurus tüm zamanların en çok ilgi gören dinozor cinsidir. Her ne kadar 118 yıl boyunca hakkında yüzlerce araştırma yapılmış olmasına rağmen hâlâ hakkında öğreneceğimiz çok şey var. Uzun süredir gizemli bir konu olan bu cinsin evrimi, yeni keşfedilen Tyrannosaurus mcraeensis türü ile beraber yavaş yavaş ortaya çıkmaya başladı. Bu yeni türün geçerliliğini koruması da ileride keşfedilecek örneklere ve ileri analizlere bağlıdır.^[8]