Yeni Bir Tetrapodomorf Türü Tanımlandı: Harajicadectes zhumini İle Tanışın!

Tetrapodomorpha veya Choanata olarak bilinen grup, dört uzuvlu omurgalılardan oluşan bir kladı ifade eder ve yaşayan tetrapodlara, bugünkü lob yüzgeçli balıklardan daha yakın akrabalar olan Sarcopterygii sınıfını içerir. Bu grupta, balık ve erken labirentodontlar arasında geçiş gösteren ileri formlar da bulunmaktadır. Tiktaalik gibi bu canlılar da "fishapod" yani "ayaklı balık" olarak adlandırılır, çünkü görünümleri ve uzuv morfolojileri yarı balık, yarı dört uzuvlu bir yapıya işaret eder.^[1]

Tetrapodomorfları tanımlayan belirgin özelliklerden biri, yüzgeçlerinde gözlenen anatomik evrimdir. Özellikle, omuz ekleminde yer alan dışbükey başlı humerus, bu evrimin önemli bir göstergesidir. Çünkü bu özellik, su ortamında hareket etmek için özelleşmiş bir yapının karasal yaşama geçişini yansıtır.

Bu evrimsel süreç, erken Devoniyen döneminden itibaren bilinen çeşitli fosil örnekleriyle izlenebilir. Eusthenopteron ve Osteolepis gibi sucul cinsler, sucul yaşam tarzlarını temsil ederken, Panderichthys ve Tiktaalik gibi fosiller, sucul ortamdan kara yaşamına geçişin ara evrelerini gösterir. Ventastega gibi fosiller ise bu geçişin ilk kara omurgalılarına dair önemli bilgiler sunar.

Tetrapodomorflar, evrim tarihinde sucul yaşamdan karasal yaşama geçişin kilit oyuncuları olarak öne çıkarlar. Bu omurgalılar, dört adet bacak veya ayak geliştirmeye başlayarak, omurgalıların su ortamlarından kara adaptasyonu sürecine büyük bir "adım" atmışlardır. Ayak ve bacak evrimi, hayvanların karada daha etkili hareket etmelerini sağlamış, omurga sütununun güçlenmesi ise karasal yaşama uyum sağlamalarına katkıda bulunmuştur. Solunum sistemlerindeki değişiklikler, akciğer solunumunun gelişmesiyle sucul solunumun yerini almış, bu da karada yaşam için önemli bir adım olmuştur. Ayrıca, Tetrapodomorf evrimi amfibilerin ortaya çıkması ve insan evrimine etkisi açısından çok büyük önem taşır.

Yıllarca Süren Çalışmanın Sonucu: Yeni Bir Tür!

Avustralya'da Harajica Kumtaşı'nda keşfedilen ve yıllardır fosilleri üzerinde çalışılan yeni bir Tetrapodomorf türü tanımlandı. Yeni tanımlanan bu fosile, Flinders Üniversitesi paleontologu Dr. Brian Choo liderliğindeki uluslararası bir araştırma ekibi tarafından "Harajicadectes zhumini" adı verildi. Bu isim, adını fosillerin bulunduğu yer olan Avustralya'daki Harajica Kumtaşı'nda ve aynı zamanda Pekin'deki Çin Bilimler Akademisi'nde görev yapan ve ilk omurgalıların araştırılmasına önemli katkılarda bulunan Profesör Min Zhu'ya atfen verildi.

Bu türün 1973'te başlayan tanımlanma süreci, 2016'da neredeyse tamamlanmış bir fosilin keşfi ile sonuca ulaştı. Bu önemli keşif, türün morfolojik ve paleontolojik özelliklerini daha derinlemesine anlamamıza yönelik bilimsel anlayışımızı geliştirmişti.

Harajicadectes zhumini yaklaşık 380 milyon yıl önce, Orta-Geç Devoniyen döneminde Orta Avustralya nehirlerinde yaşayan, 40 santimetreye kadar uzunluğu olan; kemikli pullara ve keskin dişlere sahip, lob yüzgeçli bir balıktı.

Bu cins, farklı Tetrapodomorf soylardan gelen anatomik özellikleri, yakınsak evrim yoluyla gelişmiş gibi görünüyor. Bunun bir örneği kafatasındaki ve pullarındaki kemik desenleri. Benzer yapılar Batı Avustralya'nın ünlü geç Devoniyen Gogo Formasyonu'ndan bir deniz Tetrapodomorfu olan Gogonasus'ta ve ilk kez 2018'de tanımlanan, Batı Avustralya'dan gelen, ışın yüzgeçli bir balık olan P. pickeringius'ta görülüyor. Birçok özelliğinin yakınsak evrim yoluyla elde etmiş olmasından dolayı Harajicadectes zhumini'nin en yakın akrabaları arasında tam olarak nerede olduğunu bilmek oldukça zor görünüyor.

Türün en dikkat çekici ve belki de en önemli özelliği kafatasının üst kısmında bulunan ve spiral adı verilen iki büyük açıklık. Flinders Paleontoloji Laboratuarı'ndan baş yazar Dr. Brian Choo bu spiral yapılar için şunları söylüyor:

Bu sarmal yapıların, günümüz Afrika bişir balıklarının su yüzeyinde hava almak için benzer yapılara sahip olmasıyla aynı neden dolayı, yani yüzeydeki havanın solunmasını kolaylaştırdığı için evrimleştiği düşünülüyor.

Bunlar genellikle erken dönem kemikli balıkların çoğunda, küçük yarıklar olarak görünür. Elpistostegalyalar arasında bulunan Elpistostege ve Tiktaalik gibi diğer Devoniyen Tetrapodomorf türleri, benzer morfolojiye sahiptir. Bu hayvanlar, uzuvlu omurgalıların atalarına son derece yakın bir konumda bulunmaktaydı. Devoniyen balıklarının en az dört ayrı soyunda birbirinden bağımsız olarak benzer morfolojik özellikler gelişmişti.

Keşfin Ardındaki Uzun Yol

Bu türün tanımlanması, 50 yıl süren ve durmak bilmeyen çalışmaların bir sonucuydu. Avustralya Ulusal Üniversitesi'nden Paleontolog Gavin Young, 1973 yılında Alice Springs'in 150 kilometre batısındaki Luritja/Arrernte bölgesinde Orta-Geç Devonian Harajica Kumtaşı'nda araştırma yaparken ilk keşfi gerçekleştirdi.

Wired Gorilla

Kırmızı kumtaşı bloklarında, özellikle Placodermi sınıfına ait Bothriolepis cinsinden zırhla kaplı yüzlerce fosil balık bulunmaktaydı. Bu keşifler arasında, Harajica'dan gelen malzeme üstünde yıllarca çalışan Gavin Young'ın adı verilen Harajicadipterus youngi adlı bir akciğerli balık da yer almaktaydı. Ayrıca, Acanthodii adı verilen, halk arasındaki ismiyle dikenli yüzgeçli balıklardan omurgalar, Phyllolepida adı verilen balıklardan plakalar ve en ilginç olanı, daha önce bilinmeyen bir Tetrapodomorf'a ait çene parçaları da bulunuyordu.

Türü tanımlama çabaları erken dönemde zorlu olsa da 2016'daki Flinders Üniversitesi gezisi, bu hayvanın neredeyse tam bir fosilini ortaya çıkarmayı başardı. Bu önemli örnek, yıllar içinde toplanan izole parçaların tek bir yeni balık türüne ait olduğunu gösterdi.

Sonuç

Harajicadectes zhumini'nin keşfi dört uzuvlu omurgalıların evrimi üzerindeki birçok bilgi boşluklarını doldurarak, Tetrapodomorpha kladının çeşitliliğini artırmıştır. Yapılan çalışmalar, türün hem sucul hem de karasal yaşam alanlarında adaptasyon yeteneğine sahip olduğunu göstermiştir. Bu adaptasyon yetenekleri, tetrapodların karasal yaşama geçişinin anlaşılması açısından önemli ipuçları sunmaktadır. Bu keşif, tetrapodomorf türlerinin evrimsel çeşitliliğini ve adaptasyon stratejilerini anlama konusunda önemli bir kilometre taşıdır.