Yapay Zekânın Karanlık Yüzü: İnsan Bilişsel Becerileri Kullanılmadıkça Geriliyor Olabilir mi?

Yapay zekânın gelişmesi sağlık ve eğitimden finans ve eğlence sektörlerine kadar birçok endüstride sayısız yeniliklere yol açtı. Buna rağmen ChatGPT ve türevlerinin görünürde sınırsız özelliklerinin yanı sıra, çok daha az tartışılan bir gerçekle de karşı karşıya kalıyoruz: İnsan bilişsel becerilerinin yavaş yavaş gerilemesi...

Önceden üretilen hesap makineleri ve elektronik tablolar gibi araçlar, belirli görevleri kolaylaştırırken düşünme yeteneğimizi temelden değiştirmemişti. Ancak yapay zekâ botları, bilgiyi işleme ve karar verme şeklimizi yeniden şekillendirerek kendi bilişsel becerilerimize olan bağımlılığımızı azaltıyor.

Hesap makinesi ve elektronik tablo gibi araçlar aritmetik veya veri analizine benzer spesifik görevlere yardımcı olmak amacıyla üretilmişti. Ancak bu araçlar vereceğimiz görevin temel kurallarına dair bilgi sahibi olmamızı da gerektiriyordu. Örneğin, bir formülü Excel’e girmeden önce formülün ne işe yaradığını ve nasıl bir sonuç beklediğimizi bilmemiz gerekiyor. Neticede bu araçlar hesaplamalarımızı basitleştirse de kritik düşünme ve problem çözme yeteneklerimizi yok etmediler, yalnızca hayatı kolaylaştırdılar.

Pexels

Diğer taraftan yapay zekâ, kolaylaştırdığı işler ve bilişsel etkileri açısından çok daha karmaşık bir konumda. Yapay zekanın bizler için zamanla bir tür "düşünme" aracı haline gelmesi sebebiyle, bilim ve iş insanları bu durumun bilişsel becerilerimiz adına büyük bir tehlike olacağını düşünüyor.

Eğitimde Azalan Bilişsel Beceriler

Yapay zekanın bilişsel gelişim üzerine etkileri Amerika Birleşik Devletleri’nde çoktan tespit edilmeye başlandı. "Generative AI Can Harm Learning" (Tr: "Üretken Yapay Zekâ Öğrenme Becerilerine Zarar Verebilir") başlıklı bir raporda, Pensilvanya Üniversitesi’nden araştırmacılar, problem çözmekte yapay zekâdan faydalanan öğrencilerin yapay zekâdan yardım almayan öğrencilere göre testlerde çok daha kötü performans sergilediklerini gösteriyor.^[1] Bu durum, akademide yapay zekâ kullanımının yalnızca bir işe yarayıp yaramama sorununun dışında kritik düşünme becerilerinde düşüşe de yol açan bir sorun oluşturduğunun altını çiziyor.

Üstelik eğitim alanında uzman kişiler, yapay zekanın öğrenme ortamlarındaki artan rolünün problem çözme yeteneğini de baltalama riskinin olduğunu savunuyorlar. Öğrenciler, her geçen bir gün yapay zekâ tarafından üretilmiş cevapları, altında yatan süreçleri veya konuları tamamıyla anlamadan doğru saymaya alışıyorlar.

Yapay zekâ eğitimde kök salmaya devam ettikçe gelecek nesillerin kendi çözüm becerileri yerine algoritmalara güvenerek daha derin zihinsel egzersizler yapma kapasitesinden yoksun olabileceklerine dair bir endişe ortaya çıkıyor.

İş Gücünde Yapay Zekânın Riski

Yapay zekanın bilişsel etkileri çalışma alanlarında da kendini gösteriyor. Ulusal Sağlık Enstitüsü, yapay zekâ tabanlı araçlara aşırı güvenmenin sonucu olan "yapay zekâ kaynaklı beceri çürümesine" karşı uyarıyor.^[2] Rapor, yapay zekâ asistanları giderek yaygınlaştıkça yapay zekanın beceri geliştirmede oynayabileceği olumsuz rolün dikkate alınması gerektiğini belirtiyor. Yapay zekâ üretkenliği arttırabildiği gibi, insan inovasyonlarına köstek olma riskini de taşıyor. Çalışanlar, rutin işleri için yapay zekadan yardım aldığında özgün düşünceyi kısıtlayan zihinsel bir körelmeyle karşı karşıya kalarak bilişsel becerilerini geliştirme şansını da kaçırmış oluyorlar.

Pexels

Ayrıca, yapay zekanın karar verme süreçlerindeki rolü organizasyonlarda insan değerlendirmesi ve güveninin aşınmasına dair endişeler oluşturuyor.^[3] Finans ve sağlık gibi sektörlerde yapay zekâ yöntemleri yatırım tavsiyesi veya tıbbi önerilerde bulunmak amacıyla sıkla kullanılıyor. Yanlış sonuçlar veya tehlikeli yönlendirmeler oluşması riski, en gelişmiş dil modellerinde bile aksaklıkların ortaya çıkabilmesi nedeniyle endişe sebebi olmaya devam ediyor. Kararları yapay zekaya ne kadar çok bırakırsak, kendi muhakeme becerimizi geliştirme pratiğinden o kadar uzaklaşıyoruz.

Bilişsel Becerilerin Geleceği: Yapay Zekâyı Yeteneklerimizi Arttırmak İçin Kullanmak

Yapay zekâyı insan becerileri yerine değil de onları geliştirme amacıyla kullanmak bu konudaki tek çözüm olabilir. Bu çözümü hayata geçirmek içinse insan bilişsel becerisinden faydalanan üç unsurun; iş birliğinin, iletişimin ve bağlantı kurmanın yardımına ihtiyacımız var.

Liderler ve liderlik yolunda ilerleyenlere göre, daha yüksek düzeyde düşünme becerilerini kültürleştirmek ve bunlar için fırsatlar yaratmak gerekiyor. Ulusal Sağlık Enstitüsü'ne göre, yapay zekâ ile daha etkili çalışmanın anahtarı, önce yapay zekadan bağımsız çalışmayı anlamaktan geçiyor. Stanford’daki araştırmacılar ise yapay zekanın açıklamalar sunmasının önemine dikkat çekiyor.^[4] Yani, yapay zekâ yalnızca çıktı sunmakla kalmamalı; aynı zamanda içgörüler de paylaşmalı. Bu içgörüler, nihai sonuca nasıl ulaşıldığını açıklamalı ve bu açıklama, daha fazla araştırmayı ve bağımsız düşünmeyi teşvik edecek şekilde basit ve anlaşılır bir dille yapılıyor olmalı.

İster son örnekteki gibi iş birlikçi öğrenme, ister karmaşık problem çözme, isterse yaratıcı düşünme egzersizleri yoluyla olsun hedef insan zekasının merkezde kaldığı alanlar yaratmak olmalı.

Peki bu sorumluluk kurumsal hayatta insan kaynakları, pazarlama, satış, mühendislik ya da üst düzey yönetim ekiplerinden hangisine düşüyor? Aslında hepsine! İnsan becerilerinin korunması ve geliştirilmesi, en ileri teknolojilere sahip organizasyonlar için bile kritik bir önem arz ediyor.

Yapay zekayı hayatımıza dahil ederken onun bizi insan yapan düşünme, akıl yürütme ve problem çözme gibi temel becerilerimizi aşındırma potansiyelinin farkında olmamız gerekiyor. İş birliği, iletişim ve bağ kurma; yapay zekanın yeteneklerini stratejik bir şekilde ele almanın birer parçası. Teknolojik gelişmeler ile bilişsel beceriler arasında bir denge kurarak yapay zekanın insan potansiyelimizi azaltmak yerine güçlendirmesini sağlayabiliriz.