Uyku mu, Beyin mi: Hangisi Daha Önce Evrimleşti?
Bu haber 3 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Uzun süre uyanık kaldıktan sonra, düzgün düşünmek oldukça zor olabilir. Neyse ki kısa uykular, genellikle beynimizin çalışmasını tekrar hızlandırmaya yeterlidir. Peki ne zaman ve neden hayvanların uyku ihtiyacı oluştu (uyku hakkında kapsamlı bir analizimizi buradan okuyabilirsiniz)? bir beyne sahip olmak, bunun için bir önkoşul mudur? Yani beyni olmayan hayvanlar da uyur mu?
Uluslararası bir araştırma takımı, hayvanlardaki uykunun evrimsel kökenini anlamamıza yardım edebilecek bir çalışmada, suda yaşayan küçük hidraların merkezi sinir sistemleri olmamasına rağmen yalnızca uyku benzeri bir durumun işaretlerini göstermekle kalmadığını, ayrıca daha gelişmiş hayvanlarda bulunan uykuyla ilişkili moleküllere de cevap verdiğini gösterdi.[1] Kyushu Üniversitesi Bilim ve Sanat Fakültesinde yardımcı doçent ve Science Advances dergisinde yayımlanan araştırmanın lideri Taichi Q. Itoh, şöyle diyor:
Hayvanların bir beyine ihtiyaç duymaktan önce uykuya ihtiyaç duymuş oldukları hakkında güçlü kanıtlarımız var.
Cnidaria şubesinin üyesi ve hidraların akrabası olan denizanalarında son zamanlarda uyuma davranışı keşfedilirken, Japonya'daki Kyushu Üniversitesi'ndeki araştırmacıların ve Kore'deki Ulsan Ulusal Bilim ve Teknoloji Enstitüsü'nün yeni çalışması, insanlarda bile uyuşukluğa ve uykuya neden olan birkaç kimyasalın Hydra Vulgaris türünde de benzer etkileri olduğunu ortaya çıkardı. Itoh şöyle diyor:
Buluşlarımıza ve deniz anaları ile ilgili önceki raporlara dayanarak uyku evriminin beyin evriminden bağımsız olduğunu söyleyebiliriz. Hayvanlarda uykunun nasıl ortaya çıktığına dair birçok soru hala cevapsız, fakat beyne sahip olmayan hayvanlarda uykuyu sağlayan detaylı mekanizmalarla ilgili ileriki araştırmalar için üzerinde çalışması kolay bir varlık olarak hidralar, bir gün bu soruların cevaplanmasına yardımcı olacak.
Sadece birkaç santimetre uzunluğunda olan hidralar, karmaşık canlılarda görülen merkezi beyin yapısına sahip olmayan canlılar olmalarına rağmen yaygın bir sinir ağına sahiptirler.
Uyku, sık sık beyin dalgalarının ölçümüyle gözlemlense de bu küçük ve beyine sahip olmayan hayvanlar için bu gözlemleme yöntemi bir seçenek değildir.
Buna alternatif olarak araştırmacılar, canlıların azalan hareketlerinden yola çıkarak ne zaman uyku benzeri bir duruma geçtiklerini tespit eden bir kamera sistemi kullandı ve gerektiğinde bu canlıların üzerine ışık tutarak uyku durumundan çıkmalarını sağladı.
Araştırmacılar, hidraların sirkadiyen ritim gibi her 24 saatte bir tekrar eden uyku düzeni yerine 4 saatlik döngüler halinde tekrar eden aktif durum ve uyku benzeri durumu içeren döngüler sergilediğini keşfetti.
Daha önemlisi, araştırmacılar bir beyne sahip olup olmadığına bakılmaksızın moleküler ve genetik düzeyde uyku düzenlemesiyle ilişkili birçok benzerliği gün yüzüne çıkardı.
Birçok hayvanda uyku aktivitesiyle bağlantılı olan bir başka kimyasal inhibitör nörotransmitter GABA, hidralara verildiğinde uyku aktivitesini büyük ölçüde arttırırken yaygın olarak kullanılan uyku yardımcısı melatonin uyku miktarını ve sıklığını bir dereceye kadar arttırdı. Öte yandan, birçok hayvanda canlanmaya neden olan dopamin ise hidralarda uykuya önayak oldu. Itoh şöyle diyor:
Bazı uyku mekanizmaları korunmuş gibi görünürken diğerleri beynin evrimi sırasında işlevini değiştirmiş olabilir.
Dahası, araştırmacılar hidraların uykusunu bozmak ve uykusuzluk belirtilerini ortaya çıkarmak için titreşimler ve sıcaklık değişikliğini kullanabiliyor. Ayrıca bu titreşimler ve sıcaklık değişimleri sayesinde hidraların ertesi gün daha fazla uyumasını ve hatta hücre bölünmesinin baskılanmasını sağlayabiliyor.
Araştırmacılar daha da yakından inceleyerek bu uyku eksikliğinin; içerisinde fareler, sirke sinekleri ve iplik kurtlarının da dahil olduğu çok çeşitli hayvan türlerinde, içinde uykuyu düzenlemeyle ilişkili bir protein olan PRKG ile bağlantısı olan bir genin de bulunduğu 212 genin dışavurumunda değişiklere yol açtığını keşfetti.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Hidralardaki uyku ile ilgili olan genlerle ortak bir evrimsel köken paylaşıyor gibi görünen sirke sineği genlerini bozmak, sirke sineklerindeki uyku süresini de değiştirdi. Ve bu tür genlerin daha fazla araştırılması, beyne sahip hayvanlarda şu anda bilinmeyen uyku ile ilgili genlerin tanımlanmasına yardımcı olabilir. Itoh şöyle diyor:
Hepsi birden ele alındığında, bu deneyler hayvanların uyku ile ilgili mekanizmaları merkezi sinir sisteminin evrimsel gelişiminden önce elde ettikleri ve bu mekanizmaların çoğunun beyinler geliştikçe korunduğu yönünde önemli kanıtlar sundular.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 11
- 8
- 6
- 4
- 3
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: Medical Xpress | Arşiv Bağlantısı
- ^ H. J. Kanaya, et al. (2020). A Sleep-Like State In Hydra Unravels Conserved Sleep Mechanisms During The Evolutionary Development Of The Central Nervous System. Science Advances, sf: eabb9415. doi: 10.1126/sciadv.abb9415. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 22/12/2024 05:26:40 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9927
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Medical Xpress. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.