Ultima Thule (Arrokoth): New Horizons Uzay Aracı Sayesinde Ufkumuz Genişliyor!

Büyük gün geldi. 2015’te Plüton’u ilk kez gün yüzüne çıkaran New Horizons uzay aracı, Kuiper Kuşağındaki yeni hedefi olan Ultima Thule’ye 4 yıldır süren yolcuğunu tamamladı.

Deniz Kaya

Kuiper Kuşağı

Güneş’ten 4.5 ile 7.5 milyar kilometre uzaklıktaki aralıkta bulunan Kuiper Kuşağı, Plüton, Makemake ve Haumea gibi cüce gezegenlere ev sahipliği yapıyor. Burası Güneş Sistemi’nin ilk oluştuğu zamanlardan geriye kalan cisimler ile dolu antik bir park alanı gibi. Aynı Mars ve Jüpiter arasında kalan Asteroit Kuşağı gibi, Kuiper Kuşağı da 4.5 milyar yıl önce, Güneş Sistemi’nin oluşumu sırasında başka cisimler ile birleşmeyen ve gezegenleri oluşturmayan cisimlerin biriktiği bir yer.

NASA's Solar System Exploration

Ultima Thule

Güneş’ten uzaklıklarından dolayı donmuş halde bulunan Kuiper Cisimlerinden (Kuiper kuşağı içerisinde bulunan her türlü cisim) birisi de 30km genişliğindeki Ultima Thule. New Horizons’ın Plüton’a yakın geçişinden 1 yıl kadar önce keşfedilen bu gezegenimsi cisim, uzay aracının Plüton görevinden hemen sonra geriye kalan yakıtı için yeni bir hedef olarak belirlenmişti.

DLR

Dünya’dan elde edilen gözlemler sırasında parlaklığı düzensiz bir şekilde değiştiği için patatese benzediği ve kırmızımsı bir yüzeyi olduğu tahmin edilen Ultima Thule cismi, 1 Ocak 2019 tarihinde Türkiye saati ile 08:33’de New Horizons tarafından ilk kez doğrudan gözlemlendi.

Büyük Buluşma

New Horizons, NASA’nın bile ne keşfedeceğini tam olarak kestiremediği bu gizemli cisim ile yüzeyinden 3.540 kilometre uzakta, saatte 62,764 km hızla buluşarak yoluna devam etti. Karşılaşma çok hızlı olduğu için uzay aracının sahip olduğu süre boyunca Ultima Thule’ye ait yapabildiği tüm gözlem ve analizleri yapması gerekti.

Buluşma anında insanlık tarafından üretilmiş bir nesnenin Güneş Sistemi’nde spesifik bir amaç ve görev ile ulaştığı en uzak cisim olarak tarihe geçen New Horizons'ın, elde ettiği verileri Dünya’ya ulaştırması 6 saat 8 dakika sürdü (Rastgele uzay boşluğuna gönderilmiş olmalarından ve spesifik bir hedefleri olmamasından ötürü Voyager görevlerini şimdilik göz ardı ediyoruz). Yani görev boyunca Dünya ile iletişim kuramayan uzay aracı, bütün manevraları ve görevlerini önceden programlanmış bir şekilde yerine getirdi.

Görevin Müthiş Zorluğu

New Horizons yönetiminin başında görev alan Alan Stern, görevle ilgili şöyle diyor:

Plüton'dan 2 milyar kilometre uzaklıktaki, dağ büyüklüğündeki kirli bir kaya parçasıyla buluşup ondan veri elde edebilmek, Plüton'a ulaşmaktan 10.000 kat kadar daha zor; çünkü cisim Plüton'dan 10.000 kat kadar daha ufak. Buna ulaşarak elde ettiğimiz başarı hayal bile edilemez.

İşin ilginç ve daha da etkileyici tarafı ise, Dünya'dan yaklaşık 7 milyar kilometre uzakta olan Ultima Thule'nin yaklaşık şeklini, New Horizons'ın ona ulaşmasından 1.5 sene önce zaten biliyorduk! Yalansavar ekibinden Cüneyt Özdaş, Twitter üzerinden görevi şöyle anlatıyor:

İnsan gözününün görebileceğinden 10 milyar kez daha karanlık olan (...) bu cismin etrafında tehlike (halka vs.) olmadığından emin olmak için 2017'de NASA bir projeye girişmişti. Hesaplanan rotasının bir yıldızın önünden geçtiğini gören NASA, 2017'de Güney Afrika'ya birbirinden kilometrelerce aralıkla dizilmiş bir dizi teleskop kurarak, yıldız ışığının Ultima Thule tarafından gölgelenme anını ve süresini ölçmüştü. 5 teleskop, Ultima Thule'den kaynaklanan bu "yıldız tutulmasını" yakalamıştı. Teleskoplar arası mesafe ve Ultima Thule'nin bizden uzaklığı bilindiği için, bu tutulmanın süresi (~0.2sn) sayesinde yaklaşık büyüklüğü tespit edilebildi! Farklı teleskoplardan gelen karaltıların zamanlaması ile de silüeti, yani yaklaşık şekli tahmin edilebildi!

Bunun ne kadar çılgınca bir başarı olduğu ilk etapta anlaşılamayabilir. Özdaş, şöyle devam ediyor:

Hesaplanan silüet, Ultima Thule'nin ya birbirine değen ya da birbiri etrafında dönen iki cisim olduğunu gösteriyordu. İnsan beyni astronomik uzaklıkları anlamlandıramadığı için 7 milyar kilometre ötedeki cismin şeklini çıkartan bu projenin güzelliğini hemen takdir edemiyoruz. Ancak sayıları daha aşina olduğumuz ölçeklere indirgersek biraz daha iyi fikir verebilir: 7 milyar kilometre uzaklıktaki, 30 kilometre boyundaki bir cismin şeklini tespit etmek, Ay üzerindeki bir kardan adamın boyutunu ve şeklini tespit etmeye denk geliyor. Bu bile anlamanıza yetmiyor olabilir. Şöyle diyelim: Bu proje, İstanbul'dan bakıp, Ankara'daki bir karıncanın şeklini belirlemeye denk geliyor!

Birkaç dakika sürecek olan yakın geçişten sonra ilk verilerin Dünya’ya ulaşması tahminen TSİ 15:00 sularını buldu. Elde edilen ilk fotoğraflar şöyle:

NASA

Wikipedia

Daha detaylı ve yüksek çözünürlüklü fotoğrafların gelmesi ayları bulacak.

Güneş Sistemi'nin kökenleri hakkında bizlere yeni fikirler sunacak olan bu unutulmaz görevi NASA’nın sitesinden takip etmeyi unutmayın.

Bilimle kalın!

NASA, Ultima Thule'nin İsmini Değiştirdi!

13 Kasım 2019'da yeni bir açıklama yapan NASA, nesnenin ismini "Ultima Thule"den "Arrokoth"a (okunuş: "ağrukott" değiştirdiğini duyurdu. Bu değişikliğin nedeni, "Ultima Thule"nin aynı zamanda Naziler tarafından "Aryan ırk" olarak adlandırdıkları ve üstün olduklarına inandıkları ırkın yaşadığı mitolojik topraklara verdikleri isimdi.

Aslen Ultima Thule, "bilinen dünyanın ötesi" anlamına geliyor. Arrokoth ise, Yerli Amerikalılar'dan olan Powhatan kabilesinin dilinde "gökyüzü" anlamına geliyor. Yeni Ufuklar görevinin başındaki Alan Stern, yaptığı açıklamada şöyle diyor:

Zaten Ultima Thule, geçici olarak verdiğimiz bir isimdi ve er ya da geç değişecekti. Görevimizin merkezinde olan Maryland eyaletini onurlandırmak istedik ve orada yaşayan Yerli Amerikalılar'ın dilinden bir sözcük kullanma fikri doğdu. Kabile büyüklerinden izin alarak, bu ismi Uluslararası Astronomi Birliği'ne bildirdik ve gök cismini resmen isimlendirdik.