Tutulma Körlüğü Nedir? Güneş Tutulması İzlerken Nelere Dikkat Edilmeli?

Tutulma olsun veya olmasın, Güneş'e direkt olarak bakmak çok tehlikelidir. Ancak tutulma zamanlarında, aksi takdirde Güneş'e çıplak gözle bakmayacak kişiler bile tutulmanın çekimine kapılarak Güneş'e bakabilirler ve bu, tutulma körlüğü adı verilen, geçici ve hatta kalıcı bulanık görmeye ve gözde kör noktaların oluşmasına neden olan, tehlikeli bir göz hasarı ile sonuçlanabilir. Halbuki Güneş tutulmasını güvenle seyredebileceğiniz birçok yöntem bulunmaktadır.

Öncelikle, Güneş'in ne kadar parlak olduğunu kavrayarak başlayalım. Dünya'dan bakıldığında kabaca 100.000 lux parlaklığa sahip olan Güneş'in bu parlaklık seviyesini birkaç farklı şekilde anlayabilirsiniz:

1. Evinizdeki flüorasan lambalardan birinin ortalama parlaklığı 500 lux civarındadır. Dünya'dan bakıldığında Güneş, bu lambaların 60-200 kadarının aynı anda yanması gibidir.
2. Eğer bir televizyon stüdyosuna gittiyseniz, 1000 lux civarındaki ışıkların odayı ne kadar güçlü bir şekilde aydınlattığına şaşırmış olabilirsiniz. Dünya'dan bakıldığında Güneş, bunun 30-100 katı parlaklığa sahiptir.
3. Güneş, Dolunay'dan 330.000 kat parlaktır.

Bu nedenle, Güneş tutulmasını güvenle seyretmenizi sağlayacak bazı yöntemlere başvurabilirsiniz.

Direkt Gözlem Önerileri

Özellikle de parçalı tutulmalarda, Güneş'in az bir kısmı kapandığı için çok yoğun ışık gelmeye devam edecektir. Bu tür tutulmalarda Güneş'e doğrudan bakıldığında, gözün Güneş mesafesine odaklaması ışınları çok daha tehlikeli hale getirecektir. Bu nedenle ışığı "doğru miktarda" kısan filtreler kullanılmalıdır.

Tutulma Gözlükleri

Güneş tutulmasını gözlemenin en etkili yolu, direkt olarak Güneş gözlemi için üretilmiş özel filtreli gözlükler kullanmaktır. Bu filtreler, görüntü olarak alüminyum folyoyu andırsa da, normal alüminyum folyo ile gözlem yapamazsınız. Bu gözlükelrin üzerinde hiçbir delik olmaması gerekmektedir (kırışık durmasında bir sakınca yoktur). Bu filtre, özel bir Güneş filtresidir, Güneş'ten gelen ışığın sadece dar bir spektrumunu geçirir.

Bazı özel üretilmiş kaynak maskeleri de doğru numarada alınacak olursa Güneş gözleminde kullanılacak kadar güvenli olabilir. Bunun için en az #13 veya #14 numara maske satın alınmalıdır. 

Teleskop Gözlemi

Bir tutulma sırasında Güneş'in en net ve en iyi görüntülerini uygun şekilde filtrelenmiş bir teleskopla elde edebilirsiniz. Güneş ışığının ve ısısının çoğunu aletten uzak tutmak için filtre, teleskopun ön tarafına sabitlenmelidir. Güneş filtresini asla göz ucunda kullanmayın; çünkü ışığı (ve dolayısıyla ısıyı) konsantre eden lensler nedeniyle filtreler göz ucunda çatlayabilir veya eriyebilir.

Ancak doğru bir şekilde teleskobunuzu kurabilirseniz, bu muhteşem alet sayesinde Güneş lekelerini ve Güneş'in içindeki karmaşık detayları daha iyi görebilirsiniz. Hatta girintili çıkıntılı bir yüzeye sahip olan Ay'ın, Güneş diski boyunca ilerlerkenki silüetini çok daha net bir şekilde ayırt edebilirsiniz. Bir teleskop satın almak için Agora Bilim Pazarı'na uğrayabilirsiniz.

Uyarı: Güneş'e doğrulttuğunuz teleskoba (hele ki filtresizken) asla çıplak gözle bakmayınız! Teleskop lensleri ışığı daha da yoğunlaştırarak retinanızı milisaniyeler içinde yakacaktır.

Dolaylı Gözlem Önerileri

İğne Deliği Projeksiyonu

Kısmi bir güneş tutulmasını izlemenin en güvenli yolu, Güneş'in görüntüsünün bir kağıda yansıtılmasını izlemektir. Kalem ucuyla bir kart üzerinde küçük bir delik açın, Güneş'e doğru çevirin ve gölgesi içinde, 1 metre kadar uzakta ikinci bir kart tutun. Delik, Güneş diskinin küçük bir görüntüsünü alttaki karta yansıtacaktır. Bu görüntü, tıpkı gerçek Güneş'in yaptığı gibi, tutulmanın tüm aşamalarından geçecektir. Farklı boyutta deliklerle deneyler yaparak en uygun boyutu bulabilirsiniz. Unutmayın: Büyük bir delik görüntüyü parlak ama bulanık yapar; küçük bir delik onu loş ama keskin yapar.

Royal Astronomy Society

Daha iyi bir görüntü için, Güneş ışığını düşüreceğiniz kartı uzun bir kutunun içine koyarak, kartın üzerine düşen gün ışığı miktarını azaltabilirsiniz. Bu, keskin bir görüntü veren küçük bir iğne deliği kullanmanıza olanak tanır. Kutunun içine kafanızı sokabileceğiniz bir delik açabilirsiniz, böylece komik görünümlü bir gözlem odası yaratabilirsiniz:

Ama dışarıdan bakıldığında böyle gözükeceksiniz, bizden söylemesi:

İğne deliği projeksiyonu yapmanın çok daha iyi bir yolu, iç mekandaki bir pencereden faydalanmak olabilir: Güneşe bakan pencereli bir oda bulun, ışıkları kapatın ve perdeleri çekin. Pencerenin üst kısmına yakın bir yerde bir kartta açılan küçük bir delikten güneş ışığının girmesini sağlayın. Güneş'in görüntüsünü yakalamak için odanın karşısına beyaz bir kağıt parçası koyun. Yine, en iyi ve en keskin görünümü elde etmek için farklı boyutta delikler deneyin. Elbette, delikten doğrudan Güneş'e bakmayın! Sadece kağıdın üzerine düşen ışık noktasına bakın.

Güneş, gökyüzünde, bunu yapamayacağınız kadar yüksekse, açık bir pencerenin pervazına küçük, yüksek kaliteli bir ayna yerleştirerek görüntüsünü yatay olarak odaya yönlendirebilirsiniz. Aynayı modelleme kili kullanarak sabitleyin. Kartınızı delik ile aynanın üzerine bantlayın.

Ama unutmayın: İğne deliği projeksiyonu, en iyi ihtimalle bile size yalnızca küçük bir görüntü verecektir.

Güneş Tutulmasını Seyredenler İçin Kritik Uyarılar

3D Gözlü, İsli Cam veya Güneş Gözlüğü Kullanmayın!

3D gözlük, röntgen gözlüğü/filmi, isli cam, polaroid filtre, renkli film şeridi, fotoğrafik nötral yoğunluk filtresi ve bildiğimiz güneş gözlüğü ile Güneş'e bakmamalısınız. Bunlar, sadece "karanlık" göstermeye yarayan gözlüklerdir; ancak Güneş'ten gelen ışık, görünür ışıktan ibaret değildir. Özellikle morötesi ışık en tehlikelisidir ve bu tür gözlükler bu dalga boylarını büyük oranda geçirecektir.

Gözünüzün Acıdığını Fark Etmeyeceksiniz!

Gözlerde, retinanıza zarar verdiğinizi anlayacağınız sinirler olmadığı için, özellikle de küçük çocuklar Güneş'e bakacak olurlarsa "Ah gözüm!" diyerek canlarının yandığını hissetmeyeceklerdir. Bu çocuklar, sorunu yıllar sonra bile fark edebilirler! O nedenle uygun "güneş filtreli" gözlük dışında herhangi bir gözlük kullanılmamalıdır.

Deneyiminize Güvenmeyin!

Ne yazık ki bilim iletişiminde karşılaşılan en büyük güçlüklerden biri, kişilerin kendi deneyimlerinin bilimsel verilerden daha üstün ve güvenilir olduğu yanılgısıdır. Bu durum, kendini "Biz kullandık, bir şey olmadı!" şeklinde ifadelerle göstermektedir. Ne yazık ki bu tür hatalar nadiren yapılır, zarar görme ihtimali %100 değildir, bu nedenle bir olmaz, iki olmaz, üçüncüde körlükle sonuçlanabilir. Özellikle de söz konusu çocuklarınız olduğunda, anekdotal anlatılar ve bireysel deneyim yerine, bilim insanlarının önerilerini takip etmenizi öneririz.

Çocuklarınıza Tutulmayı Aralıklarla İzletin!

Özellikle de ürün kalitesinin garanti edilemediği ve denetimin zayıf olduğu coğrafyalarda, internetten satın alacağınız filtrenin durumu garanti edilemeyeceği için, tavsiyemiz, özellikle de çocuklara ("uygun" bir güneş filtreli gözlükle bile!) Güneş'e çok uzun süre baktırmamak olur. Bunun yerine, aralıklı bir gözlem modeli takip edilebilir: Örneğin 5 saniye Güneş'e (uygun filtreli gözlükle) bakıp, sonra başka yere 5-10 saniye bakıp, sonra tekrar Güneş'e bakabilirsiniz. Tutulmalar yavaş gelişen doğa olayları olduğu için, sürekli bakmanın anlamlı olmadığı da hatırlanmalıdır. Özellikle de çocuklar, sadece birkaç dakika aralıklarla bile baksalar bu müthiş olay karşısında mutluluk hissedeceklerdir.

Sonuç

Eğer bu uyarıları dikkate alırsanız, hem kendiniz hem de çocuklarınız insanları milenyumlardır etkilemiş muazzam bir doğa olayını güvenle seyredebilirsiniz ve doğanın gücü karşısında soluksuz kalabilirsiniz. Keyifli gözlemler!