Türkiye'nin Bilim Karnesi Yıldan Yıla Nasıl Değişti?

Dünya'nın en önde gelen bilim dergilerinden Nature, Dünya'nın bilim konusunda önde gelen ülkelerinin 2012'de kapsamlı bir bilim karnesini hazırladı. Her zaman olduğu gibi, ilgili sene içerisinde yayınlanan makale sayısı ve bu makalelerin, kendi alanlarında aldığı atıflara göre %1'lik dilime girip girememesine bağlı olarak yapılan kıyaslama, çarpıcı sonuçlar gösteriyor. Karnenin grafiğini büyük boyda görmek için fotoğrafın üzerine tıklayabilirsiniz.

Grafikteki her bir kutu 100 makaleye denk geliyor. Dolayısıyla her bir sıra 1000 makale, her bir katman ise 10.000 makale demek oluyor. Bu kutulardan maviyle işaretlenen kısmı, alınan atıflar bakımından %1'lik "üst düzey limiti"ne kaç makalenin girdiğini gösteriyor. 

Bu yüzde neyi ifade ediyor? Bir makalenin yayınlanması, o ülkenin "bilim üretebildiği" anlamına gelmemektedir. Makalenin içeriği, bilimsel saygınlığı, yayınlandığı derginin düzeyi, makalenin içeriğinin bilime olan katkısı, vb. kriterler çok çok önemlidir. Dolayısıyla sırf makale yayınlamış olmak isteyenler, sıradan dergilerde makalelerini yayınlayabilirler. Ancak bu makalenin değeri, bilime arz edildikten sonra anlaşılır. Eğer ki makale kıymetliyse, kısa sürede birçok atıf alarak (başka makalelerde içerikteki bilgiler kullanılarak) güçlenir. Eğer ki bir makalenin atıf sayısı düşükse, o makale muhtemelen değersiz ve işe yaramazdır (veya en azından ondan daha fazla atıfı hak eden, aynı alandan makaleler bulmak mümkündür). Dolayısıyla iş makale yazmakla bitmiyor.

Bu açıdan bakılacak olursa, 2012 senesi içerisinde Türkiye'de toplamda 19.396 makale yayınlanmıştır. Bunlardan yalnızca %0.47'lik kısmı, gerçekten çok sayıda atıf almıştır. Yani, yayınlanan 20000 civarı makaleden yalnızca 91 tanesi "gerçekten bilimsel değer taşıyan" düzeyde görülmektedir. Elbette gözden kaçan kıymetli makaleler de olabilir; ancak genelde bilimsel çalışmalar çok titizlikle yürütüldüğünden ve artık her şey dijital ortamda saklandığından ve arandığından, bir makalede anlatılanların gözden kaçması imkansıza yakındır. Zaten bir alanda yayınlanan makale, o alanda çalışanlar tarafından mutlaka bilinecektir.

Grafikte göze çarpan, yıllardır açık ara birinciliği koruyan Amerika Birleşik Devletleri'nden çıkan, 2012 yılında yayınlanan makale sayısı 311.975'tir. Bunların %1.19'u gerçekten çok sayıda atıf almıştır. Bu, 3712 makaleye denk gelmektedir. Bu sayı da, yayınlanan makale sayısına göre oldukça düşük görülebilir. Dolayısıyla Türkiye'nin bu açıdan pek de kötü durumda olmadığını düşünebiliriz.

Yayınlanan makale sayısının, çıkarılan değerli makale sayısına oranı bakımından göze çarpan ülkeler, %1.77 ile Danimarka, %1.66 ile Hollanda, %1.52 ile Avusturya, %1.33 ile Norveç, %1.28 ile Finlandiya, %1.22 ile İsveç'tir. Yani Kuzey Avrupa ülkeleri, az ama öz makale çıkarmaktadırlar.

Karnede gördüğümüz bir diğer dikkat çekici nokta, Amerika ve Avrupa dışı ülkelerdeki bilimsel hızlanmadır. 2011 yılına göre bilim alanında en büyük atılımı Suudi Arabistan yapmıştır ve %33.1'lik bir büyüme göstermiştir. Ancak yine de, %0.89 gibi düşük bir başarı oranına sahiptir; ancak tablo olumlu görünmektedir. Benzer şekilde, Çin de %13.4'lük bir büyüme göstermiştir; ancak başarı oranı %0.56'dır. Bunun haricinde Brezilya, Güney Kore ve Hindistan da büyüme gösteren ülkelerdir. Amerika Birleşik Devletleri de, azalan bir grafik çizmemekte, 2011 yılına göre bilimsel başarılarını arttırarak ilerlemektedir. Bunlar arasında, bilim ve teknoloji devlerinden görülen Japonya ise 2011 yılına göre %1.3'lük bir küçülme göstermiştir.

Aydınlık Gazetesi'nde 4 Mart 2015'te İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Altan Onat tarafından yazılan "Bilimde yerinde saydığımız algısı dahi yanıltıcı" başlıklı yazı, biraz daha güncel bilgiler de veriyor. 2000-2014 yılları arasında bilimsel yayınlarda Türkiye'nin denk geldiği bindelik dilimlerin değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir:

Aydınlık Gazetesi

Aydınlık Gazetesi

Durumumuz içler acısı olmamakla birlikte, bu ülkelerin yüzlerce yıldır kat ettiği yolları aşabilmemiz için onlardan çok daha fazla çalışmamız gerekmektedir. Ancak genel olarak hem yönetimde, hem de halkta bu isteği görmek zordur. Zira temel bilimlere verilen değer her geçen gün azalmakta, bilim sadece top-tüfek üretimine indirgenmektedir. Bu düşünce tarzıyla, bu grafiklerin tek anlamı, üniversitelerdeki akademisyenlerin didinip durdukları; ancak potansiyellerinin çok altında verim alabiliyor olmalarıdır. Dahası, her geçen senede yerinde saymaktan gerilemeye doğru bir evrimleşme süreci geçirdiğimiz görülmektedir. Eğer Türkiye bir an önce bilimsel çalışmaların önemini anlamazsa, hızlı bir girdaba kapılarak geçmişin karanlıklarına gömülecektir.

Türkiye'de bilimin desteklenmesi, hayati önem taşımaktadır.