Türkiye'nin Batı Kıyısındaki Antik Yunan Kentinde Paralı Askerlere Ait Altın Sikke Hazinesi Bulundu!

Michigan Üniversitesi'nden bir arkeoloğun liderliğindeki araştırmacı ekibi, Türkiye'nin batısındaki antik Yunan kenti Notion'da muhtemelen paralı askerlere ödeme yapmak için kullanılan ve küçük bir çömleğe gömülü altın sikke hazinesi ortaya çıkardı.

Sikkeleri keşfeden Antik Akdeniz sanatı ve arkeolojisi profesörü, Notion Arkeoloji Projesi'nin direktörü ve Michigan Üniversitesi arkeoloğu Christopher Ratté, sikkelerde diz çökmüş bir okçu figürü olduğunu belirtiyor. Bunun Pers İmparatorluğu tarafından basılan Notion'un 96 km kuzeydoğusundaki Sardes'te basılan Pers dariği adlı altın sikke türünün kendine özgü tasarımı olduğu düşünülüyor.

Michigan Üniversitesi ekibinin MÖ 5. yüzyıla tarihlendirdiği hazine, tarihçilere Pers dariğinin hangi zamana ait olduğu ve tarihi hakkında bilgi verecek başka bir veri noktası sağlayacak. Ratté, şöyle anlatıyor:

Bu kadar değerli bir buluntunun kontrollü bir arkeolojik kazıda keşfedilmesi çok nadir görülen bir durumdur. Hiç kimse, özellikle de değerli metal sikkelerden oluşan bir hazineyi geri almayı planlamadan gömmez. Bu yüzden böyle bir hazinenin korunması ancak çok büyük bir talihsizlik ile açıklanabilir.

Darikler MÖ 6. yüzyılın sonlarından MÖ 330'da Pers İmparatorluğu'nun Büyük İskender tarafından fethine kadar basılmış ve sikkelerin tasarımı sadece küçük biçim farklarıyla aynı kalmıştır. Araştırmacılar bu farklılıkları analiz ederek sikkeleri kronolojik bir sıraya koymaya çalışmışlardır. Yeni keşfedilen hazinenin önemli yönlerinden biri, hazineyle ilişkili diğer eserlerden bağımsız olarak tarihlendirilmiş olmasıdır. Ratté, şöyle yorumluyor:

Bu hazine, (bütün madeni paraların dizisinin) kronolojisini belirlemeye yardımcı olacak sabit bir tarih sağlayacaktır.

Daha önce British Museum ve American Numismatic Society'de sikke küratörü olan Oxford Üniversitesi'nden Andrew Meadows hazinenin arkeolojik bağlamını şöyle anlatıyor:

Hazinenin arkeojik bağlamı başka yollarla doğru bir şekilde belirlenebilirse Ahameniş altın sikkelerinin kronolojisini hassas bir şekilde belirlenebilir. Son derece büyük öneme sahip olağanüstü bir buluntu.

Araştırmacılar Notion'daki kazılara 2022 yılında başladı. 1 yıl sonra, projeyi yürüten arkeologlar sikkeleri keşfetmeyi başardı. Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı ise Türkiye'de kalan sikkelerin keşfi kamuoyuna duyurulması için gerekli izinleri verdi.

Kentin en iyi korunmuş kalıntıları M.Ö. 3. ve 1. yüzyıllar arasındaki Helenistik döneme denk geliyor. Ancak kentin merkezindeki büyük avlusu olan bir evde yapılan kazılar, kentin muhtemelen daha erken bir tarihte iskân edildiğini gösterdi. Araştırmacılar, evin temelinde kullanılan daha eski duvarlarda M.Ö. 5. yüzyıla ait olması muhtemel çanak çömlek parçaları tespit etti. Temmuz 2023'te avlunun bir bölümünün altında yapılan kazıda bölgede küçük bir çömlek içinde gömülü sikke hazinesi olduğu ortaya çıktı. Ratté, şöyle anlatıyor:

Hazine, Helenistik dönemdeki bir evin altına gömülü bir yapıdaki odanın köşesinde bulundu. Muhtemelen güvenli bir yerde saklanmak üzere oraya konulmuş ve bir sebepten dolayı hiç geri alınmamış. Yunan tarihçi Ksenofon'a göre tek bir darik, bir askerin bir aylık maaşına eşdeğerdi.

Araştırmacılar, dariğin temel kullanım amaçlarından birinin paralı askerlere ödeme yapmak olduğunu düşünüyor. Hazinenin Notion çevresindeki askeri operasyonlarla ilişkili olması ise olası. Ratté ayrıca darik hazinelerinin çoğunun arkeologlar tarafından bilimsel kazılarda değil, tarih konusunda hiçbir kaygısı olmayan define avcıları tarafından bulunduğunu belirtiyor. Ratté şöyle söylüyor:

Bağlamı bilinmeyen arkeolojik buluntu, amnezi yaşayıp hafızasını yitirmiş bir insan gibidir. Buluntu hâlâ ilginç ve önemli olsa ancak bilgi kaybı çok büyük. Yine de hazinenin tam olarak nerede bulunduğunu biliyoruz ve muhtemelen MÖ 5. yüzyılın sonlarında gömüldüğüne dair dair birçok dolaylı kanıta sahibiz.

Notion, M.Ö. 6. yüzyılın ortalarında Türkiye'nin batı kıyısındaki diğer Yunan şehirleriyle birlikte Pers İmparatorluğu'nun bir parçası olmuştur. M.Ö. 5. yüzyılın başlarında Pers egemenliğinden kurtulmuş ancak M.Ö. 4. yüzyılın başlarında yeniden Pers İmparatorluğu'na katılmıştır. M.Ö. 334'te Büyük İskender'in fethine kadar Pers yönetiminde kalmıştır.

Eski dönem tarihçileri sıklıkla Notion çevresindeki askeri operasyonlardan bahseder. MÖ 5. yüzyılın büyük bir bölümünde Notion, Perslerden kurtulmuş olmasına rağmen, Atina egemenliği altındaydı. Antik tarihçiler sık sık Notion çevresindeki askeri operasyonlardan bahsederler. Perslerden de Atinalılardan da etkilenen bir sınır bölgesinde bulunan Notion ve civarındaki kent sakinlerinin sadakatleri birbiri ile çatışma hâlindeydi. Yunan tarihçi Thucydides, bunu tarafından dramatik bir olayla anlatmaktadır.

M.Ö. 430 ila M.Ö. 427 yılları arasında civardaki Colophon kentinden bir grup Pers yanlısı, Yunan ve "barbar" paralı askerlerin yardımıyla Notion'un bir kısmını işgal etmişti. M.Ö. 427'de Paches adlı bir Atinalı general, komutanlarını bir tuzağa düşürerek Pers yanlısı paralı askerlere saldırdı ve onları öldürdü. Pers yanlıları sürgün edildi ve Notion tekrar Atina gözetimine alındı.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ratté'ye göre tek olasılık bu olmasa da bu olaylar hem hazinenin gömülmesine hem de kaybedilmesine yol açmış olabilir. Bu olaylardan daha sonra M.Ö. 406 yılında Atinalıların deniz üssü olarak kullandığı Notion kıyılarında Atina ile Sparta arasındaki çatışmada kilit önemde olan bir deniz savaşı yaşandı. M.Ö. 360'larda Batı Anadolu'daki birkaç Pers valisi merkezi otoritelere karşı ayaklandığında Batı Anadolu yeniden çatışmaya sahne oldu.

Önemli bir askeri varlık olan Notion limanı, muhtemelen bu dönemde güçlendirildi. Pers sikkelerinin geleneksel kronolojiye bakılırsa Notion'dan çıkan hazinenin M.Ö. 4. yüzyıldan olduğunu öngörülmektedir.

Araştırmacılar, devam eden kazıların hazinenin arkeolojik bağlamını netleştireceğini umuyor ve şu anda Efes Arkeoloji Müzesi'nin sorumluluğunda olan sikkelerin incelenmesinin bu olağanüstü arkeolojik buluntunun tarihi, işlevi ve tarihsel etkileri hakkında daha fazla kanıt sağlayacağını düşünüyor.