Türkiye'de Basının "Albino Manda" ile İmtihanı: Bilim Haberciliği Neden Önemlidir?

Ülkemizin bilimden ve doğadan ne kadar kopuk ve içine hapsolmuş şekilde yaşadığının en ilginç örneklerinden birinin yüzümüze vurulmasına neden olan fotoğraftaki manda, Tokat'ın Turhal ilçesinde doğdu.

Haber sitelerine "Beyaz manda herkesi hayrete düşürüyor." veya "Beyaz manda şok etkisi yarattı." gibi başlıklarla giren bu sevimli albino mandanın sahibi olan Yıldırım Seçkin şöyle söylüyor:

Ailemiz 50 yıldır hayvancılıkla uğraşıyor; ancak hiç böyle bir şey görmedik. Mandalar yardım almaksızın kendileri doğurabiliyor. Ahıra geldiğimizde beyaz manda doğmuştu. Görünce çok şaşırdık. Zaten görenler hayrete düşüyor.

Buraya kadar sıkıntı yok. 50 yıldır hayvancılıkla uğraşan birinin sıradan bir albino manda görmemesi gayet normal. Hatta eğitim düzeyinin düşüklüğünden ötürü böyle bir durumla karşılaşmış olsalar veya bunu yaşayan bir diğer kişiyi duymuş olsalar bile açıklamasını bilmiyor olmaları da anlaşılır.

Ancak işler, bu sevimli manda yavrusunun gösterildiği Tokat Manda Yetiştiricileri Birliği Başkanı Muzaffer Keser'in açıklamalarıyla ilginçleşiyor. Kendisi mandanın durumuyla ilgili gazetecileri açıklama yaparken, bunun neden olduğunu veya nasıl oluştuğunu söylemekten kaçınıyor. Çünkü muhtemelen hiçbir fikri yok. Milliyet'in aktardığına göre kendisi şöyle diyor:

Biz de geldik gördük. Ben 45 yaşındayım böyle bir şeyle ilk defa karşılaşıyoruz. Hocalarımızla görüştük ’bu normal bir şey değil’ diyorlar.

Spesifik bir hayvanın yetiştirilmesi konusunda bir "birliğin" başına getirilmiş birisinin bu kadar sıradan bir albinizm durumunu hiç bilmemesi, gazetecilere açıklama yapmadan önce hiç araştırmaması, "takdiri ilahi" lafına bağlayıp geçiştirmesi, birliklerine bağlı bir bölgede böyle anormal bir doğumun gerçekleşmesinin sebeplerini irdelememesi akıl alır gibi değil. Hocaların (akademisyenlerin) bunu "normal bir şey olarak görmemesi" de mümkün değil, çünkü lise düzeyinde bile biyoloji görmüş biri bu olayın açıklamasını bilecektir.

Her neyse, buna da iyi niyetle yaklaşalım. Herkes her şeyi merak edecek diye bir kaide yok elbette. Gerçi bize kalırsa bu tür örgütler, birlikler, dernekler kültürlü, bilimden anlayan, merak duygusu kabarık kişilerce yönetilecek ki halk aydınlanabilsin.

Haber Kaynaklarının Dayanılmaz Cehaleti

Ancak affedilemeyecek bir ayıp, sayısız sözde "haber" kaynağının haberi verişinde görülüyor ve artık "iyi niyet"e bağlanabilecek bir durumdan çıkıyor. Sayısız kaynakta bu habere yer verilmiş olmasına rağmen, 1 tanesi bile halka aktaracakları haberin içerisine bu durumun nedenlerini yazma zahmetine girişmiyor. Hatta durumun nedeni olan "albinizm" veya bu durumdaki canlılara verilen isim olan "albino" sözcüğüne bile yer verilmiyor! Çünkü ülkemizde "bilim haberciliği" yapan hemen hemen kimse bulunmuyor.

Bazı haber kaynakları zahmet edip "Pazar İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürü" olan Abdullah Çelik'e danışmışlar ve ondan aldıkları cevap şöyle:

Aslında anormal bir durum. (...) Renk eksikliğinden kaynaklanan bir durum olduğundan dolayı normal bir durum değil. Vücuda renk veren pigment eksikliğinden kaynaklanan bir durum. Bu hayvan güneşe bakamaz, derisi çok hassas olur.

Bu açıklama belki "idare eder" olarak görülebilir; ancak hiçbir haber kaynağı 1 paragrafla albinizmin ne olduğuna değinme ihtiyacı duymuyor, bunun anlamını, nasıl oluştuğunu vermeyi gerekli görmüyor.

Sığırlarda Albinizm

Hem de bu o kadar nadir bir durum değil. Uluslararası arenada hayvancılık ile ilgilenen biri, kolaylıkla birçok örneğine ve analizine rastlayacaktır. Örneğin Journal of Heredity dergisinde 1920 yılında yayımlanmış olan "Albino Sığır Sürüsü" başlıklı makale, bunun ekstrem bir örneğini işlemekte ve koskoca bir sürünün albinoluğunu ele almaktadır. Yani spesifik olarak sığırlarda bu durum, çok uzun yıllardır bilinmektedir.

O kadar eskiye gitmeye de gerek yok! Daha 2003 senesinde büyükbaş hayvanlarda albinizmin yeni bir sebebi olarak "tirosinaz çerçeve kaydırıcı mutasyon" tespit edildi; Mammalian Genome dergisinde yayımlandı. Birçok farklı üniversite tarafından (örneğin burası) konu detaylıca, her bir büyükbaş hayvan soyunu ayrı ayrı analiz edecek şekilde incelenmiştir. Bunlar, bu işin en azından profesyonelleri olan kişilerin araştırması gereken unsurlardır diye düşünüyoruz.

İşte biz bilimsel bilgilerden kaçtıkça, halkımıza bu kadar basit bilim verilerini bile sunamadıkça, halkın bilime olan merakını kabartamadıkça, şu haberi okuyanların "Ne acayip." demekten öteye geçip "Çok ilginç, bir gende nasıl değişim oluyor ki? Bu nasıl bu kadar köklü bir değişim yaratıyor ki?" diye sorduramadıktan sonra, bu haberi yapmanın anlamı ne? Beyaz bir mandanın doğmasının taşıdığı haber değeri nedir? Bir gazete veya televizyon, beyaz bir mandanın haberini, bu temel bilgiyi vermek için kullanmayacaksa, neden yapar? 

Bunlar sorgulanmalı, cevaplanmalı ve buna göre planlamalara/değişikliklere gidilmeli diye düşünüyoruz. O kadar da zor değil yapılması gerekenler, gerçekten...