Türkiye ile İlgili İlk Basılı Akademik Makale: "Türkiye Hakkında Sorular" (1667)

Ülkemiz hakkında yazılmış akademik makalelerin tarihini incelediğimizde, en eski kayıtlardan birisinin 30 Mayıs 1667 tarihinde, Kraliyet Cemiyeti'nin (Royal Society) Philosophical Transactions (Felsefe Tutanakları) isimli dergisinin 1. cildinin 20. sayısında rastlamaktayız.

Bu tarih öylesine eski ki... Şöyle izah edelim: İnsanlık tarihindeki ilk akademik yayın, 5 Ocak 1665 tarihinde Amsterdam'da Journal des sçavans ismiyle yayımlandı. Bu yayında ünlü isimlerin ölümlerinden, kilise tarihinden, yasal raporlardan bahsedilmekteydi. Bundan çok kısa bir süre sonra, 6 Mart 1665 tarihinde Philosophical Transactions of the Royal Society, yani Türkiye ile ilgili makalenin yer aldığı bu dergi yayın hayatına başladı. Birçok uzman, yayın hayatına halen devam eden bu dergiyi insanlık tarihinin ilk bilimsel jurnali olarak kabul eder. Zaten makale formatının ne kadar farklı olduğundan, zamanın eskiliğini ve "akademik makale" kavramının atalarının neye benzediğini göreceksiniz.

Makalenin başlığı Inquiries for Turky (Türkiye Hakkında Sorular) olarak geçmektedir. Bu başlıktaki "Turky" kelimesi makalenin orijinalinde de bu şekilde hatalı yazılmış mı emin olamadık; çünkü cemiyetin belirttiğine göre bu metinler dijital ortama Optik Karakter Tanımlama (OCR) teknolojisiyle aktarılmış ve hatalı karakterler bulunması ihtimali olduğu belirtiliyor. Bu nedenle Evrim Ağacı olarak Kraliyet Cemiyeti Kütüphane Yöneticisi Rupert Baker'a ulaşarak konuyu aydınlatmasını istedik. Yanıtı şöyle oldu:

Türkiye'nin İngilizce ismi olan "Turkey" 1667 makalesinde gerçekten de "Turky" olarak yazılmıştır. Ekranda gördüğünüz tarama, doğrudan doğruya orijinal yayından alınmış bir taramadır. Bu yazım günümüz standartlarında "hatalı yazım" olarak görülebilir; evet. Ancak unutmamak gerekiyor ki 17. yüzyıl İngilizcesinde birçok kelime bugünkünden farklı şekillerde yazılmaktaydı. Umuyorum bu size yardım eder.

17. Yüzyılda "Türkiye"?

İlk etapta bu kadar eski bir makalede "Türkiye" sözcüğünün geçmesi sizi şaşırtabilir; çünkü birçokları "Türkiye" sözcüğünün cumhuriyetin ilanından sonra kullanıldığını; bundan önce sadece Anadolu, Osmanlı İmparatorluğu veya Asia Minör gibi kavramların kullanıldığını düşünmektedir. Halbuki Türkiye (veya İngilizcesi olan "Turkey") sözcüğü, Orta Çağ Latincesindeki Turchia veya Turquia sözcüklerinden gelmektedir. Bu kelimenin anlamı "Türklerin Toprakları"dır. Orta Çağ İngilizcesinde bu sözcük "Turkye" olarak kullanılmıştır; zaten "Turky" kullanımı da bunun bir uzantısıdır. Bunun haricinde sözcüğün İngilizcesi Turkye, Torke, Turkie şeklinde de kullanılmıştır. Bu arada kelimenin "hindi" isimli hayvanın İngilizcesiyle de aynı kelime olmasının ülkemizle çok bir ilgisi bulunmamaktadır. Buradaki yazımızda bunu daha detaylı şekilde incelemekteyiz.

Makaleye geçmeden önce, bu makaleyi çevirmemize vesile olan sevgili Prof. Dr. Bayram Tekin'in TEDx konuşmasını da hatırlatmak isteriz. Az sonra okuyacağınız makaleden bu sunumunda birazcık söz etmekte, makaleyi okuduktan sonra videoyu izlemenizi de tavsiye ederiz:

Daha fazla lafı uzatmadan sizi makaleyle baş başa bırakıyoruz. Makaleye açıklama amaçlı eklemeler yaptığımızda bunu vurgulayacağız.

Türkiye Hakkında Sorular

Her ne kadar Türkiye ile ilgili birçok ilişki ve tanım basılı olarak bulunuyor olsa da, bu yazılar özellikle bazı önemli detayları atlamaktadır. Bu detaylar, büyük oranda Bay H. tarafından, Türkiye'ye doğru yola çıkan bir Yerli Centilmen için derlenmiştir. Bu detaylara yönelik soruların, ülkeyi ziyaret edecek başkalarınca da bilinmesi istenmektedir:

1. Rusma, kılları dökmek için kullanılan bir çeşit topraktır. Türkiye'nin hangi yöresinde rusma bulunmaktadır ve ne miktarda bulunmaktadır? Türkler bunu herhangi bir başka amaçla da kullanmakta mıdır? Farklı çeşitleri var mıdır? Kılları dökmekte nasıl kullanılır ve nasıl depolamak gerekir?

2. Türkler afyonu (opium) sadece güç ve cesaret için mi almaktadır, yoksa atlarına, develerine, hörgüçlü develerine de, onların yorulduklarını gördüklerinde veya seyahat sırasında bayılacak olurlarsa aynı amaçla vermekteler midir? Afyonun alınabilecek en yüksek dozu nedir, bu dozda afyonu almış herhangi bir insan bilinmekte midir? Nasıl hazırlanmaktadır?

3. Sadece zaten bahsettiğimiz afyondan değil, aynı zamanda kahve, banyo, kafa tıraşı, pirinç kullanımının gözlenebilir etkileri nelerdir? Sulanmadığı sürece büyümeyen şeyleri neden buğday, vs. gibi bir şeye tercih etmektedirler?

4. Şam çeliğini nasıl üretmektedirler ve temperlemektedirler (sertleştirmektedirler)?

5. Giyim tarzları nasıldır? İnce ve esnek olmasına rağmen suyu dışarıda tutan deriyi üretme yöntemleri nedir?

6. O harika ve aşırı meşhur olan atları yetiştirmek için kullandıkları yol nedir?

7. Zehirlemede nasıl söylendiği kadar yetenekli olabilmektedirler? Ürettikleri zehirler ne kadar tedavi edilebilirdir ve nasıl edilir?

8. Ermeniler etleri nasıl iddia edildiği kadar uzun süre, taze ve tatlı olacak şekilde koruyabiliyorlar?

9. Öğrenilecek ne sanatları ve becerileri vardır?

10. Şam'da monflac denen ağaçtan var mı? İddiaya göre bu ağaç her yılın aralık ayında köke yakın bir noktadan kesilse de, sadece 4-5 ayda yeniden büyümektedir, yaprak, çiçek ve meyve vermektedir; ancak verdiği meyve sadece 1 adet elmadır (ama harikulade bir meyvedir).

11. Verimli Arabistan'ın (arabia felix) güney kısmındaki Reame'de çekirdeksiz üzümler olduğu doğru mudur? O ülkede yaşayan birçok kişinin 120 yıla kadar sağlıklı bir şekilde yaşadığı doğru mudur?

12. Kandiya'da (E.A. Açıklaması: Girit'in eski adı) hiçbir zehirli yaratığın olmadığı ve buradaki sürüngenlerin de zehirleri olmadığı doğru mudur?

13. Kıbrıs adasındaki tüm meyvelerin, otların, toprağın, çeşmelerin doğal olarak tuzlu olduğu doğru mudur? Adanın o bölgelerinde yaşayan insanların diğerleri kadar sağlıklı olduğu doğru mudur?

14. Kıbrıs'ta bulunan Amianthus (E.A. Açıklaması: uzun, yumuşak, ince fiberli asbestos)nasıl saklanır ve nasıl kullanılır?

15. Arabistan'daki kumların altında, o topraklarda seyahat eden ölülerinin bedenlerinin gömülmesi sonucu oluşan mumyalar olduğu doğru mu? Normal şekilde mumyalanmış olanlardan farkı ne?

16. Konstantinopolis (E.A. Açıklaması: İstanbul'un eski adı) Şehri veya Asia Minor'ün (E.A. Açıklaması: Anadolu toprakları) bir kısmının, eskiden olduğu kadar sık deprem yaşadığı doğru mu? Ve o Doğu rüzgarları şehri sise gömüp de iddia edildiği gibi hava durumunu dengesizleştirmiyor mu?

17. Zant ve Cephalonia (E.A. Açıklaması: Ege Denizi'ndeki adalardan ikisi) topraklarındaki depremlerin çok sık olduğu ve bir ay içinde bazen 9-10 defa gerçekleştiği doğru mu? Ve adaların pek geniş ve ferah olmadığı doğru mu?

Agora Bilim Pazarı

Yüzüm ve Vücudum

Gözlerimle görür, burnumla koklar, kulaklarımla duyarım.
Ellerimle bir şeyleri tutup, kollarımla onları kaldırabilirim.
Bacaklarım sayesinde koşabilir ve ayaklarımla yere vurabilirim.
Vücudumla bunları ve daha pek çok şeyi yapabilirim!

Yüzümüz, vücudumuz ve onlarla yapabildiklerimize dair kolay anlaşılır ve ilgi çekici resimlerle dolu, neşeli bir kitap. 12 ay ve üzeri çocukların günlük hayatına odaklanıyor.

Ne Yapar? serisiyle ülkemizde geniş bir çocuk okur kitlesi edinen Liesbet Slegers’ın, miniklerin ilk kitaplığı için hazırladığı Dünyamı Keşfediyorum serisi pek çok dile çevrildi ve yayımlandığı ülkelerde kategorisinin çoksatanları arasına girdi. Miniklerin günlük hayatı aileleriyle birlikte öğrenmelerini, bedenlerini tanımalarını, yemek, uyku ve oyun rutinlerini anlamalarını, mevsimleri ve taşıtları keşfetmelerini hedefliyor. Kolay anlaşılır metinleri, Slegers’ın imzası haline gelmiş sevimli çizimleri ve kalın karton sayfalı güzel tasarımıyla, kitapları bebeklikten sevdiren o ilk kitap olmaya aday.

Devamını Göster

₺288.00

Satın Al Tüm Ürünler

18. Kafkas Dağı'nın boyu ne kadar? Dağ nerede ve birkaç yerine sıcaklık nasıl, vs.?

19. Euxine Denizi [E.A. Açıklaması: Karadeniz], Propontis'e [E.A. Açıklaması: Marmara Denizi'ne] hangi açıyla akmaktadır? Hangi derinlikte akmaktadır? Euripi adıyla da bilinen vahşi gelgitler ve akıntıların bilinen bir sıklığı var mıdır?

20. Kaspiyan Denizi'nin Euxine Denizi'ne döküldüğünü gösteren herhangi bir işaret var mıdır? Bu konuyu aydınlatabilecek farklı bir renk, sıcaklık, daha fazla su hareketi var mıdır?

21. Hangi iç yolları kullanarak Çin'e gitmektedirler? Yerlilerin barbarlığından ötürü Çin ile eskiden iletişim kurmak mümkün değilken, şimdi o yerlere gitmek için karavanlara özel yapılmış geçitler var mıdır?

22. Yaptıkları su yolakları, Antiklerin yaptığı plasterler kadar iyi midir? Ve nasıl yapıyorlar?

23. Ülkenin dolu olduğu, cahillerin fark etmeyeceği veya korumayacağı antik eserler hakkında bilgi var mıdır? Özellikle de Muhteşem Süleyman tarafından İstanbul civarında birkaç yerde yapılan bu su yolaklarının büyüklüğü ve yapısı nedir?