Tunguska Olayı: İnsanlığın Kaydettiği En Güçlü Meteor Olayı! 30 Haziran, Neden "Asteroit Günü" Olarak Kutlanıyor?

Her ne kadar Dünya tarihinde çok ama çok daha büyükleri yaşanmış olsa da, insanlar tarafından bugüne dek gözlenebilen ve kayıt altına alınan en büyük asteroit çarpması, 30 Haziran 1908 günü sabahında, Sibirya’da gerçekleşti. Günümüzde Tunguska Olayı olarak bilinen bu olayın yıl dönümü olan 30 Haziran'ı Asteroit Günü olarak kutluyoruz. Doğu Sibirya’daki az nüfusa sahip ücra bir bölge olan Krasnoyarsk Krai'de meydana gelen bu patlama, sonrasında bir krater oluştuğu gözlenmemesine rağmen, olay bir "çarpma olayı" olarak sınıflandırılıyor.

Yapılan son araştırmalara göre Dünya yüzeyinin yaklaşık 5-24 kilometre kadar üzerinde patlayan asteroidin, 50-190 metre büyüklüğünde olduğu ve atmosfere 54.000 km/s gibi bir hızla girdiği ön görülüyor.^[1] Bu olay sonrasında yaklaşık 185 Hiroşima atom bombasına eşit miktarda, kabaca 3-30 megaton enerji açığa çıktığı hesaplanıyor. Bir diğer deyişle, bu patlama büyük bir şehir üzerinde (mesela New York Şehri veya İstanbul'da) yaşanacak olsaydı, şehrin tamamını yok edebilirdi. Yere bile çarpmayan bu asteroitin etkisiyle en az 5 büyüklüğünde depremler yaşandığı düşünülüyor.^[2]

Ancak o dönemde bölgede çok az kişinin yaşanmasından ötürü, Tunguska Olayı bu kadar büyük bir yıkıma neden olmadı. Patlama, bölgede bulunan yaklaşık otuz insandan en az üçünün ölümüne, 2000 küsür kilometrekarelik alandaki 80 milyon kadar ağacın devrilmesine ve hasar merkezine yakın 200 kilometrekarelik alandaki ağaçlarda radyasyon yanıklarına sebep olmuştur.^[3] Aşağıdaki figürde devrilen veya radyasyon yanıkları görülen ağaçların ve bu yanıkların sebep olduğu orman yangınlarının yüzey alanları karşılaştırılıyor.

ScienceDirect

Bunlara ek olarak Asya ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinde sismik dalgalar ve düşük frekanslı ses dalgaları tespit edildi ve İrlanda’ya kadar gece parlayan bulutlar (İng: "noctilucent clouds") gözlendi. Bu tür bulutlar, insan yapımı roketlerin uzaya çıkışı sırasında da gökyüzünde görülmektedir.

O yıllarda Sibirya’nın ücra köşelerine ulaşmak bir hayli zordu. Bu nedenle bölgeye ancak 1927 yılında Leonid Kulik önderliğindeki bir Sovyet ekibi ulaşabildi. Ekip, yapılan keşifte yerli halkla görüştü ve ağaçların devrildiği alanı inceledi. Kulik’in konuştuğu yerliler, ilk başta ona patlamayla ilgili bilgi vermekten çekindi. Çünkü bu olayın, Dünyayı ziyaret eden ateş ve gök gürültüsü tanrısı Ogda’nın bölgeyi lanetlemesi sonucu yaşandığını düşünüyorlardı. Daha sonra yapılan bir röportajda patlamaya tanık olan bir görgü şahidi yaşananları şöyle tanımlıyor: "Gökyüzü ikiye ayrıldı ve orman ateşle kaplandı."

ScienceDirect

Yapılan incelemelerde, 2.150 kilometrekarelik bir alanda, adeta bir kelebeği andıran bir hasar oluşumu tespit edildi. Bu kelebeğin kanat açıklığı 70 kilometre kadardı ve vücut uzunluğu 55 kilometre civarındaydı. Sonraki 10 sene boyunca yapılan incelemelerde, asteroid tarafından oluşturulduğu düşünülen 10-50 metre büyüklüğünde düzinelerce delik bulundu. Ancak bunların gerçekten de asteroid tarafından oluştuğu tartışmalıdır.

1938 yılında bölgenin gökyüzünden çekimi yapılmıştır. Bu işlem sırasında çekilen 1500 kadar negatif fotoğraf (her biri 18x18 santimetrekaredir), 1975 yılında Sovyetler Birliği Bilim Akademisi Meteorit Komitesi Başkanı Yevgeny Krinov tarafından, alev alabilen nitrat filmlerin yok edilmesine yönelik bir çabanın parçası olarak yok edilmiştir. Ancak negatiflerden üretilen pozitifler, Rusya'nın Tomsk kentinde saklanmaktadır.

Yıllarca Tunguska Olayını açıklamak için çeşitli iddialar ortaya atıldı. Bu iddialardan bazıları Dünya'ya çarpan bir uzay aracının veya küçük bir kara deliğin patlamaya neden olduğunu savunuyordu. Rus araştırmacılar ise ilk gözlemlerinden sonra, Dünya'ya çarpan bir kuyruklu yıldızın hasara sebep olduğunu düşündüler. Kuyruklu yıldızların büyük bir çoğunluğun buzdan oluşması, bölgede bulunamayan kaya parçalarını açıklar nitelikteydi. Buna göre, buz Dünya atmosferine girdiğinde erimiş olmalıydı.

Daha sonra, 1958 yılında bölgeye yapılan başka bir keşifte ise, araştırmacılar toprakta çok küçük boyutlarda silikat ve manyetit kalıntılarına rastladı. Analizler, bu kalıntıların yüksek miktarda nikel içerdiğini ve bu nedenle bir meteora ait olduğunu gösteriyordu. 2013’te Victor Kvasnytsya ve ekibinin bölgedeki araştırmaları sonucunda buldukları kaya parçalarının da meteora ait olduğu saptandı.^[4]

Çalışmalara rağmen patlamaya bir kuyruklu yıldızın mı yoksa bir asteroidin mi neden olduğu kesin olarak bilinemiyor. Bir gezegen bilimci olan David Morrison’a göre Tunguska Olayı, modern insanlar tarafından tanık olunan en büyük kozmik patlamadır. Her ne kadar Dünya'ya her gün irili ufaklı çok sayıda asteroitler çarpıyor olsa da, istatistiksel analizler bu büyüklükteki bir olayın 300 yılda bir gerçekleştiğini tahmin etmektedir. Bu nedenle, Tunguska günümüzde yeni asteroitler bulan ve onların yörüngelerini takip ederek Dünyaya çarpma tehdidini ortadan kaldırmaya çalışan tüm araştırmacılar için ilham kaynağı olmaya devam ediyor.