Trepanasyon Nedir? Geçmişten Günümüze Trepanasyon Prosedürü Nasıl Değişmiştir?

Bir diğer adı "baş delgi ameliyatı" olan trepanasyon, Yunanca kökenli bir sözcük olup, “delgi” (İng: “drill” veya “auger") anlamına gelmektedir. Günümüzde tıp dünyası, kelime olarak trepanasyon uygulaması yerine “kraniyotomi” terimini kullanmaktadır. Kraniyotomi, beyine ulaşmak amacı ile bir parça kemiğin blok olarak bazı özel aletler yardımı ile kesilip çıkarılması işlemidir.

Öncesinde, kafa derisi (skalp) açılarak bu işlem yapılır. Beyindeki işlemler bittikten sonra çıkarılan (kesilen) kemik yerine konulup bütün katlar kapatılır. Şimdilerde, bu işlemin yapılmasının nedeni hastanın hayati fonksiyonlarını etkileyen kusuru gidermektir. Günümüzdeki kullanım nedenleri aşağıda detaylıca anlatılacaktır.

Scielo

Trepanasyon İşleminin Tarihi

"Tıbbın babası" olarak bilinen Hipokrat'a ait bazı yazılı kaynaklarda, trepanasyon işlemini akla getirecek ilk bulgulara rastlanmaktadır. Bu kaynaklarda beynin sıkışmasına neden olan kırıklar, kafa yaralanmaları veya kafayı zorlayan durumlar için gerekli bir tedaviden bahsedilmektedir ve bu belirgileri (sendromları) göz önünde bulundurduğumuz zaman, Hipokrat'ın trepanasyon uygulamasının temelini oluşturan nedenlerle bağdaştığı gözükmektedir.

Trepanasyon, insanlık tarafından bilinen en eski cerrahi müdahalelerden biridir, hatta belki de en eskisidir! Kazı çalışmalarından anlaşıldığı üzere yaklaşık olarak M.Ö 5000 yıllarında ortaya çıktığı tahmin ediliyor. Dünyanın birçok bölgesinde uygulandığı ve farklı farklı amaçlar için kullanıldığı, kazılar sonucunda ortaya çıkmıştır. Aşağıdaki iki görselde, arkeoloji çalışmaları sonucu bulunmuş bazı kafatasları mevcuttur.

The German Archaeological Institute (DAI), Julia Gresky

Photo Researchers Inc/Alamy

Trepanasyon İşlemi Nasıl Uygulanır?

Temel olarak, trepan ya da trefin adı verilen testereye benzer keskin bir alet yardımı ile dairesel bir şekilde kafatasının bir kısmı kesilerek, kemik parçasının kafatasının içinden çıkarılması işlemidir. Kafatasının herhangi bir bölgesinde, beyin zarına zarar verilmeyecek şekilde kesilerek uygulanan son derece riskli olan eski bir cerrahi işlemdir.

Science Photo Library

Educalingo

Trepanasyonun Uygulanma Amaçları

Trepanasyonun geçmişteki kullanımını incelediğimiz zaman bu kullanım kültürden kültüre değişim gösterse de temel olarak iki farklı kategori içerisinde sınıflandırabiliriz:

1. Tedavi amaçlı kullanımı.
2. Mistik veya ruhani amaçlar için kullanımı.

Trepanasyon Tedavi Amacıyla Kullanımı

Trepanasyon; travmatik kaza sonucu oluşan beyindeki kafatası parçalarını temizlemek, kafadaki basıncı azaltmak, kafa bölgesinde oluşan yaraları iyileştirmek, baş ağrılarından kurtulmak için ve ayrıca psikiyatrik hastalık, sinüzit, epilepsi, migren, depresyon ve kronik yorgunluk tedavilerinde uygulanmıştır.

Trepanasyonun Diğer Ampirik Uygulamaları

Dini ritüellerde vücuttan ruhları çekmek, kötü ruhları kovmak, algıda açılma sağlamak ve aydınlanma yaşamak gibi nedenler için de kullanılmıştır.

Kazı Sonucu Elde Edilen Kafataslarının Yorumlanması

Arkeologlar tarafından bulunan kafatası örnekleri incelendiği zaman bazı sonuçlar elde edilmiştir. Buldukları bir kafatasında, hastanın cerrahi müdahaleden sonra en az iki hafta daha yaşadığını gösteren iyileşme izleri buldular. Tıp dünyasını şaşırtan bulgulardan biri, bazı kafataslarında iyileşme izlerine rastlamaktı, çünkü o dönemki koşullar düşünüldüğü zaman iyileşmenin gerçekleşmesi çok zor bir durumdu. Yapılan araştırmalar sonucunda, ileri cerrahi uygulamalar yapıldığı anlaşılmıştır. Şaşılacak diğer bir bulgu ise hastaya herhangi bir anestezi uygulanmamış olmasıdır. John W. Verano bu durumu şu sözlerle açıklıyor:

Kafa derisinde çok sayıda sinir bulunur, dolayısıyla bu deri üzerinde oluşacak herhangi bir kesik can yakar. Bu durumda kanama da fazla olur, ama daha sonra durur. Öte yandan kafatasında çok az sayıda sinir vardır, beyinde ise acı reseptörleri bulunmaz.

Bu durum, insanların aklına işlemin can yakıcı olup olmadığı sorusunu getiriyor. Ayrıca merak edilen bir diğer konu ise herhangi bir cerrahi gereklilik ya da tedavi edilecek bir hastalık olmadığı halde trepanasyon yapılmasının sebepleridir. Fakat yazılı kaynaklarda buna dair bilgi olmadığı için ancak bazı tahminlerde bulunulmaktadır.

Trepanasyon Prosedürünün Günümüzdeki Yeri

Kazılarda bulunan kafataslarından günümüze trepanasyonun nasıl geldiğine bakacak olursak bazı isimler dikkat çekmektedir.

Artık trepanasyon işlemi, Batı'nın modern tıp anlayışı doğrultusunda tedavi edici bir prosedür olarak yer almamaktadır. Trepanasyon yerine kraniyotomi işlemi kullanılmaktadır ve bu işlem Johns Hopkins Medicine’a göre beyin tümörleri ya da lezyonları gibi durumları tedavi etmek için kullanılmaktadır. Fakat trepanasyon, her ne kadar tedavi edici olarak kabul edilmese de bazı kesimler farklı amaçlar için uygulamaktadır.

Trepanasyon işleminin tekrar gündeme gelmesinde etkili olan kişilerin başında, tıp fakültesinden esrar kullanımı yüzünden atılmış olan Hugo Bart Huges gelmektedir. Huges, trepanasyon sayesinde çocukluk dönemindeki gibi en yüksek zihinsel durumuna geleceğini; uyanıklık, konsantrasyon ve genel bilinç durumunu artıracağına inanıyordu. 1950'lerden sonra trepanasyon konusu farklı kişiler ile tartışarak gündemde yerini almıştır. Tartışmaya katılanlardan biri popüler isimlerden olan Beatles grubunun solisti John Lennon'dır.

Research Gate

Ayrıca modern görüşün önemli savunucularından biri olan Peter Halvorson, beyin kan hacmini artırmak ve kendi depresyonunu iyileştirmek için 1970’lerde kafatasının ön kısmında bir delik açtı. Halvorson bu işlemden sonra şu sözleri söyledi:

Trepanasyon işlemi, daha fazla enerji, odaklanma ve sürüş veriyor.

1997 yılında, Peter Halvorson, Uluslararası Trepanasyon Savunuculuğu Grubunu (the International Trepanation Advocacy Group) (ITAG) kurdu. Bu grup tarafından trepanasyon prosedürü, aydınlanma ve bilinç artışı iddiasıyla kabul edilip savunulmaktadır. Ayrıca, internet üzerinden trepanasyon tavsiyeleri verip ilgili tıbbi araştırmaları sunuyor ve bazı çalışmalar sürdürüyorlar.

Günümüzde bu işlem kesinlikle önerilmese de, bazı gruplar bilinç seviyesini artırdığına inandığı için ya da üçüncü gözün açılmasını düşündüğü için trepanasyon uygulanmaktadır. Bazı yoga grupları ya da gelenekçi topluluklar bilinçlerini genişlettiğine inandığı için uygulamaktadır.

Sonuç

Bu konu ile ilgili birçok argüman bulunmaktadır. Bilimsel olarak kabul edilmese de bu işlemi uygulamış insanlar ya da uygulamak isteyen insanlar inançlarını ve inandıklarını, bilimsel gerçeklerin önünde tutmaktadırlar. Fiziksel tedavi için gerekli olan çeşitli tedaviler olduğunu göz önünde bulundurulduğunda, bu yolu seçen insanların fiziksel bir tedaviden ziyade ruhsal bir tedavi ya da aydınlanma için tercih ettikleri çıkarımını yaparak bilimle bir alakası olmadığı açıktır. Modern bilim, geçmişten günümüze edindiğimiz bilgi birikimi ile yola çıkan ve hep daha iyisine erişmek adına çabalayan bir araçtır. Bir yöntemin artık kullanılmaması, yöntemin yerine "daha iyisinin" olduğu anlamına gelir.