TRAPPIST-1 Sistemi Nedir? TRAPPIST-1 Sistemindeki Dünya Benzeri Kayalık Gezegenlerde Yaşam Olabilir mi?

Henüz öte gezegenler keşfedilmemişken bile bilim insanları, Evren'de milyarlarca farklı gezegen olduğunu öngörebilmişlerdi. Ve bu öngörüleri çerçevesindeki beklenti, çok az bir kısmı olsa bile bu öte gezegenlerden bir kısmının Dünya’mıza benzer olacağı yönündeydi. Gerçekten tam da bilim insanlarının öngördüğü gibi, gelişen teleskoplar ve yeni gözlem metotları sayesinde öte gezegenler yavaş yavaş keşfedilirken; yıldızına uzaklığı, atmosferi, kayaç yapısı vb. faktörleri ile Dünya’mıza çok benzeyen gezegenler de ortaya çıkmaya başladı. İşte bu gezegenlerden bazıları bilim insanlarının tahminlerine göre, bizden 39 ışık yılı uzaklıkta bulunan TRAPPIST-1 yıldız sistemine ait gezegenler olabilir. Öncelikle bu yıldız sistemini tanıyalım.

TRAPPIST-1 Nedir?

TRAPPIST-1, bizden 39 ışık yılı uzaklıkta Kova takımyıldızında bulunan ve 1999 yılında John Gizis ve meslektaşları tarafından keşfedilen bir ultra-soğuk cüce yıldızdır.^[1] Yıldızın resmi kodu, 2MASS J23062928-0502285'tir. Bu yıldız, 1999’da keşfedilmesine rağmen, sistemindeki gezegenler, yıllar sonra (önce 2015'te, sonra 2017’de) keşfedilmiştir.^[1]

TRAPPIST-1 Yıldızının Özellikleri

TRAPPIST-1, cüce bir yıldızdır ve boyutu Jüpiter’den biraz büyüktür (Güneş'in %8’i kadar). Yüzey sıcaklığı Güneş'imize göre oldukça düşüktür ve yaklaşık 2300 santigrat derecedir. Bu kadar soğuk ve küçük olmasına rağmen, yörüngesinde (gözlendiği kadarıyla) 7 adet gezegen barındırmaktadır.

TRAPPIST-1 ve barındırdığı gezegenleri.

Tüm gezegenleri Dünya boyutuna yakın boyutlardadır, öyle ki en büyük gezegeni, Dünya’dan sadece %13 büyüktür. Cüce bir yıldız olduğu için gezegenleri, yıldıza oldukça yakın mesafede dönmektedir; hatta o kadar yakındırlar ki, bütün sistemi Güneş'imiz ile ilk gezegen olan Merkür arasına sığdırabilirdik ve üzerine daha da boş yerimiz kalırdı.

Gezegenlerinin neredeyse hepsinin kütleçekim kilidi halinde olduğu düşünülmektedir. Yani bu gezegenler, kendi etraflarında dönmelerine rağmen, bu dönüşün hızı yıldızları etrafındaki dönüş hızıyla aynıdır ve bu nedenle her zaman aynı yüzleri yıldızlarına dönüktür. Tıpkı Ay'ımızın hep aynı yüzünü görmemiz gibi...

TRAPPIST-1 Gezegenlerinde Yaşam İhtimali Var mı?

Sistemdeki gezegenlerin neredeyse hepsinin kayaç gezegen olduğu; yani bir yer kabuğuna sahip oldukları düşünülmektedir. Ayrıca bu gezegenlerdeki yer kabuklarının atmosfer tutabilecek kadar yoğun olduğu da ihtimaller arasındadır. Dünya'ya hem boyut olarak hem de teknik olarak bu kadar benzeyen gezegenlerde yaşam olma ihtimali de öne sürülen sebeplerden ötürü artmaktadır.^[4]

Şimdi, tek tek hangi gezegenlerde yaşam ihtimali söz konusu, buna bir bakış atalım. Siz de üstteki görselden, söz edeceğimiz gezegenleri takip edebilirsiniz.

TRAPPIST-1b ve TRAPPIST-1c

Bu gezegenlerde yaşam olma olasılığı, Merkür'e benzerliklerinden ötürü oldukça düşüktür. Gezegenler yıldıza son derece yakın ve kütleçekim kilidine yakalanmış olma ihtimalleri çok yüksektir.

Yıldızına yakın duran ve kilide yakalanan gezegenler, iki farklı kaderi yaşarlar: Yıldıza bakan yüzlerindeki sıcaklık 500 santigrat dereceye kadar çıkabilirken, karanlık taraftaki sıcaklık -200 santigrat derece kadar düşebilir. Bu da bildiğimiz anlamdaki canlılığın evrimleşebilmesi için gerekli olan suyun sıvı formunda kalamaması demektir. Bundan dolayı da yaşamın bu gezegenlerde var olma ihtimali çok düşüktür.

Yine de farklı görüşler mevcuttur. Isı alan aydınlık taraf ile ısı almayan karanlık taraf arasındaki sınır bölgesinde sıcaklık gayet makul seyredeceği için, basit yapılı canlıların evrimleşebileceğini düşünen uzmanlar da bulunmaktadır.

TRAPPIST-1d

Bu gezegenin de bahsi geçen kilide yakalanmış olması muhtemeldir; ancak 1b ve 1c gezegenlerinden farklı olarak, konumundan ve yapısından ötürü bir atmosferinin oluşma ihtimali de söz konusudur. Yani ihtimaller dahilinde yaşama ev sahipliği yapabilecek aday bir gezegendir.

TRAPPIST-1e

Dünya’'mıza en çok benzeyen gezegen, 1e gezegenidir. Bulunduğu konum itibarıyla, yıldızının etrafındaki yaşanabilir bölgede yer almaktadır. Bir atmosferinin olduğu ve bu atmosferde azot, hidrojen, karbondioksit gibi gazların bulunduğu düşünülmektedir. Yüzeyindeki denizler, nehirler vb. akışkan suları söz konusudur. Dünya'nın yaklaşık %60'ı boyutlarında olan bu gezegen; atmosfer, sıcaklık, konum bakımından Dünya ile oldukça benzer yanlara sahiptir. Yaşamı barındırma konusunda en uygun gezegen olduğu düşünülmektedir.

TRAPPIST-1f

Yine 1e gezegeni gibi yaşam kuşağında ancak sınırda yer alan bu gezegenin de, özellikle ekvator bölgesinde, yaşamı barındırabileceği düşünülmektedir. 1e'ye kıyasla daha soğuk bir gezegen olsa da gezegen üzerindeki belli konumlarda canlılık evrimleşebilir.

TRAPPIST-1g ve TRAPPIST-1h

Bu gezegenler, görselden de anlayacağınız üzere yıldızına oldukça uzak gezegenlerdir. Bu gezegenlerin Satürn gibi gazdan yapılmış gezegenler olduğu düşünülmektedir. Bu da canlılığın (bildiğimiz tanımıyla) tutunabileceği bir zemin olmamasından ötürü, evrimleşemeyeceğini göstermektedir.

The Conversation

"Yaşam Yok, En Azından Kompleks Olanı!" İddiaları

Elbette yaşamın olabileceğini düşünen bilim insanlarına karşın, bazı sebeplerden ötürü olamayacağını ya da en azından kompleks bir yaşam olamayacağını savunanlar da var. Bunların ileri sürdükleri argümanlara da bir bakış atmakta fayda görüyoruz.

"Yaşam Yok, Çünkü Yıldız Henüz Çok Genç!"

Bu, önemli bir iddiadır; ancak yeni bir çalışma, bu iddiayı çürütmüştür.^[2] TRAPPIST-1'in henüz 1 milyar yıl yaşında olduğu tahmin ediliyordu, bu da demek oluyordu ki gezegenlerde yaşam 1 milyar yılda oluşamazdı çünkü henüz gezegenin soğuması için gereken zaman geçmemişti. Ancak yeni bir araştırmada, yıldızın yaşının 1 milyar değil 5,4 ila 9,8 milyar yıl arasında yaklaşık 7,6 milyar yıl yaşında olduğu tahmin edildi.^[2] Bu da bu olumsuz olasılığı çürütmektedir.

"Yaşam Yok, Çünkü Gezegenler Yıldıza Çok Yakın!"

Güneş patlamalarını mutlaka görmüşsünüzdür. Güneş'e çok yakın olmadığımız için bu patlamalar Dünya'mızı etkilemiyor olabilir; ancak TRAPPIST-1'deki 1e ve 1f gibi Dünya'ya benzeyen gezegenler için aynı şey söz konusu olmayabilir. Bu patlamalar ve sıçramalar yıldıza bu kadar yakın olan gezegenlerin yüzeylerini tahrip edebilir, atmosfer tabakalarına zarar verebilir. Bu da canlılık oluşsa dahi aşırı ısınma gibi faktörlerden türleşme etkisini gösteremeden tüm neslin yok olması anlamına gelmektedir.

"Yaşam Yok, Çünkü Yörünge Kilidi Var!"

Eğer yörünge kilidi söz konusuysa, bu gezegenin iki yarısı arasındaki sıcaklık farkının çok yüksek olması demektir - ki böyle bir ortamda canlılığın evrimleşebilmesi ancak istisnai sınır bölgelerinde mümkündür. Bu bölgelerdeki canlılık da basit yapılı olup kompleks türe evrimleşebilecek habitatlar bulamayacaktır. Bundan ötürü TRAPPIST-1'in gezegenleri yaşama elverişli değildir.

Sonuç

Sonuç olarak, TRAPPIST-1 sisteminin taşıdığı gizemler henüz tamamen çözülebilmiş değildir; ancak heyecan verici olasılıklara kapı araladığı kuşkusuzdur. Öte gezegenler her geçen gün daha da anlaşılmakta ve hakkında doğru bilinen yanlışlar düzeltilmektedir. Bunun bize neler getireceğini yalnızca bilim ve zaman gösterecek.