Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Teorilerin Sonu: Veri Tufanı, Bilimsel Yöntemlere Yepyeni Bir Bakış Açısı Sunuyor!

Teorilerin Sonu: Veri Tufanı, Bilimsel Yöntemlere Yepyeni Bir Bakış Açısı Sunuyor!
7 dakika
1,552
  • Bilim Felsefesi
Bütün modeller yanlıştır, ama bazıları yararlıdır.

30 yıl önce istatistikçi George Box aynen böyle demişti, haklıydı da. Fakat o zamanlar başka seçeneğimiz mi vardı? Sadece modeller ile, kozmolojik denklemlerden tutun da insan davranışlarını açıklayan teorilerle, tam anlamıyla olmasa da belli bir dereceye kadar etrafımızda olup biteni açıklayabiliyorduk. Tabii şimdiye kadar. Günümüzde Google gibi gittikçe büyüyen bir veri okyanusu içinde kurulup gelişen şirketler, tabi ki yanlış modelleri kabul edecek değiller, hatta modelleri kabul etmelerine bile gerek yok artık.

60 sene önce, dijital bilgisayarlar bilginin okunabilmesini sağladı. 20 sene önce, internet o bilgilere ulaşmamızı, 10 sene önce de ilk arama motoru robotları (web crawler, web robot) tek bir veri tabanı oluşturabilmemizi sağladı. Şimdi ise, Petabayt Çağı’nın çocukları olarak adlandırabileceğimiz Google ve benzer düşüncedeki şirketler tarihimizin en çok ölçülen çağını ince eleyip sık dokuyarak bu bilgi okyanusunu insanlığın laboratuvarına dönüştürüyorlar.

Tüm Reklamları Kapat

Petabayt Çağı diğer dönemlerden farklıdır çünkü fazla demek farklılık demektir. Kilobaytlar disketlerde, megabaytlar disklerde, terabaytlar disk dizilerinde depolanıyordu. Petabaytlar ise “bulutlarda” depolanıyor. Bu gelişim süreci boyunca, klasör analojilerinden dolap analojilerine, oradan kütüphane analojilerine geçtik. Peki petabaytlara gelince ne oldu? Açıkça söylemek gerekirse, analojilerimiz tükendi.

Petabayt ölçeğinde bilgi deyince, bildiğimiz üç veya dört boyutlu sınıflandırmadan (taksonomiden) değil; boyutsal olarak bilinemez istatistiksel bir yapıdan bahsediyoruz. Tamamen farklı bir yöntem bu. Bunun için verinin sınırlarını kaldırmamız gerekiyor, böylece veriyi bütünüyle zihnimizde canlandırabileceğiz. Bu yöntem için ilk önce veriyi matematiksel olarak inceleyebilmemiz, daha sonra da bir bağlam içerisine yerleştirmemiz gerekiyor. Örneğin Google, reklam dünyasını sadece uygulamalı matematik kullanarak fethetti. Reklam kültürü ya da kurallarını bilmeye gerek olmadığını, sadece uygun analitik araçlarla değerlendirilen işe yarar verinin başarıya ulaşacağını düşünmüştü. Haksız da sayılmazdı.

Tüm Reklamları Kapat

Google’ın kuruluş felsefesini şöyle açıklayabiliriz: Bir internet sayfasının neden diğerinden daha iyi olduğunu bilemeyiz, tıklanma istatistikleri öyle diyorsa, öyledir. Bu kadarı da yeterlidir. Herhangi bir anlamsal analiz ya da neden-sonuç analizi gerekmez. Google’ın, dilleri “bilmeden” çevirebilmesinin altında da bu yatıyor (Eşit veri miktarları kullanıldığında, Klingon dili Farsça diline Fransızcanın Almancaya çevrilebildiği kadar kolay çevrilebiliyor.). Aynı şekilde reklamlar ya da içerikler hakkında bilgi sahibi olmaksızın, bunları birbirleriyle ilişkilendirebilmesinin altında da bu yatıyor.

Google Araştırma Direktörü Peter Norvig, Mart 2008 tarihinde O’Reilly Gelişen Teknoloji Konferansında yaptığı konuşmada, George Box’ın ünlü sözüne şöyle bir eklemede bulundu: “Tüm modeller yanlıştır ve giderek onlarsız da başarabileceğinizi göreceksiniz.”

Uygulamalı matematiğin ve veri okyanusunun kullanılabilecek diğer her aracın yerini aldığı bir dünya bu. Dil bilimden sosyolojiye insan davranışlarını inceleyen bütün bilim dallarının devri geçti. Taksonomiyi, ontolojiyi, psikolojiyi unutun. İnsanların neyi neden yaptığını kim bilebilir? İnsanlar bir şeyler yapar, biz de şimdiye kadar görülmemiş bir doğruluk payı ile yaptıkları şeyleri izleyip ölçebiliriz; bütün mesele budur. Yeterli miktarda veri varsa rakamlar başka söze yer bırakmaz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Ama şunu bilmeliyiz ki buradaki temel hedef reklamcılık değil, bilimdir. Bilimsel yöntemler, test edilebilir hipotezler üzerine geliştirilir. Bu modeller çoğu zaman bilim insanlarının zihinlerinde canlandırdıkları sistemlerdir. Sonra bu modeller test edilir ve yapılan deneyler dünyanın nasıl işlediği hakkındaki bu teorik modelleri doğrular ya da yanlışlar. Bilim yüzlerce yıldır bu şekilde çalışır.

Bilim insanları, karşılıklı ilişkinin nedensel olmadığını (Correlation is not causation.), sadece X ile Y arasındaki ilişkiye dayanarak hiçbir sonuç çıkarılmaması gerektiğini bilecek şekilde eğitilirler (Aralarındaki ilişki sadece bir tesadüf de olabilir.). Bunun yerine, ikisi arasındaki ilişkinin altında yatan mekanizmaları anlamanız gerekir. Bir modeliniz olduğunda, artık veri kümelerini rahatça birbirleriyle ilişkilendirebilirsiniz. Modeli olmayan veri, tekerleksiz araç gibidir.

Fakat büyük miktarlarda veriyle karşı karşıya kalındığında, bu bilimsel yaklaşım (hipotez çıkarma, modelleme, test etme) geçerliliğini yitiriyor. Fiziğe bakalım mesela: Newton modelleri, hakikate kabataslak yaklaşımlardı (Atomik seviyede yanlıştı, ama yine de işe yarıyorlardı.). Yüz yıl önce istatistik temelli kuantum mekaniği daha iyi bir resim sundu, fakat benzer şekilde o da bir model olduğu için kusursuz değildi, hiç şüphesiz ki gerçeğin altında yatan daha karmaşık bir yapının karikatürü gibiydi. Fiziğin son yıllarda n boyutlu büyük birleşik modeller ile ilgili kuramsal yorumlamalara kayması, hipotezleri yanlışlayacak deneyleri nasıl yapacağımızı bilmediğimizdendir; enerji boyutları çok yüksek, hızlandırıcılar çok pahalı ve daha nice nedenler… Bu yılları veri sıkıntısı yaşayan bir disiplinin “tatlı hikâyeler” anlatan safhası olarak betimleyebiliriz.

Günümüzde, biyoloji de aynı yoldan gitmektedir. Okulda bize tam bir Mendelci süreç dahilinde öğretilen “baskın” ve “çekinik” genler ile ilgili modellerin, gerçeğin Newton yasalarından çok daha büyük ölçüde basitleştirilmiş bir hali olduğu anlaşılmıştır. Gen-protein etkileşimlerinin ve epigenetiğin diğer çalışma alanlarının keşfi, DNA’nın bir yazgı olduğu düşüncesine meydan okudu ve hatta çevre faktörünün kalıtsal özellikleri etkilediğine dair kanıtlar sundu, ki bir zamanlar bunun genetik olarak imkânsız olduğu düşünülüyordu.

Kısacası, biyoloji alanında bilgimiz arttıkça, kendimizi bu alandaki modellerden o kadar uzakta buluyoruz.

Tüm Reklamları Kapat

Günümüzde daha iyi bir yol var; petabaytlar, “Karşılıklı ilişki yeterlidir.” (ya da "Korelasyon yeterlidir.") dememize olanak sağlıyor. Artık model aramaktan vazgeçebiliriz. Veriyi hipotezler olmadan analiz edebiliriz. Rakamları, dünyanın şimdiye kadar gördüğü en büyük bilgisayar kümelerine göndererek, bilimin bulamayacağı şeyleri istatistiksel algoritmaların bulmasını yattığımız yerden seyredebiliriz.

Buna en iyi uygulamalı örnek, J.Craig Venter’in uzun DNA zincirlerinin dizilemesinde kullanılan dağınık dizileme (shotgun gene sequencing) yöntemidir. Daha sonralarda Venter, yüksek hızlı dizileyiciler ve kendi ürettikleri veriyi istatistiksel olarak analiz edebilen süper bilgisayarlar sayesinde bireysel organizmaların diziliminden tüm ekosistemin dizilimine yöneldi. 2003 yılında, Kaptan James Cook’un izinden giderek okyanusun büyük bölümünün dizilimini çıkarmaya başladı. 2005’te havanın dizilimini çıkarmaya başladı. Bu süreç boyunca Venter, binlerce bilinmeyen bakteri türü ve başka yaşam formları keşfetti.

Eğer “yeni türler keşfetmek” deyince aklınıza Darwin ve ispinozları geliyorsa, eski yöntemlerde kalmış bir bilim insanısınız diyebiliriz. Venter, keşfettiği türler hakkında neredeyse hiçbir şey söyleyemeyebilir. Nasıl göründüklerini, nasıl yaşadıklarını ya da yapıları ile ilgili diğer şeylerin çoğunu bilmez. Hatta bu canlıların genomlarının tümünü de çıkaramamıştır. Bildiği tek şey istatistiksel bir iniş çıkış, kendine özgü bir dizilimdir. Öyle bir dizilim ki bu, veri tabanındaki diğer hiçbir dizilime benzemez; yani yeni bir türü simgeler.

Bu dizilim, hakkında daha fazla şey bildiğimiz türlerin dizilimlerine benzeyebilir, dolayısıyla onları diğer dizilimlerle ilişkilendirebiliriz. Böyle durumlarda Venter bu hayvanlar hakkında bazı tahminlerde bulunabilir, mesela güneş ışınlarını belli bir şekilde enerjiye dönüştürebildiklerini ya da ortak bir atadan gelmiş olabileceklerini. Fakat bunun dışında, Venter’in bu türlerle ilgili modeli, Google’ın sizin MySpace sayfanızla ilgili modelinden daha iyi/farklı değildir. Bütün bunlar sadece veridir. Yine de Venter, Google kalitesindeki hesaplama araçları ile bu verileri analiz ederek, biyoloji bilimini yaşadığı dönemde kimsenin yapamadığı kadar ileri seviyelere taşımıştır.

Tüm Reklamları Kapat

Bu düşünce biçimi insanlar arasında yaygınlaşıp yerleşik hale gelmek için hazır durumda. 2008’in Şubat ayında Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation), Küme Keşfi (Cluster Exploratory - CluE) adlı bir proje başlattı. Bu proje, Google ve IBM ile 6 pilot üniversitenin işbirliğiyle geliştirilen büyük ölçekli bir dağıtımlı bilgi işlem platformunda çalışmak üzere tasarımlanan araştırmaya kaynak sağladı. Söz konusu kümede 1600 işlemci, birkaç terabaytlık hafıza (RAM), yüzlerce terabaytlık depolama alanı ve ayrıca IBM’in Tivoli adlı yazılımı, Google Dosya Sistemleri ve MapReduce’un açık kaynak versiyonları gibi yazılımlar da bulunuyor. İlk CluE projelerinde beyin ve sinir sistemi simülasyonları ve ayrıca biyoyazılımla (wetware) yazılımı ilişkilendiren diğer biyolojik araştırmalar bulunuyordu.

Bu ölçekteki bir bilgisayarı kullanmayı öğrenmek biraz zor olabilir, fakat çok büyük bir kapı aralanıyor bize: Çok büyük miktarlarda veriye ulaşabilmemiz ve bu büyüklükteki verilerle istatistiksel araçları kullanarak sayısız hesaplamalar yapabilmemiz, dünyayı tanımamız için yepyeni bir yöntem sunuyor. Karşılıklı ilişkiler yöntemi neden-sonuç ilişkisini tahtından kaldırıyor. Tutarlı modeller ya da birbirini destekleyen teoriler olmadan da bilim yoluna devam edebiliyor. Hatta temelindeki mekanizmaya dair hiçbir açıklama olmadan bile.

Eski yöntemlere sımsıkı sarılmaya ne gerek var! Artık kendimize şunu sormalıyız: Bilim Google’dan neler öğrenebilir?

Evrim Ağacı Yorumu: Her ne kadar bu yazı gereğinden fazla heyecanlı olsa da, insanlığın bilimsel ve teknolojik gelişimine dair çok önemli bir perspektiften yaklaştığı ve alanında çok tartışılan yazılardan biri olduğu için Türkçeye kazandırmakta fayda gördük. Şunu belirtmekte fayda var ki, insanların bilişsel süzgecinden geçirmeksizin, sadece büyük veri ve veri analizi ile sonuçlara varmak çok büyük hatalara neden olabilecektir. Bu yazının yayına alındığı zamanki farkındalıklardan birisi, bunun güzel bir örneğidir: Bütün analistler 8 Kasım 2016 ABD seçimlerinde eldeki verilerin Hillary Clinton'ın kazanacağını gösterdiğini ileri sürmesine rağmen, Clinton'ın rakibi Donald Trump herkesi şaşırtarak seçimlerden zaferle ayrıldı. Dolayısıyla teori olmaksızın veri anlamsız, veri olmaksızın teori boştur diyebiliriz. Muhtemelen Genel Yapay Zeka gibi ileri düzey akıllı sistemlere ulaşana kadar insanlar sürecin vazgeçilmez bir parçası olacaktır ve bilimsel yöntem aynı şekilde işlemeyi sürdürecektir. Ancak büyük verinin bizlere kattıklarını da asla göz ardı etmemek, veri biliminden öğrendiklerimizi modern bilime genelleyerek yöntemlerimizi geliştirmek elzemdir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
3
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Bilim Budur! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Wired | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 26/03/2023 23:43:43 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4695

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Kütleçekimi
Fizik
Taksonomi
Habercilik
Müzik
2019-Ncov
Sağlık Bakanlığı
Kuantum
Sinir
Periyodik Tablo
Kimya Tarihi
Metal
Bağışıklık Sistemi
Yatay Gen Transferi
İspat
Karadelik
Böcek
Etimoloji
Öne Çıkan
Evrim Ağacı Duyurusu
Nükleotit
Davranış
İnternet
Viroloji
Kadın Sağlığı
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
C. Anderson, et al. Teorilerin Sonu: Veri Tufanı, Bilimsel Yöntemlere Yepyeni Bir Bakış Açısı Sunuyor!. (17 Kasım 2016). Alındığı Tarih: 26 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/4695
Anderson, C., Avcı, B., Ölez, Ş., Bakırcı, . (2016, November 17). Teorilerin Sonu: Veri Tufanı, Bilimsel Yöntemlere Yepyeni Bir Bakış Açısı Sunuyor!. Evrim Ağacı. Retrieved March 26, 2023. from https://evrimagaci.org/s/4695
C. Anderson, et al. “Teorilerin Sonu: Veri Tufanı, Bilimsel Yöntemlere Yepyeni Bir Bakış Açısı Sunuyor!.” Edited by Şule Ölez. Translated by Burak Avcı, Evrim Ağacı, 17 Nov. 2016, https://evrimagaci.org/s/4695.
Anderson, Chris. Avcı, Burak. Ölez, Şule. Bakırcı, . “Teorilerin Sonu: Veri Tufanı, Bilimsel Yöntemlere Yepyeni Bir Bakış Açısı Sunuyor!.” Edited by Şule Ölez. Translated by Burak Avcı. Evrim Ağacı, November 17, 2016. https://evrimagaci.org/s/4695.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.