Tele Sağlık ve Telepsikoloji Çağı: Uzaktan Erişimli Psikoloji Seansları, Zihinsel Sağlığın Geleceğini Nasıl Şekillendiriyor?

Tele sağlık kavramı, teknolojiye paralel ilerlemektedir. Anlamı, genel olarak, sağlıkla ilgili hizmetlerin ve bilginin elektronik ortamda teleiletişim teknolojisiyle dağıtılmasıdır. Bunun içine hasta bakımı olduğu kadar; klinisyenlerin eğitimi, gözetimi; toplu eğitimler de girer. Tele sağlık sayesinde, sağlık kuruluşuna erişimin kısıtlı olduğu bölgelere de erişim mümkün olabilecek; ve salgın sırasında aksayan sağlık hizmetlerini de iletebilmek sağlanabilecektir.

Tele Sağlık Uygulamalarının Dünü ve Bugünü

Tele sağlık, insanların iletişim şekilleri de geliştikçe buna uyum sağlamakta ve uzun zamandır da kullanılmaktadır. Afrika kabileleri arasında, komşu kabileyi hastalık salgını olduğu konusunda uyarmak için dumanla haberleşme yöntemi de kullanılmıştır ve kullanılmaktadır. Tarihte, telesağlığın modern anlamda ilk kullanımı ise, telefonun mucidi Alexander Graham Bell pantolonuna asit döktüğünde yardım almak için asistanı Bay Watson'ı aradığında olmuştur.

Teknoloji geliştikçe, tele sağlık hayatın içine daha fazla dahil olmaya başlamıştır. 2000'lerin başından itibaren, cep telefonu ve dizüstü bilgisayarların gelişimine de paralel olarak bireysel hastalara ulaşım daha rahat hale gelmiştir.

2010'lardan itibaren ise kalp atımı, uyku kalitesi ölçen kol bantları; dijital tansiyon cihazları, ateş ölçer gibi cihazların da bulut teknolojisine entegre hale getirilmesiyle beraber tele sağlık oldukça işlevsel hale gelmeye başlamıştır.

COVID-19 Salgını Sırasında Tele Sağlık

Telesağlığın en büyük avantajı hasta ve doktorları dijital ortamda fiziksel mesafeden bağımsız olarak bir araya getirmesidir. Bunun önemi, COVID-19 salgını sırasında da daha çok ön plana çıkmaya başlamış, özellikle batı devletleri tele sağlık teknolojileri için ciddi bütçeler ayırmaya başlamışlardır. Yaygın ve gelişkin tele sağlık uygulamaları COVID-19 salgını ve ileride çıkabilecek diğer salgınlarda huzurevleri gibi riskli ortamlarda sosyal mesafeyi en aza indirerek hastaları korumakta olduğu kadar buralarda görev yapan sağlık personellerini ve genel olarak toplumun genelini korumaya yardımcı olabilecektir.  

ABD'de COVID-19 Tele sağlık programı için kongreden geçen bir kararla 200 milyon dolar bütçe ayrılmıştır.

İngiltere'de de Ulusal Sağlık Hizmeti verilerine göre, salgın öncesinde 340 milyon doktor ziyaretinin ancak yüzde 1'ini tele sağlık oluştururken; salgın sonrası bu rakam katlanmıştır ve bu hizmeti sunan dijital firmalar talebi karşılamakta zorlanmaktadır.

Avustralya'da da sağlık bakanlığı, sağlık personelini COVID-19 sırasında tele sağlık üzerinden hasta görmeleri için cesaretlendirmektedir. 

Farklı ülkeler COVID-19 hastalarının günlük takibini yapıp yayılma seyrini gözlemleyebilmek için akıllı telefonlara uygulamalar geliştirmişlerdir.

Türkiye'de de tele sağlık hizmetleri 2007 yılında Sağlık Bakanlığı Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü bünyesinde resmi olarak çalışmalara başlamıştır. Bunun dışında COVID-19 salgını ile ilgili olarak geliştirilen yazılımlar bulunmaktadır.

Tele Psikoloji

Salgınlar sırasında hastalık tehlikesinin yarattığı kaygıya ek olarak, Dünya'da yaygın olarak uygulanan karantina nedeniyle sosyal ve fiziksel etkileşimler kısıtlanmışlık, insanlarda yalnızlık hissini ve özellikle toplum içinde riskli gruptaki kişilerin psikolojik olarak baskı altında olmasını beraberinde getirebilir.

Uzun süre sosyal yalıtılmışlık içinde bulunan bireylerde depresyon, kaygı bozukluğu ve uyku bozukluğu oluşabilmekte ve buna bağlı olarak fiziksel sağlıkta da bozulmalar gözlemlenmektedir. Yüzde 30 artan kalp krizi riski; 50 yaş üstü bireylerde %40 daha fazla bunama ihtimali ve bağışıklık sisteminin çökmesi sosyal yalıtılmışlıkla bağlantılı sorunlar olarak araştırmalarda ortaya çıkmıştır.

Tele sağlığın alt dalı olan telepsikoloji bu konuda yardımcı olabilir. Amerikan Psikologlar Derneği COVID-19 salgını sırasında ABD'deki psikologları telepsikoloji uygulamaları konusunda cesaretlendirmiş ve bu konuda farklı kaynakları erişime açmıştır. Avrupa Psikolog Dernekleri Federasyonu da COVID-19 ile ilgili bilgi merkezini internette yayınlamıştır ve telepsikoloji odak noktasındadır.

Yapılan araştırmalar, telepsikolojinin farklı yaş gruplarında, farklı popülasyonlarda farklı psikolojik rahatsızlıklar için (örnek: kaygı, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu) etkin ve güvenli bir tedavi yöntemi olduğunu ortaya koymuştur. Buna ek olarak, etkinliği yüzyüze psikoterapiyle aynı olarak değerlendirilmiştir.

Telepsikolojinin yetersiz kalabileceği konular intihara, şiddet uygulamaya yatkın ya da kendisine şiddet uygulanan bireyler; teknoloji konusunda sanrıları olan kişiler olarak değerlendirilebilir. Bunun nedeni de psikoloğun danışanın mevcut ortamı konusunda kontrol sahibi olmaması olarak tanımlanabilir. Bu durumlarda bile; bir klinikte yatan ya da hapishanede bulunan popülasyonlarda telepsikoloji uygulamalarının etkinliği gözlemlenebilmektedir.

Türkiye'de de İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde Korona Virüs Online Destek Ruhsal Destek Programı hayata geçirilmiştir Bunun dışında, öğrencilerin uzaktan eğitimine paralel olarak Sakarya Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi gibi yüksek öğretim kurumlarında da telepsikoloji hizmetleri hayata geçirilmeye başlanmıştır.

Telepsikoloji konusunda da en önemli görünen risk güvenliktir. Bedava görüntülü görüşme uygulamaları zaman zaman hacklenebilmektedir, bu durumda da telepsikoloji hizmeti alan bireylerin verilerinin gizliliği korunamaz. Bunun dışında bu bedava görüntülü konuşma hizmeti sağlayan şirketler, verileri birbirine satabilmekte veya paylaşabilmektedir. Bu veriler sonrasında da pazarlama için kullanılabilmektedir. Bu durumda da psikoterapinin en temel ilkelerinden olan "gizlilik" korunamaz.

Kişisel verilerin korunması için telepsikolojide uyulması gereken standartlar Avrupa'da GPDR ve ABD'de HIPAA tarafından düzenlenmektedir. Bu standartlara uyulmadığı takdirde terapistleri çok ciddi yaptırımlar karşılamaktadır, binlerce dolar ve euro para cezasının yanında hapis cezası söz konusu olabilmektedir. Bu standartları sağlayan abonelikle çalışan çeşitli yazılım şirketleri bulunmaktadır. Clocktree, Doxy.me, Vsee bunlara örnek olarak verilebilir.

Tele sağlık konusunda farklı uygulamalar mevcutken, telepsikolojiye yönelik Türkçe yazılım eksikliğinin giderilmesi Türkiye'de bu eksikliğin giderilmesi için yardımcı olabilir.