Tavus kelebeği (Nymphalis io)

Gözlem Bilgileri

Dünya'nın en güzel kelebeklerinden biri olarak kabul edilen Tavus kelebeği (Nymphalis io) türünü 10 ‎Mart ‎2019 tarihinde Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Kurupelit kampüsünde gözlemledik.

Tanım ve Genel Bilgiler

Kelebeğin kanat genişliği yaklaşık olarak 50-55 mm'dir. Kanat üstü paslı kırmızı renkte olup ve kanat uçlarında siyah, mavi ve sarı renklerden oluşan bir göz lekesi vardır. Kanat üstünde bulunan bu göz lekelerini, avcılara karşı caydırıcı güç olarak kullanılır. Kanat altı koyu kahverengi veya siyah renktedir. Dişiler erkeklerden biraz daha büyüktür. Tırtıllar siyah renkte olup gövde üzerinde parlak siyah renkte kıllar vardır. Pupalar sarımsı yeşil veya koyu gri renktedir.

Gökhan Eren

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Papilionoidea üst ailesi içerisinde Fırçaayaklılar (Nymphalidae) ailesinde sınıflandırılırlar. İlk olarak taksonominin babası sayılan meşhur İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus tarafından Sistema Naturae eserinin 10. baskısında tanımlanmıştır. Yaklaşık 50 ila 25 milyon yıl öncesine denk gelen Eosen'de tanığımız dış görünüşe ulaşmışlardır.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Küresel ölçekte; Batı Avrupa, Kuzey Avrupa, Orta Avrupa, Doğu Avrupa, Güney Avrupa, Güney Doğu Asya, Uzak Doğu kesimlerinde gözlemlenebilirler. Ülkemizde ise görülebildikleri yerler Trakya, Marmara, Ege, Batı Akdeniz, Doğu Akdeniz, Batı Karadeniz, Orta Karadeniz, Doğu Karadeniz, Güneydoğu Anadolu.

En çok ovalarda, tarlalarda, çayırlarda, meralarda, parklarda ve bahçelerde yaşamayı tercih ederler. Düşük rakımlı alanlardan 2.500 metreye kadar olan alanlarda yaşabilmektedirler. 

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Türkiye Kelebekleri Kırmızı Kitabına göre tehlike statüsü LC (Asgari Endişe) olarak belirtilmiştir. Yani sayısız popülasyonu bulunan nesli tehlikede bir tür değildir.

Davranış ve Etoloji

Bu kelebekler genelde tek nesil verirler. Ancak sıcak yıllarda ikinci bir nesil görünebilir. Erişkinler yılın herhangi bir zamanında görülebilir, sıcak hava koşulları kış uykusundan erken uyanmasına neden olabilir. Çoğunlukla kış uykusundan Mart ayının sonunda veya Nisan ayının başında uyanırlar ve çiftleşirler.

Gökhan Eren

Yeni kelebekler ağırlıklı olarak Haziranda ortaya çıkar. En çok görüldükleri dönem de Türkiye'de genelde Haziran ayıdır. Eylülden itibaren tekrar kış uykusuna (hibernasyona) yatmaya başladıkları için Eylül-Mart arası pek görülmezler.

Tehlike anlarında kanat üstündeki göz lekelerini göstermekteler ve bu iri gözler genelde kuşları korkutup kaçırmaktadır. Orman içlerinde, otların arasında gizlendikleri ve kış uykusuna (hibernasyona) yattıkları ortamlarda ise farelerin saldırısı ile karşı karşıya kalabilmektedirler. Bu esnada da kanatlarını birbirine sürterek çıkardıkları sesler ile fareleri caydırmayı denemektedirler.

Diyet ve Metabolizma

Bu türün tırtılları (larva), ısırgan (Urtica) türlerinde, nadiren de şerbetçi otu (Humulus lupulus) türlerinde yaşarlar. Erişkin bireyler diğer kelebekler gibi çiçek özü ve nektar ile beslenir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Isırgan otlarının tırtıl evresi (larva) zamanında biçilmesi ya da kimyasal maddeler tarafından imha edilmeleri, yerel olarak kayıplara neden olabilir.

Etimoloji

Tür epiteti olan io, Yunan mitolojisinde bir figürdür (Argos'ta Hera'nın rahibesi).