Tarımsal Uygulamalar ve Yönetim Anlayışları Son 10.000 Yılda Gelir Eşitsizliğini Nasıl Şekillendirdi?

Oxford Üniversitesi Arkeoloji Fakültesi'nden Avrupa Arkeolojisi Profesörü Amy Bogaard öncülüğündeki yeni bir çalışma, insan toplumlarında son 10.000 yılda görülen yüksek gelir eşitsizliğinin toprak talebini arttıran tarım uygulamalarıyla teşvik edildiğini ortaya koyuyor. Arazinin kıt olduğu yerlerde hane halkları arasında gelir eşitsizliği sıklıkla artarken arazinin bol olduğu yerlerde gelir daha eşit bir şekilde dağılıyordu.

Çalışma, Bogaard ve Washington Eyalet Üniversite'sinden Tim Kohler ortak editörlüğünde Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinin özel bir sayısında yayınlandı.^[1] Dünya çapında 27 bilim insanının katılımıyla 1.700'den fazla arkeolojik yerleşimden yaklaşık 47.000 evin analiz edildiği araştırmada analiz edilen antik konut verilerini içeren veritabanı ise açık erişimli olarak kullanıma sunuldu. Profesör Amy Bogaard, şöyle anlatıyor:

Eski toplumların genellikle eşitlikçi olduğu varsayılır. Ancak araştırmamız, ekolojik ve politik koşullar izin verdiğinde yüksek gelir eşitsizliği gibi bir sorunun derinleşebileceğini gösteriyor.

Yüksek gelir eşitsizliğinin ortaya çıkışı tarımın kaçınılmaz bir sonucu değildi. Bu durum, ne sadece çevresel koşulların ne de yönetim sistemlerinin tek başına belirlediği bir şeydi. Bu durum, toprağın tekel altına alınabilecek kıt bir kaynak haline geldiği yerlerde filizlendi. Ancak çalışmamız aynı zamanda, bazı toplumların yönetim anlayışları sayesinde aşırı eşitsizlikten nasıl kaçındığını da gösteriyor.

Oxford arkeologları Shadreck Chirikure ve Helena Hamerow’un da aralarında bulunduğu araştırmacılar, yerleşimlerdeki ev boyutları ve depolama kapasitelerindeki çeşitliliğin gelir dağılımına etkilerini, toprak kullanımı ve tarım uygulamalarının bu varyasyonu nasıl etkilediğini inceledi.

Araştırmacılar tarla sürmek gibi hayvan gücünün kullanıldığı yoğun arazi kullanımına dayalı tarım sistemlerine sahip bölgelerde yüksek gelir eşitsizliğinin kalıcı hale geldiğini, üretken toprakların az sayıda hane tarafından kontrol edildiğini tespit etti. Tarla sürmek için hayvanların olmadığı bölgelerde ise arazi; teraslama, sulama veya drenaj yoluyla oldukça değerlendi. Bu tür mühendislik projeleri işbirliğine dayalı girişimler olarak başlayabilse de bir azınlık genellikle bu arazilerin kontrolünü geçiriyordu.

Çalışma, yüksek gelir eşitsizliğinin dünyanın farklı bölgelerinde nasıl ortaya çıktığını gösteriyor. Örneğin yerel nüfus artışı gibi nedenlerle arazi baskı altına girdiğinde, teraslama, sulama veya özel saban hayvanları gibi yatırımlar üretimi arttırdı ancak aynı zamanda arazinin değerini de yükselterek rekabeti körükledi. Zamanla, daha büyük yerleşimler daha geniş yerleşim hiyerarşilerinin merkezleri olarak gelişti ve yoğun arazi kullanımına dayalı tarım sistemleriyle varlıklarını sürdürdü.

Bulgular, yüksek gelir eşitsizliğinin kaçınılmaz olduğu fikrine meydan okuyor. Aksine, bu durum genellikle toprak kıtlığı ile adil bir şekilde başa çıkacak siyasi mekanizmalardan yoksun, genişleyen toplumların yerelleşmiş bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Araştırmacılar, yoğun arazi kullanımına dayalı tarım yapan bazı eski toplumların yönetim biçimleri sayesinde aşırı eşitsizlikten kaçındığını öne sürüyor. Meksika'daki Teotihuacan ve İndus Nehri Havzası'ndaki Mohenjo-daro buna örnek verilebilir.

Ekip, çalışmanın gelir eşitsizliğinin uzun süredir devam eden bir sorun olduğun, ancak yönetim ve tarım uygulamalarındaki değişikliklerin yüksek gelir eşitsizliğini dizginleyebileceğini gösterdiğini belirtiyor. Araştırmacılar, eski toplumları anlamanın günümüzdeki eşitsizliği sorunlarıyla başa çıkmak için önemli olduğunu vurguluyor. Bogaard, şöyle anlatıyor:

Yüksek gelir eşitsizliği binlerce yıldır süren bir sorun. Gelir eşitsizliğinin çok uzun vadede nasıl değiştiğini anlamak, rekabeti teşvik eden arazi kullanım sistemlerinin rolünü anlamamızı sağlıyor. Geçmiş, günümüzdeki bu sorunlarla başa çıkmak için bize dersler veriyor. Toplumlar doğru yönetim anlayışı ile yüksek eşitsizliklere direnebilir ve direnmişlerdir.

Araştırmacılar, Tarım uygulamalarındaki değişimler ile gelir eşitsizliğinin her zaman iç içe olduğunu vurguluyor. Bu değişimleri incelemek ve eşitsizliğin nasıl ortaya çıktığını ve geliştiğini anlamak, günümüzde de gelir eşitsizliğinin olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.