Süt Dişlerinden Kök Hücre Elde Etmek Mümkün mü? Bu Dişler Saklanmalı mı?

İddia

Çocuğunuzun çıkardığı ilk dişi atmayın! 2003 yılında yapılan ve tekrardan incelenmeye başlanan bir araştırmada, çocuğun saklanan süt dişinin ileride hayatını kurtarabileceğini gösterdi. İlk dişte yer alan kök hücreler sayesinde tedavi ancak kök hücre ile mümkün olan hastalıklara çare oluyor.

Gerçek mi?

Karışık

Ezgi Çetinkaya (Evrim Ağacı Okur Paylaşım Grubu)

Gerçek Taraflar

Süt dişlerinden kök hücre elde etmenin mümkün olduğu doğrudur. Ayrıca bu kök hücrelerin bazı hastalıkların tedavisinin nadir yöntemlerinden biri olma potansiyeli olduğu doğrudur. Ek olarak, kök hücrelerin süt dişlerinde bulunduğunu tespit eden ilk araştırmanın 2003 tarihinde yayımlandığı da doğrudur.

Sahte Taraflar

Bir çocuğun düşen "ilk diş"inin herhangi bir özelliği yoktur; bütün süt dişleri aynı özelliktedir. Ayrıca çocuğunuzun süt dişlerinden alınabilecek kök hücreleri güvenli bir şekilde saklamanızın tek yolu, "süt dişi bankası" adı verilen kök hücre merkezlerinde kriyojenik yöntemlerle saklamaktır. Yani süt dişlerini evinizdeki bir kâse veya peçete içinde saklamanızın herhangi bir anlamı yoktur - bu şekilde saklanan dişlerde kök hücreler kısa bir süre içinde ölecektir ve işlevsiz hale gelecektir.

İddianın Kökeni

Bu iddia, çeşitli Facebook grupları tarafından, akademik çalışmaların profesyonel bir gözle okunmaması ve kulaktan dolma bilgilerin dikkatlice analiz edilmeksizin paylaşılması sonucunda yayılmıştır.

Bilgiler

Dişin diş pulpası adı verilen kısmında genç kök hücreler bulunmaktadır. Diş pulpası, dişin kök ve boyun kısmında bulunan ve damarlar ile sinirleri barındıran canlı kısmıdır. Aşağıda dişin kısımları görülmektedir:

Vikipedi

Kök hücreler, kendilerini süresiz olarak yenilemeyi sürdürebilen ve birçok diğer hücreye dönüşebilen; yani bir diğer deyişle diğer hücrelerin "kaynağı" olan hücrelerdir. Bu hücreler, tıbbi araştırmaların en gözde konularından birisidirler; öyle ki, diyabetten kansere, Alzheimer'dan kalp hastalıklarına kadar birçok hastalığın tedavisinde kök hücrelerle ilgili çalışmalar sürdürülmektedir.

Kök hücreleri iki büyük kategoriye ayırmak mümkündür: embriyonik kök hücreler ve yetişkin kök hücreleri. Bunlardan ilki yalnızca ana rahmindeki embriyo evresinde bulunur. İkincisi ise doğumdan sonra vücudun birçok bölgesinde bulunur. Bu bölgeler arasında kemik iliği, göbek bağındaki kan hücreleri, yağ hücreleri ve 2003 senesinde Proceedings of National Academy of Sciences dergisinde ilk olarak ilan edildiği üzere, süt dişleri bulunmaktadır. Süt dişlerindeki kök hücrelerin, diğer kök hücrelere göre bazı farklılıkları da bulunmaktadır. Araştırmacılar bunu şöyle anlatıyor:

Süt dişlerinden elde edilen kök hücreler çok uzun ömürlü, kültür içinde çok hızlı şekilde çoğaltılabiliyor ve eğer laboratuvar şartlarında doğru şekilde kullanılırlarsa özelleşmiş dentin, kemik ve nöral hücre üretimi yapabilmeleri mümkün. Eğer ilerleyen araştırmalar bu bulguları doğrularsa, diş hasarlarını tedavi etmenin, kemik yenilenmesini tetiklemenin ve sinir hastalıklarını veya sinir hasarlarını tedavi etmenin kolay bir yolu bulunmuş olabilir.

Dişleri Saklamalı mı?

Çocuklarınızın süt dişlerini öylece bir bardağın içine koyup veya peçeteyle sarıp sarmalayarak saklamanız mümkün değil. Çünkü süt dişleri döküldükten kısa bir süre sonra içindeki kök hücreler de ölecek ve kullanılamaz hale gelecektir.

Bunun için yurtdışında süt dişi bankaları (veya genel olarak kök hücre bankaları) bulunmaktadır. Bu bankalarda dişler, kriyojenik sıvılar içerisinde güvenle saklanmaktadır ve ilerleyen dönemde ihtiyaç olursa bu dişler çözülerek içindeki kök hücrelerden faydalanmak mümkün olmaktadır. Ancak bu ucuz bir işlem değildir: Store-A-Tooth firması, 2018 itibariyle her bir diş için 1749 Amerikan Doları (USD, $) ve her yıl 120$ para talep etmektedir. The Tooth Bank firması diş başına 475$ ve yıllık 115$ ücretle çalışmaktadır. StemSave firması ise diş başına 630$ ücret ve yıllık 120$ saklama masrafı talep etmektedir.

Türkiye'de de bunu yapan birkaç kök hücre bankası mevcuttur. Bunların en öne çıkanı GENKORD firmasıdır. Firmanın fiyat tarifesi internet sitelerinde belirtilmemiş olsa da, Hizmetler sayfasında hem ön ödeme, hem de 1, 5, 10, 15 yıllık ödeme paketleri olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca sitede bu kök hücrelerin hangi hastalıkların tedavisinde kullanılabileceğine dair detaylı bir liste de bulunmaktadır. Diş Bankası ise bu hizmeti veren bir diğer firmadır ve yine tarife bilgisine yer verilmemiştir.

Kök Hücreler Hangi Hastalıklarda Kullanılabilir?

Kök hücreler birçok hastalıkta potansiyel olarak kullanılabilecek olsa da, her hastalıkta aynı derecede umut vaadetmiyor. Clinical Trials sitesinde 2016 yılında yayımlanan bir listeye göre, kök hücreler çok büyük oranda kas, kemik ve kıkırdak hastalıkları için umut vaadediyor.

Daha önemlisi, kişilerin kendi kök hücrelerinden üretilen yeni hücreler, savunma sistemi tepkisini en aza indirmek açısından çok önemli olduğu için, gerektiği zaman kök hücrelerin erişilebilir olması çok büyük öneme sahip. Buna bağlı olarak bu hücreler, bağışıklık sistemi hastalıkları için de potansiyel bir öneme sahip - ne var ki bu alandaki etkisi, kas, kemik ve kıkırdak hastalıklarına göre çok daha düşük.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Kök hücreler üzerinde yapılan araştırmalar, kalp ve kan hastalıklarından organ nakli araştırmalarına, solunum yolları hastalıklarından vasküler hastalıklara, kansere, cilt hastalıklarına kadar birçok hastalığa odaklanıyor. Ne yazık ki bu alanlardaki çalışmaların aktif çözümlere dönüşebilmesi için halen uzun bir yol bulunuyor.

Süt Dişi Kök Hücreleri Umut Vaadediyor mu?

Hem evet, hem hayır.

Evet, çünkü kök hücre tedavisinin birçok hastalıkta kilit rol oynayacağında uzmanlar hemfikir gibi gözüküyor. Bu alanda yapılan her atılım, bizi birçok hastalığın nihai tedavisine bir adım daha yaklaştırıyor.

Ancak aynı zamanda hayır, çünkü bu konuda heyecanlanıp kök hücre bankalarına sarılmak için biraz erken. Az önce de izah ettiğimiz gibi, bu potansiyelin ne derecede ürüne dönüşeceğini kestirmek için halen çok erken.

Dolayısıyla eğer ki genetik veya aile geçmişi gibi nedenlerle kritik bir hastalığın, hele ki kök hücre tedavisine ihtiyaç duyan bir hastalığın (özellikle de diş ve kemik hastalıklarının) çocuğunuzda görüleceğini düşünüyorsanız, bu yöntem üzerinde durabilirsiniz. Ancak özel bir gerekçe yoksa, şu etapta süt dişlerinden kök hücreler elde etmek amacıyla bu dişleri saklamanın pek bir anlamı yok gibi gözüküyor. Hele ki benzer kök hücrelerin vücudun diğer bölgelerinden de üretilebileceği düşünülecek olursa...

Tabii ki bu konularda hekiminize danışmak ve onun yönlendirmesi ışığında karar almak en önemli nokta. Eğer bir hekim bu tarz bir bankanın kullanılmasının faydalı olacağını düşünüyorsa, bu adımı ciddi olarak değerlendirmenizde fayda var.