Sürtünme Ağacı Nedir? Memelilerin "Dolaylı Haberleşme" Denen Gizemli İletişim Yöntemi Ne İşe Yarıyor?
- Özgün
- Ekoloji
Kimyasal iletişim, hem karasal hem de sucul organizmalar arasında oldukça yaygın bir iletişim şeklidir.[1] Memeliler arasında kokular iletişimde kilit bir rol oynar ve kimyasal işaretlemeler tür, cinsiyet, bölgesel sınırlar, sosyal statü, üreme durumu veya grup üyeliği hakkında bilgi vermek için kullanılır. İdrar ve dışkılamanın yanı sıra memeli deri salgıları kimyasal iletişim için yüksek potansiyel taşır ve birçok türde koku işaretlemede salgıların ana kaynağı olan özelleşmiş koku bezleri bulunur.[1] Koku aracılı iletişim, genellikle havayla taşınan kimyasal bir sinyalin, bir gönderici tarafından üretilip, uygun reseptörlere sahip öngörülen bir alıcıya iletilme süreci olarak tanımlanmaktadır. Alıcı, sinyali algılayabilir ve sinyale davranışsal veya fizyolojik olarak tepki verebilir.[2]
Görsel ve vokal iletişimle karşılaştırıldığında, kokular daha kalıcıdır ve bireylerin aynı anda aynı yerde olmadan etkileşimde bulunmalarına olanak tanır. Bu amaca hizmet eden sürtünme ağaçları, memeli hayvanlar tarafından kullanılan bir tür iletişim aracı, kimyasal bir mesaj panosudur. Bu ağaçlar genellikle orman ekosisteminde yaşayan boz ayı, kurt, vaşak, yaban domuzu ve kızıl geyik gibi hayvanlar tarafından seçilerek sürtünme, tırnaklama veya çevresine idrar yapma gibi şekillerde işaretlenirler.[3]
Bu mesajlar, tür içi ve türler arası iletişimde çeşitli amaçlar için kullanılırlar:
- Eş Bulma: Sürtünme ağaçlarının özellikle üreme döneminde eş bulmak isteyen bireyler arasında kullanıldığı düşünülmektedir. Hayvanlar bu ağaçlar ve çevrelerini çeşitli şekillerde işaretleyerek potansiyel eş adaylarını alana çekip eşleşebilirler.
- Bölge İşaretleme: Hayvanlar kendi yaşam alanlarını ve sınırlarını belirlemek için sürtünme ağaçlarını kullanabilirler. Bu ağaçlara bırakılan kimyasallar diğer bireylere "Bu benim bölgem!" mesajını iletebilir.
- Haberleşme: Sürtünme ağaçları aracılığıyla bölgedeki yiyecek ve su kaynakları gibi önemli bilgiler paylaşılabilir (İng: "landscape orientation").
- Güvenlik: Yapılan işaretlemeler bir tehlikenin varlığına işaret edebilir ve diğer bireyleri uyararak önlem almalarına yardımcı olabilir. Örneğin yetişkin erkek ayılar dişilerle çiftleşebilmek için kendilerinden olmayan yavru ayıları öldürürler. Yavru boz ayıların, ağaçlara sürtünerek yetişkin erkek ayıların kokularını üstlerine aldığı ve bu şekilde alanlarında daha "güvende" dolaştıkları ihtimali bilim insanlarınca düşünülmektedir.[4]
Sürtünme ağaçları, aslında hayvanlar arasında "dolaylı iletişim' sağlayan araçlardır. Bu ağaçlar sayesinde canlılar tehlikeli karşılaşmaları ve potansiyel kavgaları önleyebilirler. Örneğin boz ayılar dahil birçok memeli hayvan türünde baskınlık hiyerarşileri mevcuttur.[5], [6], [7] Daha yaşlı, daha büyük ve agresif erkek ayılar dişiler için rekabette ve besin kaynaklarına erişim konusunda diğer erkek ayıları devre dışı bırakırlar.[8] Çiftleşme döneminde erkek ayılar arasında yaşanan kavgalar ölümcül olabilir. Tahakkümün koku yoluyla iletilmesi potansiyel bir kavgayı önlerken, rekabetçi yeteneklerin sergilenmesi çiftleşme fırsatlarını artırabilir. Dişi ayılar çiftleşme döneminde seçici cinsiyettir ve eş seçimlerinde görsel ve koku sinyallerine güvenirler.
Ağaçlara kokuyu bırakan hayvanın türü, sağlığı, genetik uygunluğu, yaşı, son geçiş aralığı, akrabalık ilişkileri ve bölgesi dahil olmak üzere pek çok bilginin elde edilebildiği tahmin edilmektedir.[3] Koku işaretlemesi ilgili bireyin genetik kalitesi hakkında bilgi aktarabilir. Kokuların, akrabalık ve nepotizm hakkındaki bilgiler de dahil olmak üzere eş seçimini etkileyecek düzeyde genetik bilgiyi ilettiğine kanıtlar mevcuttur.[9], [10]
Sürtünme ağaçlarının lokasyonu oldukça önemlidir ve genellikle hayvanların sıklıkla kullandıkları patika yollarda, bu yolların birleştiği kavşak noktalarda ve beslendikleri alanların etrafında bulunurlar.[11] Asıl amaç diğerlerine mesaj bırakmak olduğu için seçilen ağaç çevresindekilerden daha farklı ve belirgin olmalıdır; gövde genişliğiyle göze çarpan, konum olarak diğerlerinden ayrı duran veya yaygın olandan farklı türe mensup bir ağaç seçilebilir.
Ağacın konumu kadar sürtünmeye elverişli olması da önemlidir. Sürtünmenin ardından ağacın kabuklu yüzeyinde kıllar birikir fakat bazı ağaçların kabukları yıllar içinde aşınır ve gövdeleri pürüzsüz bir görünüme sahip olurlar. Kabuklu ağaçların koku bırakma amacı dışında kaşınma, kürk tazeleme ve parazit dökme amacıyla da kullanıldıkları düşünülmektedir.[12]
Boz ayılar işaretlemelerinin daha belirgin olmasına izin veren ağaçları seçme eğilimindedir. Yapılan çalışmalarda kozalaklı ağaçlara öncelik verdikleri görülmüştür. Bu ağaçlardan tırnaklama yoluyla çıkarılan reçinenin bırakılan kokuyu daha uzaklara taşıdığı ve ağaçların tespit edilmesini kolaylaştırdığı düşünülmektedir.[2]
Burada şunu belirtmek gerek: işaretlenen nesne bir ağaç olmak zorunda değil. Bu canlıların kayalara, elektrik direklerine veya insan yapımı pek çok diğer nesneye sürtündükleri kaydedilmiştir.[11] Bir diğer unutulmaması gereken nokta da şudur ki; bazı araştırmacılar sürtünme ağaçlarının fonksiyonları hakkındaki tüm varsayımlarımızın spekülasyon olduğunu savunmaktadırlar.[13] Elde edilen bulguların tamamı iletişime işaret etse de bu davranışların amacı tam olarak bilinmemektedir. Örneğin erkek boz ayıların çiftleşme döneminde (Türkiye'de kabaca mayıs-temmuz arası) daha sık aralıklarla sürtünmeleri, hatta birbirlerinin kokusunu bastırmak istercesine aynı yerleri ısrarla işaretlemeleri bilim insanlarına davranışın çiftleşme dönemiyle olan ilişkisini düşündürürken, sonbahar veya kış aylarında yapılan işaretlemelerin tam olarak neye hizmet ettiği bilinmemektedir.
Boz ayılar dışında vaşak veya kurt gibi "bölgeci" türler düzenli olarak alan işaretlemesi için sürtünme ağaçlarını kullanabilirler. Örneğin üreme mevsimi ve dişilerin yavru büyütme dönemleri dışında yalnız yaşayan bir kedigil olan vaşak, koku işaretlemesi için belirli mikro konumları seçerek bölgesini savunma ve eş bulma başarısını artırabilir.[14]
Kurtlar da aynı şekilde hem Türkiye’deki öncelikli avlarından olan domuzların ve genellikle en büyük rakipleri olan ayıların geçiş aralıklarını kontrol etmek ve aynı zamanda bölgelerini işaretlemek amacıyla bu ağaçları kullanabilirler.[3]
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Kızıl geyik (Cervus elaphus) bireyleri sürtünmeseler veya görünürde herhangi bir işaretleme yapmasalar da düzenli olarak ağaçları koklarlar. Bu davranışın sebebi yaşamlarını tehdit eden yırtıcı türlerin ne zaman nerede bulunduklarını öğrenmek ve alan kullanımlarını buna göre ayarlamak olabilir.
Yapılan bazı çalışmalarda boz ayıların sürtünme davranışı ile üreme başarısı arasında korelasyon gözlemlenmiştir. Bu çalışmalarda daha fazla eş ve yavruya sahip olan hem erkek hem de dişi ayılara dair fiziksel kalıntılar daha çok sürtünme nesnesinde tespit edildi.[5]
Bu "kimyasal mesaj panoları", memeli hayvanların doğal davranışları ve ekolojik ilişkilerini anlamak açısından oldukça önemlidir. Aynı zamanda bu iletişim araçlarının varlığı türler arası etkileşimleri, popülasyon dinamiklerini ve ekosistem sağlığını da etkileyebilir. Bu ağaçların korunması, memelilerin doğal ortamlarında sağlıklı bir şekilde varlıklarını sürdürebilmeleri ve ekosistemdeki dengenin korunabilmesi açısından kritik öneme sahiptir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
6
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ a b A. Sergiel, et al. (2017). Histological, Chemical And Behavioural Evidence Of Pedal Communication In Brown Bears. Scientific Reports, sf: 1-10. doi: 10.1038/s41598-017-01136-1. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b E. González-Bernardo, et al. (2021). Rubbing Behavior Of European Brown Bears: Factors Affecting Rub Tree Selectivity And Density. Journal of Mammalogy, sf: 468-480. doi: 10.1093/jmammal/gyaa170. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c C. Tattoni, et al. (2021). Use Of Bear’s Rub Trees By Mesocarnivores. Hystrix, the Italian Journal of Mammalogy, sf: 106-108. doi: 10.4404/hystrix-00431-2021. | Arşiv Bağlantısı
- ^ O. Nevin. Ecologists Get To The Bottom Of Why Bears Rub Trees. (11 Eylül 2007). Alındığı Tarih: 24 Aralık 2023. Alındığı Yer: Science Daily | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b A. T. Morehouse, et al. (2021). The Smell Of Success: Reproductive Success Related To Rub Behavior In Brown Bears. PLOS ONE, sf: e0247964. doi: 10.1371/journal.pone.0247964. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Clapham, et al. (2014). Scent-Marking Investment And Motor Patterns Are Affected By The Age And Sex Of Wild Brown Bears. Animal Behaviour, sf: 107-116. doi: 10.1016/j.anbehav.2014.05.017. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Clapham, et al. (2012). A Hypothetico-Deductive Approach To Assessing The Social Function Of Chemical Signalling In A Non-Territorial Solitary Carnivore. PLOS ONE, sf: e35404. doi: 10.1371/journal.pone.0035404. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. Zedrosser, et al. (2007). Should I Stay Or Should I Go? Natal Dispersal In The Brown Bear. Animal Behaviour, sf: 369-376. doi: 10.1016/j.anbehav.2006.09.015. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. F. Kean, et al. (2017). Odour Dialects Among Wild Mammals. Scientific Reports, sf: 1-6. doi: 10.1038/s41598-017-12706-8. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Charpentier, et al. Smelling Right: The Scent Of Male Lemurs Advertises Genetic Quality And Relatedness. (28 Haziran 2008). Alındığı Tarih: 24 Aralık 2023. Alındığı Yer: PubMed doi: 10.1111/j.1365-294x.2008.03831.x. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b C. Tattoni, et al. (2015). Patterns In The Use Of Rub Trees By The Eurasian Brown Bear. Hystrix, the Italian Journal of Mammalogy, sf: 118-124. doi: 10.4404/hystrix-26.2-11414. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. Revilla, et al. (2021). Brown Bear Communication Hubs: Patterns And Correlates Of Tree Rubbing And Pedal Marking At A Long-Term Marking Site. PeerJ, sf: e10447. doi: 10.7717/peerj.10447. | Arşiv Bağlantısı
- ^ Y. Sato, et al. (2014). Selection Of Rub Trees By Brown Bears (Ursus Arctos) In Hokkaido, Japan. Acta Theriologica, sf: 129-137. doi: 10.1007/s13364-013-0143-z. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. L. Allen, et al. (2017). Where To Leave A Message? The Selection And Adaptive Significance Of Scent-Marking Sites For Eurasian Lynx. Behavioral Ecology and Sociobiology, sf: 1-9. doi: 10.1007/s00265-017-2366-5. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 17/11/2024 23:43:00 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/16338
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
