Steno Nedir? Mahkemelerde Konuşulanlar Nasıl Kayda Geçiriliyor?

Steno (İng: "Shorthand"), konuşulanları hızlı bir şekilde sembolik bir yazı formatında yazarak konuşulanların kayda geçirilmesini sağlayan yazı türüdür. Mahkeme ve parlamentolarda konuşulanları standart yazma biçimine göre daha hızlı bir şekilde yazıya dönüştürmekte el ile yazma yöntemi yetersiz kaldığından sıklıkla kullanılır.^{[1], [2]}

Stenonun Tarihi

Stenografi sistemlerinin en eski örneklerine Atina'da bulunan Parthenon'da rastlanmıştır. Bir mermer taşının üzerine işlenen bu steno, MÖ IV. Yüzyıl'a tarihlendirilmektedir. Bu sistem temel olarak sesli harflere dayanmaktadır. Sessiz harfler ise kısaltılarak gösterilmiştir.^[3]

History of Information

Antik Roma'da Cicero'nun kölesi olan Marcus Tullius Tiro (MÖ 103-4), Cicero'nun konuşmalarını yazmak için bir stenografi sistemi geliştirmişti. Daha sonra bu yöntem Senato'da isyancılar yargılanırken kullanıldı ve Marcus Tullius Tiro senatodaki bazı kişileri bu konuda eğitti. Marcus Tullius Tiro'nun orijinal stenografi sistemi yaklaşık 4000 işaretten oluşuyordu, ancak daha sonra yapılan geliştirmelerle beraber sayıları 13.000'e kadar çıktı. Bu steno sistemi 12. Yüzyıl'a kadar yaygın şekilde kullanılmıştı, ancak kullanımı giderek azaldı ve 18. Yüzyıl'a gelindiğinde kullanımı tamamen sonlandı.^{[4], [5], [6], [7], [8]}

Çin İmparatorluğu'nda da Çince karakterleri daha hızlı yazmayı sağlayan bir steno sistemi kullanılıyordu. O dönemde mahkemelerde özellikle sanık itiraflarını hızlı yazmak gerekliydi. Bunun sebebi ise o dönemde Çin'de sanıkların bir itirafta bulunduğunda parmak izi, imza veya mühür ile tescillenmelerinin gerekmesiydi. Bunun için de bu steno sistemi tercih edilmişti.^{[9], [10], [11]}

Türkiye'de Steno Tarihi

Osmanlı'da stenografiye I. Meşrutiyet'in ilan edilmesiyle birlikte mecliste ihtiyaç duyulmuştu. Başta konuşulanlar hızla yazılarak yazıya geçirilmeye çalışılsa da bu yöntem yeterli olmadı. Bu sebeple Osmanlı'daki stenograf adaylarına eğitim vermesi amacıyla İtalyan stenograf Yontini görevlendirildi. Yontini, hem Mebusan Meclisinde tutanak tutuyor hem de öğrencilerine eğitim veriyordu. 14 aylık bir çalışma süresinin ardından işi tamamen Yontini'nin öğrencileri yapmaya başladı.^[12]

TBMM açıldığında da bu görevi yerine getirecek bir stenograf bulunamadı. Bu sebeple Ankara Lisesinden bazı öğretmenler bu iş için görevlendirildi.^[12] Günümüzde ise TBMM'de profesyonel stenograflar çalışmakta ve konuşulanlar anında yazıya geçirilmektedir. TBMM'deki stenograf kadrolarında açık olduğu zaman stenografi kursları açılarak bu açık giderilmektedir.^[13]

Steno Sistemleri

Steno, yazılma şekline göre iki temel gruba ayrılır. Bunlar stenografik steno ve alfabetik stenodur. Steno işlemi aynı zamanda steno makineleri yardımıyla da yapılabilir. Bunun için genellikle özel klavyelere sahip olan bilgisayar ve daktilolar kullanılır. Bu yöntemle steno olarak girilen metin (özellikle bilgisayar sistemlerinde) doğrudan normal metinlere çevrilebilir.

Stenografik Steno

Stenografik steno, temelde daireler, yarım daireler, noktalar; düz ve eğik çizgilerden oluşur. Bu yazı türüne "Stenografi" adı verilir. Günümüzde en çok kullanılan steno sistemi stenografik stenodur.

Wikipedia Commons

Bu sistemde her kelime için farklı semboller kullanılsa da bazı harfler için aynı sembol kullanılabilir. Bu durumda kelimenin ne olduğu anlam akışına göre belirlenir. Ayrıca bu sistemde kullanım amacına göre sık kullanılan ifadeler için kısaltılmış işaretler kullanılabilir. Bu işaretlere "stenogram" adı verilir.^[1]

Stenografi

Stenografik stenonun dillere ve yazım biçimlerine göre farklılık gösteren birçok çeşidi vardır. Bu çeşitler, yazılacak dil ve stenonun kullanılacağı yere göre farklılık gösterebilir.

Gregg Stenografisi

Başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere tüm dünyada en popüler stenografi türlerinden biri olan Gregg stenografisi, John Robert Gregg tarafından 1888 yılında icat edilmiş, yıllar boyunca çeşitli değişimler geçirerek bugünkü hâlini almıştır. İngilizce, Afrikaans, Bahasa Endonezya, Bahasa Malezya, Katalanca, Esperanto, Fransızca, Almanca, İbranice, İrlandaca, İtalyanca, Japonca, Mandarin Çincesi, Lehçe, Portekizce, Rusça, İspanyolca, Tayca ve Tagalogca dillerini hızlı bir şekilde yazmayı mümkün kılar. Ayrıca sistemin hem sağlak hem de solaklar için uygun olması büyük avantaj sağlar.^[15]

Yine İngilizce yazmaya yarayan Pitman stenografisi ile sıkça karıştırılır, ancak Pitman stenografisi de aynı Deutsche Einheitskurzschrift stenografisinde olduğu gibi çizgilerin kalınlıklarını ve koyuluklarını önemser. Ancak Gregg stenografisinde kalınlık ve koyuluğun bir önemi yoktur. Bu özelliği de onu birçok stenografi türüne karşı avantajlı kılar. Ayrıca Gregg stenografisinin 1949'da geliştirilen bir de basitleştirilmiş versiyonu bulunmaktadır. Bu versiyon, orijinal Gregg stenografisi kadar hızlı olmasa da öğrenilmesi ve uygulanması kolay olduğundan tercih edilmektedir.^[16]

Current Stenografisi

Current stenografisi, Gregg stenografisi ile aynı dönemde geliştirilmiş olup Gregg stenografisiyle birçok benzer yanı bulunmaktadır. Dr. Henry Sweet tarafından İngiltere'de geliştirilmiştir. 1884 yılında geliştirilmeye başlanmış olup 1892 yılında yayımlanmıştır.

Sistemin iki stili vardır: Ortografik ve fonetik. Ortografik stil geleneksel İngilizce yazımına dayanır ve bu nedenle öğrenmesi daha kolaydır, ancak yazması daha yavaştır. Fonetik stil konuşma dilinin seslerine dayanır ve daha hızlı yazmak için kullanılabilir. Yazar isterse bu iki stili bir arada kullanabilir.^{[17], [18]}

Deutsche Einheitskurzschrift

Almanca bir stenografi sistemi olup Almanya ve Avusturya'da sıkça kullanılmaktadır. Günümüzde de Alman parlamentosunda kullanılmaktadır. "DEK" şeklinde kısaltılır. DEK'in orijinal versiyonu 1924 yılında Gabelsberger, Faulmann ve Stolze-Schrey gibi daha önceki sistemlerin fikirlerine dayanarak bir uzman komitesi tarafından oluşturulmuştur. Geliştirilmiş versiyonları 1936 ve 1968 yıllarında uygulamaya konmuştur.

DEK, ünsüz harfleri temel alır ve ünlü harfleri ünsüz harflerin arasındaki bağlantılarla gösterir. Birçok ses için de ayrı gösterimler vardır. Örneğin Türkçede "Ş" harfine yakın okunan "Sch" sesi, matematikte de integral sembolü olarak kullanılan "∫" ile gösterilir. Eğer, gerçek bir bir sözde kelime olan "schesch" ifadesini yazmak isterseniz, iki adet "∫" işaretini üstlerinden kısa bir çizgi ile bağlamalısınız.

Bu stenografi türünde stenogramlar da sıklıkla kullanılır. Örneğin "ist" (Tr: "ol-", İng: "is") sözcüğü için sadece bir nokta kullanılır. Ayrıca, bu stenografi türünde sadece çizgilerin şekli ve uzunluğu değil, kalınlığı ve koyuluğu da önemlidir. Bu yüzden bu stenografi türü tükenmez değil kurşun kalemle yazılmaya uygundur.

Stenograflar, genellikle bir stenografi türünü öğrendiklerinde diğerini öğrenmek istemezler, zira iki türü birbirine karıştırmak içinden çıkılmaz bir hâl alabilir. Bu yüzden DEK'in İngilizce, Fransızca, İspanyolca, İsveççe, Rusça ve Latince gibi birçok dile uyarlanmış versiyonlarını kullanırlar.^[19]

Duployan Stenografisi

1868 yılında Émile Duployé tarafından icat edilen Duployan stenografisi, başta Fransızca, İngilizce, Almanca, Danca, İspanyolca ve Romence olmak üzere birçok farklı dile uyarlanmış bir stenografi sistemidir. Birçok stenografi türünün aksine, ünlü ve ünsüz harflerin hepsi yazılır ve hemen hemen hepsi aynı derecede önemlidir.

Bu stenografi türündeki semboller diğerlerine göre basittir ve nispeten kolay öğrenilir. Örneğin bir yuvarlağın içine nokta konulması bir ünlü harfi temsil eder. Bunu gibi her harf için ayrı bir sembol vardır. Ayrıca bu stenografi türünde bütün harfler birbirine bağlı ve bitişik yazılır, yani neredeyse tüm kelimeler kalemi hiç kaldırmadan yazılabilir.^[20]

Diğer Stenografi Türleri

Yukarıda bahsettiğimiz stenografi türleri kadar popüler olmayan ancak listelemeye değer gördüğümüz bazı stenografi türleri şu şekildedir:

• Abbreviatrix,
• Aimé Paris Shorthand,
• Alpha Hand,
• Agiliwriting,
• Boyd's Syllabic Shorthand,
• Brachygraphie (Folkingham),
• Brachygraphy,
• Burmese Shorthand,
• Burnz' Fonic Shorthand,
• Carissimi Shorthand,
• Caton Scientific Shorthand,
• Century 21 Shorthand,
• Dacomb Shorthand,
• Faulmann Shorthand,
• Graham shorthand,
• Groote,
• State Unified Stenography System (GESS),
• Universal English Shorthand,
• Phillips Code.

Alfabetik Steno

Alfabetik steno, Latin alfabesindeki harfleri normalden daha hızlı bir şekilde yazmayı amaçlar. Bu türde stenografik steno kadar hızlı yazı yazılamaz. Stenografik steno sistemlerinde profesyonel bir stenograf dakikada 200 heceyi yazıya geçirebilirken bu sayı alfabetik steno sistemlerinde 70 ile 100 arasındadır. Ancak stenografik stenoyu öğrenmek çok uzun ve zahmetli bir süreç olduğundan alfabetik steno tercih edilebilir.

Bu sistemde alfabedeki harfler ile bazı alfabetik olmayan semboller kullanılır. Ayrıca bazı türlerinde büyük harflerin farklı anlam taşıması gibi kolaylaştırıcı yöntemler de kullanılabilir.

Makineli Steno

Makineli steno sistemlerinde bu sistem için geliştirilmiş özel bir klavye (İng: "Stenotype") kullanılır. Bu klavye sayesinde yazılanlar bir bilgisayar yardımıyla anında çözümlenebilir. Bu özelliği, onu canlı altyazılarda ve anında çevirilerde kullanılmaya çok uygun bir yöntem yapar. Mahkemelerde de sıkça kullanılır.

Agora Bilim Pazarı

Globe Dünya Küresi: Turuncu, 26 cm, Işıklı

Yeryüzündeki tüm ülkeleri, sınırlarını, başkentlerini, önemli şehirlerini gösteren Globe Orange, Sizi portakal bahçelerinin renklerini anımsatacak hem gerçek bir eğitim materyali hemde şık bir aksesuar görünümündedir.

• Harita Türü: Siyasi
• Çap: 26 santimetre
• Işık Durumu: Işıklı

Devamını Göster

₺810.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

İlk steno makinesi, 1830 yılında Alman mucit Karl Drais tarafından icat edilmiştir. O zaman bilgisayar olmadığı için makine bir kâğıdı delerek girilenleri yazıya aktarıyordu. İlk pratik makine ise 1863 yılında İtalyan mucit Antonio Michela Zucco tarafından icat edildi ve ilk olarak 1880'de İtalyan Senatosu'nda kullanılmaya başlandı.

Stenograflık

Steno yardımıyla konuşulanları yazıya geçiren kişilere "stenograf" adı verilir. Görevleri söylenenlerin kayda geçmesi ve gerektiğinde kullanılması için kritik önem taşımaktadır. Örneğin bir parlamentoda kendisine sataşma olduğunu iddia eden bir milletvekili, bu iddiasını doğrulamak için stenograflar tarafından oluşturulmuş tutanaklara başvurur. Bu tutanakların birbiriyle çelişmesi veya stenografların hata yapması ihtimaline karşı genellikle birden çok stenograf aynı anda görev yapar. Ayrıca bu stenografların yanında onlara destek olacak stenograf yardımcıları da çalışabilir.

Anadolu Ajansı

Stenograflık mesleği, yapay zekâ teknolojisinin gelişmesi ile giderek önemini yitirmektedir, zira artık yapay zekâ da konuşulanları anlayıp yazıya dökebilmektedir. Ancak birçok yerde hâlâ sadece insan stenograflar kullanılmakta veya yapay zekâ sadece insanlara destek olması amacıyla kullanılmaktadır.^[34] Günümüzde de TBMM'de yapay zekâ stenograflara destek olmaktadır.^[35]

Stenograflık önceden sadece mahkeme ve parlamentolarda değil, gazetecilikte de sıklıkla kullanılmıştır, zira video kayıt cihazlarının gelişmediği dönemlerde önemli isimlerin söylediklerini kayda geçirmenin en pratik yolu bu olagelmiştir. Ancak video kayıt cihazlarının gelişmesiyle stenonun gazetecilikte kullanımı yok olma derecesine dek azalmıştır.^[36]