Spontane İnsan Yanması: Oturduğunuz Yerde Durup Dururken Alev Alarak Ölmeniz Olası mı?

Bunaltıcı bir gün... Koltukta oturmuş, günün stresini atmaya çalışıyorsunuz. Birdenbire terlemeye başlıyorsunuz, mideniz bulanıyor, kendinizi berbat hissediyorsunuz. Normal olmayan bir şeyler var. Birkaç düğmenizi aralayıp nefes almaya çalışıyorsunuz ama nafile... Burnunuza tuhaf bir yanık kokusu gelmeye başlıyor. Olduğunuz yerde şöyle bir doğruluyorsunuz ama mutfakta yanan bir şey yok. Korkuyla etrafınıza bakınıyorsunuz ve korkunç gerçeği fark ediyorsunuz: Vücudunuzdan dumanlar çıkıyor! Sıcaklık hızla artıyor, artık dayanılmaz boyuta ulaşıyor ve siz ne olduğunu daha anlayamamışken, birden alev alıyorsunuz!

Acıyla bağırıyorsunuz ama vücut sıcaklığınız o kadar yüksek ki, hareket bile edemiyorsunuz. Bilinciniz kapanmadan önce gördüğünüz son şey, çatlayarak yarılmış derinizin altında yandığını gördüğünüz kaslarınız ve kemikleriniz...

Ne yazık ki sizin için artık çok geç. Komşularınız şüphelenip polise haber veriyorlar ve nihayet cesediniz bulunuyor. Vücudunuz tamamen küle dönmüş. Ama sadece bacaklarınızdan biri, dizinizin altında yanmadan kalmış. O bacağınızda çoraplarınız ve terliğiniz de yanmamış. Ama oturduğunuz kül olmuş. Polis, tüm incelemelere rağmen, ateşin nerede ve neden başladığını çözemiyor. İşin absürt tarafı, odada siz ve koltuğunuzdan başka hasar alan tek şey, birkaç metre ötedeki televizyon. O da sıcak nedeniyle erimiş. Tavanda ve civarınızda da is ve duman var ama bunlar haricinde ne ocakta ateş var, ne perdeler yanmış, ne de başka bir şey. Yangını başlatan kaynak da keşfedilemiyor. Siz, "spontane insan yanması" denen gizemli bir olayın son kurbanısınız.

Spontane İnsan Yanması ve Şüphecilik

Bu vakanın bir benzeri, 2 Temmuz 1951'de Mary Reeser isimli 67 yaşındaki Amerikalı bir kadının başına geldi.^[1] Bir bacağının bir kısmı, omurgası ve kafatası hariç, bütün vücudu yanarak kül olmuş şekilde bulundu.^[2] Tuhaf bir şekilde kafatası küçülmüştü - ki normalde güçlü yangınlarda yananların kafatasları şişer ve nihayet çatlayıp parçalara ayrılır.

The Independent

Mart 1970'te İrlanda'da 89 yaşındaki bir kadın da benzer şekilde alev alarak kül oldu; sadece iki bacağının diz altı geriye kaldı.^[3] 1980'de İskoçya'da 73 yaşındaki bir adamın bütün vücudu yandı; geriye sadece kafatası ve sol bacağı kaldı ve pantolonunun bir bacağı da yanmadan kaldı.^[4] 2010'da yine İrlanda'da benzer bir vaka yaşandı ve adli tıp hekimi, vakanın spontane insan yanmasından başka bir açıklaması olamayacağını ama bu tür yanmanın da bir izahı olmadığını yazdı.^[5]

1700-1800'lü yıllardan bugüne kadar spontane olarak küle dönen 200 kadar kişi olduğu iddia edilmektedir.^{[6], [7], [8], [9]} Bu vakaların ufak bir kısmı, akademik dergilerde de kendine yer bulabilmiştir.^{[10], [11], [12], [13]} Öte yandan yapılan akademik çalışmalar, bu iddiaların geçerliliğini doğrulayamamaktadır.^{[14], [15]}

1823 yılında yayınlanan A Treatise on Medical Jurisprudence başlıklı bir kitapta, spontane insan yanması yaşayan kişilerin ortak karakteristikleri arasında şunlar sayılmaktadır:^{[16], [17]}

1. Kurbanlar kronik alkoliktir.
2. Genellikle yaşlı kadınlardır.
3. Vücutları spontane olarak alev almamıştır ama yanmış bir nesne onlara temas etmiştir.
4. Eller ve ayaklar genelde düşerek ayrılır.
5. Yangın, kişinin vücudu haricinde odaya çok az zarar verir.
6. Vücudun yanmasından geriye yağlı küller kalır ve bunlar berbat kokar.

Tampa Bay Times

Ortada hiçbir neden yokken, birdenbire alev alıp ölebileceğimiz fikri gerçekten oldukça ürkütücüdür. Ama eğer ki böyle bir olasılık varsa, bunun neden ve nasıl yaşandığını aydınlatmamız gerekmektedir. Ne yazık ki 1 vaka hariç bugüne kadarki tüm vakalar, yanma işleminden sonra bulunmuştur. 2017'de yaşanan o tek vakadaysa 70 yaşındaki bir adam, sokakta birdenbire alev aldı ve vücudunun %65'i yanmıştır.^[18] Yani kontrollü bir ortamda yaşanan hiçbir vakaya rastlanmamıştır.

Dolayısıyla spontane alev alma haricindeki daha olası nedenler, mesela tespit edilemeyen bir ateş kaynağı, kundakçılık ve intihar gibi unsurlar, bu vakalarda kesin bir şekilde elenememektedir.^[19] Bu yüzden de spontane insan yanması, şimdilik bir sahtebilim olarak görülmektedir ve vakalara şüpheci yaklaşmak gerekmektedir. Bu alanda bir tez yazmış olan Joe Nickell, Skeptical Inquirer dergisine yazdığı bir yazıda şöyle anlatmaktadır:^[20]

(...) Tarihsel çalışmamızda da benzer durumlarla karşılaşmıştık. Örneğin 1744'te bir kadın kısmen “yakılmış” olarak bulundu. Bildirildiğine göre sarhoştu ve yatak odasından pamuklu bir elbise giyerek pipo içmek için ayrılmıştı. Muhtemelen elbisesi tutuştu ve yağ lekesi bildirilmesinden yola çıkarak söyleyebiliriz ki, kendi vücut yağı yanmaya yardımcı oldu. Bu olay, Bay Nolan'ınkinden [2017'deki İrlanda'daki vakadan] farklı olarak kesintisiz devam etti ve cesedin daha fazla tahrip olmasına neden oldu.

Giysiler, ateşe karşı oldukça hassas olabilir. Yün, en az yanıcı doğal elyaf iken, pamuk yüksek düzeyde yanıcıdır, kolayca alev alır ve çabuk yanar. İpek ve keten de suni ipek ve asetat gibi selüloz bazlı suni lifler kadar yanıcıdır. Gevşek dokulu kumaşlar alev alır ve daha sıkı dokuma kumaşlardan daha kolay yanar. Nolan'ın kıyafeti hakkında bilgi verilmese de, adli tabip tarafından önerilen ve eldeki tüm kanıtlara dayanarak ileri sürülen senaryo, en muhtemel olanı gibi görünüyor.

Temel gerçekler bir kez öğrenildiğinde veya makul bir şekilde varsayıldığında, insanın kendiliğinden yanması kavramı bir kez daha söndürülür. Sonsuza kadar olması gerektiği gibi...

Tüm Reklamları Kapat

Ama yine de eğlencesine, böyle bir şeyin nasıl olabileceğine bir bakalım.

McRone Institute

Spontane İnsan Yanması Nasıl Gerçekleşebilir?

Spontane insan yanması ardında yatan temel maktık şudur: İnsan vücudunda bulunan yağ doku, fazlasıyla yanabilir yapıdadır. Ola ki bu yağ tutuşacak olursa, vücudun neredeyse tamamı yanıp kül olana kadar yangına yakıt sağlayabilir. Neredeyse diyoruz, çünkü ayakların ve bazen ellerin yanmamasının nedeni, bunların genelde daha az yağ barındırmasıdır. Ama vücut bir kez yanmaya başladı mı alev devam eder; çünkü daha önce de anlattığımız gibi, ateş üçgeni devam ettikçe, yani ortamda yakıt, oksijen ve enerji bulundukça, yangın da devam etmek zorundadır. 

Vücudumuzdaki Yağlar, Gerçekten Ateşi Sürdürebilir mi?

Ama spontane insan yanmasının gerçek olabilmesi için 2 büyük soru işareti bulunmaktadır: İlki, vücudumuzdaki yağlar gerçekten kendi kendini sürdürecek bir yangına neden olabilir mi? Buna uzun bir süre şüpheyle yaklaşıldı, çünkü vücudumuzun %70'i sudur ve suyun alev alması mümkün değildir.^{[21], [22]}

Buna rağmen, vücudumuzun yanıp yanamayacağı, yağlarımızın yangını sürdürüp sürdüremeyeceği sorusunun cevabı, ilginç bir şekilde "evet" gibi gözükmektedir. En azından domuzlarda... Birden fazla çalışmada araştırmacılar (aşağıdaki videoda bir tanesini izleyebilirsiniz), cansız bir domuzu battaniyeye sardılar ve bir sigara veya kibritle battaniyeyi ateşe verdiler. Yanan battaniye, bir süre sonra domuzun vücudunu yakmaya başladı. Yazının başında dramatize ederek anlattığımız gibi, yüksek sıcaklık nedeniyle domuzun derisi bir yerden sonra yarıldı, deri altındaki yağları ortaya çıktı ve bu yağlar tutuşarak, yangını devam ettirdi. Bu ateş, çevresine çok az zarar verdi, çünkü çok harlı bir alev oluşturamıyordu.

Bu yavaş yangına rağmen, ateşin yaydığı sıcaklık gerçekten de yüksektir ve kapalı bir odadaki bir televizyonu rahatlıkla eritebilir.^[23] Ayrıca yapılan çalışmalarda da görüldüğü üzere, gerçekten de domuzun bacakları neredeyse hiç yanmıyordu.

Fitil Etkisi: Mum Nasıl Yanar? İnsan da Mum Gibi Yanabilir mi?

Ama görebileceğiniz gibi burada dış bir kaynak yangını başlatıyor, sonrasında vücuttaki yağlar yanme tepkimesinin devam etmesine neden olmaktadır. İşte buna, "Fitil Etkisi" (İng: "wick effect") denmektedir. Bu etkiye göre insan vücudu, adeta bir mum gibi yanabilmektedir.

Yeri gelmişken daha iyi anlayabilmeniz için mumun nasıl yandığını gözden geçirebiliriz:, bir mumda yanan şey sanki fitilin kendisiymiş gibi gözükse de aslında değildir. O fitil, emici malzemelerden yapılmaktadır. Böylece petrolden üretilen ve ağır hidrokarbon zincirlerden oluşan parafini, yani mumun kendisini emmektedir. Fitili yaktığınızda, o fitil içindeki az miktarda parafin alev alır ve ateşi başlatır. Fitildeki parafin, önce katı mumu eritir. Bu nedenle mum yanarken üzerinde ince bir sıvı tabaka oluşur. Ama mumu devam ettiren, bunların ikisi de değildir: Halihazırda üstte yanmakta olan parafinin sıcaklığıyla sıvı parafin de buharlaşır (ayrıca katı parafin de süblimleşir) ve uçarken ateşe temas edip o yanma tepkimesini sürdürür.

Mumu söndürdüğünüzdeyse sıvı parafin geri donmadan önce fitile doğru difüzyonla hareket eder ve bir sonraki yanma işlemine hazır hale gelir. Hatta mumu söndürdüğünüzde gördüğünüz o beyazımsı gri buhar, halen sıcaklık nedeniyle buharlaşan ama tutuşacak kadar da sıcak olmayan parafindir. Eğer onu ateşe verecek olursanız, alevin gaz boyunca hareket edip mumu yeniden yaktığını görebilirsiniz.

Agora Bilim Pazarı

Tuz, Yağ, Asit, Isı

The New York Times Çok Satan Kitaplar listesinde yer alan, Amazon Yemek kategorisi birincisi ve Netflix’te belgeseli yayınlanan “Tuz, Yağ, Asit, Isı” kitabı okurlarıyla buluşmak için 7. baskıya girdi.

Herhangi bir yerde, herhangi bir zamanda lezzetli yemek pişirmeyi öğrenmek “Tuz, Yağ, Asit, Isı” kitabı sayesinde mümkün hale geliyor. Tarife ihtiyaç duymadan yemek pişirmenin inceliklerini öğreneceksiniz.

“Michael Pollan, ne yememiz gerektiğine dair o geniş ve karmaşık konuyu yalnızca yedi kelimeyle özetlediğinde herkes çok etkilenmişti: ‘Yemek yiyin, fazla yemeyin, çoğunlukla sebze yiyin.’ Samin Nosrat da nasıl yemek pişirmemiz gerektiği gibi geniş ve karmaşık bir konuyu dört kelimeyle özetlemeyi başardı: ‘Tuz, yağ, asit, ısı.’ Herkes çok etkilenecek.” – Yotam Ottolenghi, Jerusalem adlı The New York Times çok satan kitabının yazarı

“Tuz, Yağ, Asit, Isı daha iyi bir aşçı olmak isteyen herkesin okuması gereken bir kitap. Samin Nosrat, Wendy MacNaughton’un eğlenceli çizimleriyle yemek pişirmenin temellerini öğretiyor ve yemeği lezzetli yapan dört unsuru inceliyor.” – April Bloomfield, James Beard Ödülü sahibi Şef ve A Girl and Her Pig adlı kitabın yazarı

“Bu güzel, okuması kolay kitap size yemek pişirmeyi öğretmekle kalmayıp, aynı zamanda yemek yapmanın nasıl bir his olduğunu anlamanıza yardımcı olacak: Keşif, kendiliğindenlik ve neşe ile dolu bir kitap. Samin, tanıdığım en iyi öğretmenlerden biri.” – Alice Waters, The Art of Simple Food adlı New York Times çok satan kitabının yazarı

Devamını Göster

₺160.00

Satın Al Tüm Ürünler

Bu da mumlarla ilgili ufak bir bilgi olsun. Ama sonuç olarak spontane insan yanmasını Fitil Etkisi'yle açıklayacaksak, vücut dışındaki bir şeyin fitili ateşlemesi gerektiğini anlamamız gerekmektedir.

İnsan, Dış Bir Ateş Kaynağı Olmadan Alev Alabilir mi?

Bu da bizi, ikinci sorumuza götürmektedir: Dış bir kaynak olmaksızın vücut kendiliğinden alev alabilir miydi? İşte şaibeli olan konu budur; ama gerçekten de potansiyel birkaç yol olabilir.

Mast Hücresi Aktivasyon Sendromu Nedeniyle Spontane Yanma Hipotezi

Bunlardan biri, "mast hücresi aktivasyon sendromu" olarak bilinen immünolojik bir hastalıktır. Savunma sisteminizdeki bağ doku içinde bulunan mast hücrelerinin, normalde alerji, anafilaksi, yara iyileşmesi, damar oluşumu gibi birçok konuda önemli görevleri vardır.^{[24], [25], [26], [27], [28]} Bu hücreler, bu görevlerini yerine getirebilmek için 200'den fazla moleküller salgılayabilirler; ancak bazı insanlarda bu hücrelerin uyarılma eşiği bozulur, abartılı miktarda molekül salgılamaya başlarlar ve Mast Hücresi Aktivasyon Sendromu oluşur.^{[29], [30], [31]}

Mast hücrelerinin salgıladığı moleküllerden biri, norepinefrindir. Norepinefrin; kalbinizi hızlandıran, stres tepkisinde görev alan meşhur bir kimyasaldır. Norepinefrin, aynı zamanda UCP-1 isimli bir proteinin üretimini tetikler. UCP-1, vücudunuzdaki yağ dokunun yakılarak ısıya dönüşmesini hızlandıran bir moleküldür.^{[32], [33], [34], [35]} Tesadüfe bakın ki yağ doku, aynı zamanda mast hücrelerinin bolca bulunduğu bir diğer dokudur.^{[36], [37], [38], [39]}

Dolayısıyla mast hücresi aktivasyon sendromunu içeren senaryo şu şekilde işler: Doğru şartlar sağlanırsa, çok nadir bile olsa bazen mast hücreleri kontrolü yitirebilir, aşırı norepinefrin salgılayabilirler, bu UCP-1 üretimini artırır, bu da aşırı hızlı yağ yakımına sebep olarak, hesaplara göre vücudu 90 santigrat derece civarına çıkarabilir - ki bu da tutuşma için yeterli olacaktır.^[40]

Aseton Nedeniyle Spotane Yanma Hipotezi

Benzer bir diğer moleküler mekanizma, asetondan gelmektedir:^[41] Normalde insan dokularında alkol bulunmaz; ancak belli şartlar altında, insan dokularındaki triasilgliserol lipitlerinin miktarı artabilir. Bu molekül, yağ asidi zincirleri ve gliserolden oluşur. Yağ asitleri, beta-oksidasyon yoluyla enerji üretiminde alternatif bir kaynak olarak kullanılmaktadır ve bu sırada açığa asetil-koA isimli bir metabolik molekül çıkmaktadır. Bu molekül, canlıların enerji üretiminde kullandıkları Krebs Döngüsü'nü sürdürmektedir ve böylece fazladan enerji üretimi mümkün olmaktadır.

Ancak eğer hücreleriniz yeterli besine erişemezse ve aç kalırsa (ki bunun nedeni bir kronik hastalık olabileceği gibi, egzersiz yapmak bile olabilir), karaciğerdeki asetil-koA molekülleri asetoasetata dönüştürülür ve bu da dekarboksilasyon yoluyla asetona dönüşebilir. Oje çıkarmak gibi işlerden tanıyor olabileceğiniz aseton, fazlasıyla yanıcı bir maddedir. Aseton üreten yolaklara ketosis veya ketoz denir ve bunu tetikleyebilecek birden fazla yöntem vardır. Ancak bunlardan en meşhurları arasında alkolizm, yağsız diyetler, diyabet ve hatta diş çıkarma gibi süreçler bile vardır.

Bu süreç de domuz deneyleriyle doğrulanmıştır: Domuz dokuları aseton ile sıvanıp ateşe verildiğinde, sadece yarım saat içinde bütün domuz küle dönmüştür.^[42] Geriye sadece bacaklar kalmıştır ve bunun nedeninin bacaklarda yeterli yağ olmaması olduğu düşünülmektedir.

Acele Kararlar Vermeyin!

Bunlar çok heyecan verici ve ilginç araştırmalardır; ancak ne yazık ki bu hipotezleri destekleyecek kadar veri henüz bulunmamaktadır. Örneğin 90 derece tutuşmayı başlatabilir; ancak vücudun bu vakalardaki gibi tamamen kül olması için sıcaklığın yüzlerce dereceye çıkması gerekmektedir.^[43] Benzer şekilde, yukarıda da izah ettiğimiz gibi, vakaların çoğu kronik alkolik, sigara tüketen, kilolu ve/veya yaşlı kişilerden oluşmaktadır. Hatta spontane insan yanması fikri, 18. yüzyılda alkol içenleri ve kiloluları ayıplamak için de kullanılmıştır.^[44] Yine de sağlıksız kişiler doğal nedenlerle (mesela kalp krizi veya alkol zehirlenmesi nedeniyle) ölmüş ve bu sırada çıkan bir yangın nedeniyle küle dönmüş olabilirler. Tabii bu, alevlerin neden vücutlarının bir kısmını kül etmediğini veya bulundukları odaya neden zarar vermediğini izah edememektedir.

Özetle, ortada bir gizem olduğu açıktır; ancak diğer olasılıkları tamamen elemeden veya spontane alev almanın nasıl olabileceğini deneysel olarak göstermeden, bilimsel bir sonuca varmamız mümkün değildir. Tabii ki bu, mistisizm ekmeği yemek isteyenleri durdurmamaktadır. Spontane insan yanmasının nedenleriyle ilgili olarak bugüne kadar cinler, periler, şeytanlar, uzaylılar, gizemli parçacıklar, lazerler ve aklınıza gelebilecek diğer birçok çılgın sebep gerekçe olarak ileri sürülmüştür.^[45]

Ne yazık ki bu tür mistik iddiaları gerçekmiş gibi pazarlayanlar, her zaman yaptıkları gibi anlatılarında bazı kritik gerçekler özenle cımbızlamakta ve görmezden gelmektedir. Örneğin 1951'deki meşhur vakada "spontane olarak" yanan Mary Reeser, hem uyku hapları alıyordu hem de ağır bir sigara içiciydi. Gerçekten de yapılan FBI araştırması, spontane yanma ihtimalini resmen elemiştir.^[46] Muhtemelen Reeser, uyku hapı aldıktan sonra sigara yakmıştı ve uykuya daldığında sigara ağzından düşerek kıyafetlerini tutuşturdu ve yanarak can vermesine neden oldu - ki gelini Ernestine Reeser da yangını başlatanın sigara olduğunu söylemektedir.^[2] Yani bu durum, kişinin kendi kendiliğinden yanmasıyla veya uzaylı müdahalesi gibi mistik nedenlerle ilgili değildir; daha ziyade Fitil Etkisi'dir. Ne var ki bu detayları görmezden gelirseniz, mistik bir masal uydurmanız ve insanları kandırmanız da zor olmamaktadır. 

Sonuç

Spontane insan yanmasının gerçek bir olgu olup olmadığı konusunda kesin bir sonuca varmak zordur; fakat o kadar az vaka var ki ve potansiyel olarak o kadar çok sayıda alternatif bilimsel açıklama olabilir ki, bir dahaki sefere bu hikayeyi duyarsanız, işlerin o kadar da gizemli olmayabileceğini ama halen bilimsel olarak araştırmaya değer bir konu olduğunu hatırlayın. Kim bilir, belki de bilimin ışığını kullanarak bu gizemli olayı çözen, bir gün siz olacaksınız. Bir sonraki videoda görüşmek üzere, hoşçakalın.