Spoiler Korkusu: İçeriğe Dair Önceden Verilen Bilgiler, Filmleri Gerçekten "Berbat" Ediyor mu?

Gelmiş geçmiş en sevdiğim televizyon programlarından biri olan The Magicians’ın dördüncü sezonunun finalinde dizinin yıldızı beklenmedik bir biçimde ölür. Twitter akışımda yer alan bir avuç dizi tutkunu arasında, insanlar ya bölüme dair bariz içerik bilgileri (spoiler) paylaşıyordu ya da onlar hakkında ağlayıp sızlanıyorlardı.

Ve ne var biliyor musunuz? Dürüst olmak gerekirse, bu benim için hiç fark etmiyor. Quentin öldü ve bu üzücü bir durum, ancak bunun gerçekleşeceğini önceden bilmek, final bölümünden aldığım zevki etkilemedi. Hatta bölümü daha çok beğenmeme sebep olmuş bile olabilir! Araştırmalar gösteriyor ki dizilere ya da filmlere dair önceden edinilen içerik bilgileri çoğumuzun sandığı kadar negatif bir etkiye sahip değil.

Buna rağmen önceden paylaşılan içerik bilgilerine dair mutlak bir dehşet internetin her yerini sarmış durumda. Twitter’da insanlar içeriğe dair önceden bilgi paylaşımı uyarılarına sanki bir radyoaktif atık bölgesine girmek üzerelermiş gibi davranıyorlar. Eğlence siteleri, hikâyeye dair şüpheli bir detay olarak gördükleri her şeye köpüren kalabalıklardan haklı olarak korkmakta... Makalelerine içerik bilgilerine dair uyarılar eklemeyi unutmuyorlar. Podcastlerin içerik bilgilerine dair bölümleri de fazlalaştı: Vanity Fair dergisinin HBO’nun Sharp Objects isimli programına adanmış muazzam podcastinde yapımcılar, konukların Gillian Flynn’nin programa ilham kaynağı olan kitabını tartıştıklarını belirtmek için neredeyse 30 saniye süren bir domuz sesi kaydı eklediler. 

Fakat içerik bilgilerine duyulan bu öfke, Yenilmezler: Son Oyun’un (İng: Avengers: The End Game) açılışıyla ve Taht Oyunları’nın (İng: Game of Thrones) son sezonuyla birlikte daha önce hiç bu kadar yerinde olmamıştı. 

Spoiler Aldığınız Kitapları Daha Çok Beğeniyor Olabilirsiniz!

Geçen hafta birisi Son Oyun’dan beş dakikalık bir kesit sızdırdığında, Verge’e göre hayranlar “perişan” oldu. Bir Facebook yorumcusu “Bu videoyu yayınlayanlar ve paylaşanlar, sizi temin ederim ki cehennemde size özel bir yer olacaktır.” yazdı. Filmin yönetmenleri, Joe ve Anthony Russo kardeşler, filmin "beklenmedik ve duygusal anlamda güçlü sonu"nu koruyabilmek adına Twitter’da bir açık mektup yayınlayarak hayranlara “#SonOyunuBerbatEtmeyin” diye yalvardılar. 

Ama tüm bu sözüm ona "perişan, paniklemiş hayranlar" korkmayı bırakabilirler, çünkü yüksek olasılıkla, filmin içeriği hakkında önceden edindikleri bilgiler filmi berbat etmeyecektir. 2011 yılında Kaliforniya'daki San Diego Üniversitesi'nde yapılan bir çalışmada (önceden sızdırılan içerik bilgisi konusu üzerine yapılan sadece bir avuç çalışmadan biri) 819 öğrenciden John Updike, Agatha Christie ve Raymond Carver gibi yazarların kısa hikâyelerini okurken çeşitli yerlerde daha ileri kısımlara dair içerik bilgileri okumaları istendi. Bu hikâyeler üç türe ayrılmıştı: “ironik şaşırtmacalı hikâyeler”, “gizemler” ve “edebi hikâyeler”. Çalışma gösteriyor ki, üç hikâye türü için de, okuyucular aslında hakkında önceden içerik bilgisi aldıkları hikâyeleri, almadıklarına kıyasla önemli ölçüde daha çok tercih ediyorlar.

Spoiler Aldığınız Filmleri Neden Daha Çok Beğeniyorsunuz?

2013 yılındaki bir devam çalışmasında araştırmacılar, önceden edinilen içerik bilgilerinin tüketicilerin aldığı keyif üzerinde neden olumsuz bir etkiye sahip olmuyor gibi gözüktüğünü araştırdılar. İnsanları önceden bilgi sahibi oldukları hikâyelere daha olumlu yaklaşmaya mecbur bırakan şeyin ne olduğunu bilmek istediler: Bu bilgi hikâyeyi okunması daha kolay ve anlaşılır mı kılıyordu? Estetik beğeniyi mi arttırıyordu? Yoksa sebebi, oldukça açık bir biçimde, okuyucunun beklentilerini yönlendirmesi miydi? 

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Makalenin yazarları, önceden verilmiş içerik bilgilerinin okuyuculara hikâyeleri anlamada kolaylık sağladığını ve okuyucuların onları daha çok sevmelerine neden olduğunu keşfetti (okuyucuların bir hikâyenin biçimi ya da maharetine dair hisleri üzerinde bu bilgilerin çok az bir etkiye sahip olmasına rağmen).

Bir kez daha altını çizelim ki bu durum, cinayet gizemi ya da bilim kurgu hikâyelerinde olduğu gibi, hikâyenin ters köşe yapan bir sona dayanmasından bağımsız olarak doğruydu. Bu, “hikâye odaklı” olduğu söylenen anlatıların başarılarının sadece hikâyelerin sonlarına dayanmıyor olabileceğini gösteriyordu. UC San Diego’da psikoloji profesörü ve bu makalenin yazarlarından biri olan Nicholas Christenfeld şöyle diyor:

Birçok insana "Önceden duyduğunuz içerik bilgileri deneyiminizi berbat ediyor mu?" diye sorduk. Büyük çoğunluk "Evet!" dedi; ama adlandırdığımız şey yanlış… Biz, bu şeyleri sonları için izlemiyoruz!

Sadece Kitaplarda Değil, Filmlerde de Durum Aynı!

Sakın ola bu bulgular filmlere ya da dizilere uyarlanamaz, sadece kitaplar için geçerlidir diye düşünmeyin!

2018 yılında Media Psychology dergisinde yayımlanan başka bir çalışma, benzer (ama tıpatıp aynı olmayan) sonuçlar ortaya koydu. Bu içerik bilgileri, komedi filmi izleyicilerinin aldığı keyif üzerinde küçük ve negatif bir etki yaratırken (makalenin yazarları bunun sebebinin şakaların can alıcı repliklere dayanması olduğunu tahmin ediyorlar), Kaptan Amerika gibi “heyecanlı kurgu” filmlerinde izleyicinin beğenisini çok küçük de olsa pozitif bir biçimde etkilemiştir.

Ayrıca aynı çalışma (bu aynı zamanda Taht Oyunları hayranlarını da ilgilendiriyor), izleyicinin daha önce diziye ilham kaynağı olan kitabı önceden okuduğu için dizinin nasıl sonlanacağını bilmesi gibi bir “kaynak aşinalığı”nın, izleyicinin diziden daha çok keyif almasına sebep olduğunu göstermiştir. Gelgelelim dizi, kaynak aldığı materyalden saptığında, izleyiciler diziyi daha az beğenmiştir.

Spoilerlar Filmleri Berbat Ediyorsa, Aynı Filmi Neden Tekrar Tekrar İzliyoruz?

2017 yılında yapılan bir çalışma gösteriyor ki insanlar, neşeyle ya da üzüntüyle dolu olmasından bağımsız olarak, kendi geleceklerinin nasıl olacağını bilmek istemiyorlar. Aynı çalışma, 2,000’den fazla Alman ve İspanyol yetişkinin sadece %1’inin istikrarlı bir biçimde geleceklerini bilmek istediklerini gösterdi. Bu istatistikler futbol maçlarının sonuçları ya da Noel’de kendilerine gelecek olan hediyeler gibi daha küçük olaylar için bile geçerliydi.

Ben bu insanlardan biri değilim. Bunun sebebi yüksek olasılıkla benim, bir işin nasıl sonuçlanacağını bildiğimde derin bir nefes alıp, şu an olup bitene odaklanabilecek kadar endişeyle güdülen birisi olmamdır. Quentin’in öleceği gerçeği benim bu olaya gelene kadar dizinin nasıl kurgulandığına odaklanmama izin veriyor. Bana karakterlerin tepkilerine dikkat etmem ve seçimlerinin arkasındaki mantığı çözümlemem için alan açıyor. Deneyimimi berbat etmek şöyle dursun, içerik bilgileri diziden daha çok keyif almamı sağlıyor. 

Bu aynı zamanda The Magicians’ın ilk üç sezonunu üç kere izlememin sebebini de açıklıyor. 2011 yılında yapılan küçük ve tuhaf bir güzellikteki bir çalışmanın ortaya çıkardığı gibi tekrar tekrar izlemenin ayrı bir keyfi var. 23 Yeni Zelandalı ile yapılan röportajlar gösterdi ki filmleri yeniden izlemek, romanları yeniden okumak, gidilmiş coğrafi mekanlara yeniden gitmek sadece deneklerin bahsedilen materyalleri daha etraflıca anlamasını sağlamıyor, aynı zamanda her tekrarlayışlarında kendilerini ve kendilerinde yaşanan gelişimi anlamalarına da yardımcı oluyor. Makalenin yazarları şu şekilde yazdı:

Yeniden tüketimin; hazzın duygusal lüksü, yeni duygulanımlar ve entelektüel iç görülerle dolu olağanüstü bir deneyim olabileceğini keşfettik. Yeniden tüketim bir taleptir; aktif bir arayış biçimi, geçmişten bir şey istemenin bir çeşit yolu, geri dönüşten çok dönüşümün bir çeşididir.

Eğer içerik bilgileri, aslında bir anlatıyı daha anlaşılır ve zevkli kılıyorsa ve eğer, aslında bir şeyi tekrar izlemek hem kendimiz hem de hikâye adına uçsuz bucaksız bir kavrayış ve hazza sebep oluyorsa, o zaman tam olarak bu kadar korktuğumuz şey nedir? Anlatıdaki olayların sadece oyuncak askerler gibi art arda sıralanmalarını mı bekliyoruz? Bir programı izlememizin ya da bir kitabı okumamızın tek sebebi, hikâyedeki şaşırtmacada yaşadığımız nefes kesilmesini ortaya çıkarmak mı?

Hepimizin kendi tercihleri var ve sonucu bilmek istememek herhangi başka bir istek gibi makul. Fakat bu istek, eğlence içeriği ekonomisinde, boğucu konuşmaları ve sürgün edilmiş tartışmaları büyük kırmızı risk işaretleriyle çevrili köşelere tecrit ederek kendini hâkim kılıyor. Belki de deneyim öncesi verilen içerik bilgisinin karşıtları bu zorlayıcı isteklerini herkese dayatmaktansa kendileri için sorumluluk alabilirler. 

Zaman tünelinizden gelen içerik bilgilerini saklamak için yapabileceğiniz birçok şey var, fakat olur da birine denk gelirseniz, paniklemeyin. Bakarsınız o filmleri daha çok seversiniz.

Size Sorduk

Evrim Ağacı olarak YouTube ailemize ve Twitter ailemize bu konudaki düşüncelerini sorduk. YouTube'da aldığımız yanıtları buradan, Twitter'da aldığımız yanıtları ise aşağıdan görebilirsiniz: