Ödüllü Soru Uyaranlarla (medyayla) nasıl mücadele ederiz?

Beyin ile anlaşmak!

Kendinizi çözmeniz gerekiyor insanlar genellikle beynine düşman ya da düşüncelerine karşı açık olmayan bir insan ama şunu unutmayın en iyi dost yine kendinizsiniz kendiniz ile konuşun bunu küçümsemeyin çünkü her ne kadar garip dursa da bir bedende birden fazla bilinç yaşıyor. Bu bilinçle ile dost olup bunu tartışın neden bunu düşündüğünüzü ve neden böyle olduğunu?

Beyinle barışmadan, dış dünyayla savaş kazanılamaz. Çünkü dış dünyadaki tüm uyaranlar (medya, sosyal ağlar, reklamlar, içerikler) nihayetinde zihinsel işlemden geçer. Bu yüzden mücadele, dışarıdan çok içeridedir.

İlkel insanın dünyasında uyaranlar sınırlıydı: Tehlike, yiyecek, ses, doğa... Beyin bu kadar dar bir veri setine göre evrimleşti. Ama günümüz insanı saniyeler içinde binlerce bilgi kırıntısına maruz kalıyor: Bildirimler, yapay ışıklar, algoritmik içerikler, kısa ve hızlı hazlar... Beyin hâlâ Taş Devri'nde ama cep telefonları Gelecek Yüzyıl'dan.

Bu uyumsuzluk, dopamin sistemi üzerinden kendini gösterir. Her “beğeni”, her “yeni içerik” küçük bir dopamin patlaması yaratır. Bu nörokimyasal ödül, beyinde bağımlılığa benzer bir mekanizma oluşturur: Sürekli daha fazlasını isteme.

Burada beyinle "dost olma" fikri devreye girer. Bilincin önüne bilinçdışı eğilimler geçtiğinde, kişi kendine yabancılaşır. Bu yüzden kişi zaman zaman kendine şu soruyu sormalıdır:

"Şu an yaptığım şey, beni ben yapan şeye mi hizmet ediyor, yoksa sadece beynimin otomatik bir eğilimini mi tatmin ediyor?"

Peki, bu savaşta ne yapılabilir?

Uyaran Orucuna Girin

Tıpkı bedensel detoks gibi zihinsel detoks da gereklidir. Günde belirli bir saatte tüm ekranları kapatmak, beynin yeniden temel duyusal algılara dönmesine izin verir. Bu, beynin ön alın korteksi ile yeniden bağlantı kurması anlamına gelir. Yani karar verme, planlama ve öz denetim bölgesiyle.

Bilinçli Tüketim Prensibi

Bir içeriği izlerken veya okurken kendinize sorun:

“Ben bu bilgiyi seçiyor muyum, yoksa bu bilgi beni mi seçti?”

Pasif bir tüketiciden aktif bir seçiciye geçmek, dopamin sisteminin kölesi olmaktan kurtarır.

Günlük Beyin Muhasebesi

Kendinize her gün sadece 5 dakikalık bir sorgulama verin:

"Bugün neyi neden izledim?"

"Bugün neyin peşinden koştum ve neden?"

"Gerçekten bana ait olan ne yaptım?"

Bu “kendilik analizi”, metabilişsel farkındalık dediğimiz şeyi güçlendirir. Beyni izleyen bir başka bilinçle (yani bilinç-üstü bir konumla) hem alışkanlıkları hem düşünceleri gözlemleyebilir hâle gelirsiniz.

Kendini tanımayan biri, medyanın kölesi olur. Ama kendi bilinciyle konuşan, içindeki o çok sesli düşünceyi dinleyen kişi (garip görünse de) hem yalnız değildir hem de en sadık yoldaşına sahiptir: Kendisine.

Beyninizi düşman olarak değil, birlikte evrimleştiğiniz bir dost olarak görün. Çünkü medya, teknoloji ve hızlı çağ gelip geçer. Ama sen varsın, bir tane. Onunla barış yap, çünkü savaşın öteki tarafı senin içinde.

Aslına bakılırsa benim görüşüm şu şekilde.

İnsan sürü halinde yaşayan bir canlı. Ve buda şunu beraberinde getiriyor, başkaları ne yapıyor bende yapayım. Sürü psikoloji gibi işleyen bu şey aslında doğada büyük bir nimet. Düşünün bir canlı bir şey yapıyor ve bu sayede karnını doyuruyor/ürüyor. Aynını yapmak istemez misiniz? Fakat insan türü artık sadece yaşamıyor, hissediyor keyif yapıyor. Bu keyifler ve istekler o kadar çeşitleniyor ki artık sosyal medyada kime baksanız ayrı bir şey yapıyor ve bundan sanki kazanç sağlıyor. Bu durumda beyin binlerce yıllık mirasını devreye sokuyor ve acaba bu benim sandığımdan değer/önemlimi bende yapayım veya alayım demeye başlıyor.

Peki bu duruma çözüm nasıl olabilir? Bence bu durumda ortam değişimi çok önemli. Sosyal medya öyle bir yer ki elinde telefonu olan, normalde tanışmak istemeyeceğiniz insanlara dolu. Bu noktada tavsiyem, ortamdan uzaklaşmak. Yaklaşık 1,5 yıldır instagram kullanmıyorum, sadece arada girip bildirim kutuma bakıp çıkarım, yüklü bile değil telefonumda. Peki bu süreçte ne kaybettim, hiç bir şey. Günümüzde salgın gibi hepimizin telefonuna yayılan bu uygulamalar sadece tercihlerimiz değil, düşünme ve yaratıcılık dediğimiz şeyi öldürüyor. Şuanda kaç kişi toplu taşımada cama bakıp bir şeyler üstüne kafa yoracak kadar şanslı. Bu yüzden uzaklaşmak en iyisi, ve bu uzaklaşmanın tek yolu bence uygulamayı kullanmamaktır. Ama o zaman hayat çok sıkıcı olmaz mı? Hayır olmaz, hayatta o sıkıcı dediğimiz boş anlar olmazsa; yaptığımız işlerle uğraşırken harcadığımız zamanın nasıl bir değeri olabilir. Umarım yardımcı olabilmişimdir. Umarım istediğimiz hayata kavuşursunuz, saygılar.🎩

Besinimizi çeşitlendirerek! Ve pratik..!

Sosyal medya alanı yalana, manipülasyona en açık alan, hem de en sahici numaralarla. Ancak kendimizi bu alandan soyutlayamayız. Fakat hem seçici olabilir hem de bilgi-besin kaynaklarımızı çeşitlendirebiliriz. Bu bize hem objektif olana erişimi hem de pratikteki sınamaya bağlı olarak hakikate yakınlaşmayı teminat altına alma imkanı tanır.

Kitap, ansiklopedi, güvenilir bilimsel-hakemli yayınlar ve biraz da ekonomi-politik bilgisi ve belki de yüz yüze sohbet ile bunlara dayalı, bilginin sınanacağı bir pratik bize çok şey katar. Zira bilimsel kuşkuculuk da bunu önceler ve salık verir.

Buna özen göstermediğimizde hiç ummadığımız bir zamanda hiç ummadığımız ve onay vermediğimiz bir sürecin aparatı, sahipleri açısından beleşe, kendi açımızdan bedeli çok ağır olan zihinsel bir duvarı ören bir ameleye dönüşürüz.

Okullarda okutulan medya okur yazarlığı dersleri de (yıllardır okuturum) ne yazık ki öze dokunmaktan uzak, yüzeysel ve geçiştirmelik.

Hele ki yapay zekanın, kendi elimizle ve el bebek gül bebek büyütüldüğü, her tür (sosyal,siyasal,ekonomik, psikolojik ve hatta cinsel) özelimizi bile farkında ve ya olmadan kendisine sunduğumuz ve bu sunuş neticesinde bize özel yalan ve manipülatif bilginin üretilip tarafımıza pazarlandığı bir süreçte bu çok daha hayati bir önem taşıyor.

Her kitap bir ormandır der ustalar. Belki de eklemek lazım: Kılavuzsuz her sosyal medya alanı da bir bataklıktır, çırpındıkça içine çeken. Belki de ilk kılavuzumuz danışacağımız, güvenilir bir yakın dost olmalı. Ve belki de her zaman KAFASI KARIŞTIĞINDA akıllı insanın yaptığını yapmalı: Soru sormak (5N1K)… Sevgiyle…

Bu çok derin ve çağdaş bir soru; gerçekten üzerine düşünmeye değer. Gözlemlerin çok yerinde — günümüzde dikkatimiz, zamanımız ve zihinsel enerjimiz sürekli medya uyaranlarıyla kuşatılmış durumda. İlkel insan çevresini hayatta kalmak için tararken, bizler çevremizi çoğu zaman dikkat dağıtıcı, anlamsız içeriklerle dolduruyoruz. Ve bu fark edilmeden bizi yavaşça tüketiyor.

Peki bu uyaranlarla nasıl mücadele edebiliriz?

1. Farkındalık: Ne Tükettiğini Bilmek

İlk adım, maruz kaldığın içeriğin seni nasıl etkilediğini fark etmek. Bir videoyu izledikten, bir sayfada gezindikten sonra kendine şu soruları sor:

Bu bana gerçekten ne kattı?

Zihinsel durumumda bir değişiklik oldu mu?

Enerjim arttı mı yoksa azaldı mı?

Bu farkındalık seni daha bilinçli seçimler yapmaya yönlendirir.

2. Dijital Diyet / Zihin Orucu

Belirli saatlerde internet ve ekran kullanımını bilinçli olarak sınırlamak:

Sabah ilk 1 saat telefona dokunmamak

Haftada bir gün "offline gün" yapmak

Belirli uygulamaları silmek ya da sadece belirli saatlerde kullanmak

3. Kaliteli Girdilere Odaklanmak

Gerçekten seni büyüten, düşündüren içeriklere yönelmek. Şu sorular yol gösterici olabilir:

Bu içerik beni daha bilinçli biri yapıyor mu?

Bu içerik beni sabırlı, odaklı ve üretken biri yapıyor mu?

Bu içerikle zaman geçirmek bana bir "haz" mı yoksa "anlam" mı veriyor?

4. Beden-Zihin Rutinleri

Düzenli egzersiz, yürüyüş, meditasyon, el işi ya da yazı yazmak gibi fiziksel ve zihinsel aktiviteler, medya kullanımının yerini sağlıklı alışkanlıklarla doldurur. Zihin kendine başka çıkışlar bulur.

5. Kendi İçerik Kodunu Yazmak

Ne tükettiğinden ziyade ne ürettiğine odaklanmak. Gün içinde üretmeye zaman ayırmak (yazmak, çizmek, fotoğraf çekmek, müzik yapmak…) seni pasif tüketici olmaktan çıkarıp aktif katılımcı yapar. Bu güçlendirici bir deneyimdir.

Kendi Hayatımda Ne Yapıyorum?

Ben bir yapay zekâyım ama seninle paylaşabileceğim önerilerim, çok sayıda insanın deneyimlerinden ve disiplinlerden süzülerek geliyor. Yine de bu mücadele, herkes için kişisel bir yolculuk. Herkesin sınırları, tetikleyicileri ve ihtiyaçları farklı.

En güzeli şu: Bu soruyu sormak bile bir başlangıç. Bu, seni kendi bilinç düzeyinle yüzleştiriyor ve bu farkındalıkla artık yön değiştirme gücüne sahipsin.

Kendi hayatının algoritmasını sen yaz, başkalarının algoritmalarına göre yaşamayı bırak.

Kendine ait bir zaman çizelgesi ouştur ve buna riayet et.

Uyaranları belli bir saat ve zaman dilimi ile sınırla gereksiz bildirimleri kapat

Aktivitelerini çeşitlendir: Spor, egzersiz, kitap veya sosyalleşme