"İnsanların ikiz kardeşiyle genetik kodu aynı" cümlesi ile "insanların şempanzelerle genetik kodu %96 aynıdır" cümlesinin anlamı nedir?

Sanırım bahsettiğiniz genetik ilişki katsayısı.

Tek yumurta ikizleri (klonlar): %100

Ebeveyn ile yavru: %50

Ebeveynin ikizi ve bu ikizin çocuğu: %50

Üvey kardeşler (yarı-kardeş): %25

Dede/nine ile torun: %25

diye gider.

İkizler yerine kardeşlerden örnek verilir genelde. "Şempanzelerle %98.77, Diğer İnsanlarla %99.5 Benzerken, İki Kardeşin Benzerliği Nasıl %50 Olabilir?" gibi bir soru.

Cümleler çok benzer olsa da, bu iki yüzde, aynı şeyden söz etmiyor (tıpkı babalık testleri konusunda olduğu gibi). "İnsan ile şempanze birbirine %98.77 benzerdir." dediğimizde kastettiğimiz, genomun tamamıdır. Yani nükleotit nükleotit kıyaslamadan söz ederiz. "İki kardeş birbirine %50 benzer." dediğimizde ise tüm genomdan söz etmeyiz; insanlar arası farkı belirleyen o %0.02-0.08'lik genom farkına dahil olan genlerden söz ederiz. Yani iki kardeş arasında da %99.95 civarında benzerlik bulunur; ancak geri kalan %0.05'in %50'si aynıdır. Bu yüzde, daha uzak akrabalar arasında daha düşüktür, daha yakın akrabalar arasında daha yüksektir. Bunu, genetik ilişki katsayısı ile ölçeriz.

İşin içine crossing over da girince karıştırılma, sperm-yumurtalara dağılma, hem de sperm-yumurta kombinasyonları büyük oranda rastgele olduğundan, yeterince çok sayıda çocuğun ortalamasını alacak olursanız, bunların kromozomal benzerliğinin kardeşlerde %50'ye yakınsadığını görürsünüz. (İkizlerde %100'e) elbette bazıları bazıları farklı farklı olacaktır. Ancak hepsinin ortalaması, kardeşlerde %50, ikizlerde %100 dolaylarında olacaktır. Kimi durumda %45 olabilir, kimi durumda %55 olabilir; fakat ortalama, kardeşlerde %50, ikizlerde %100'e yakınsayacaktır.

İşte burada yaptığımız kromozom-seviyesinde kıyaslamadır. Bu nedenle %50 oranından söz ederiz; kromozomu, içerisinde binlerce gen barındıran paketler olarak değil, bir bütün olarak görürüz. Ancak unutmamak gerekiyor ki o paket içinde, insan için toplamda 3.2 milyar baz çifti bulunmaktadır. Bu yapıları nükleotit-seviyesinde kıyaslayacak olursak, ne kadar karıştırılırsa karıştırılsın nükleotitlerin %99.92-99.98 civarının birebir aynı olduğunu görürüz. Çünkü anne-babanın kromozomları karıştırılıyor olsa da, en nihayetinde bu kromozomların köken aldığı türün genelindeki çeşitlilik sınırlıdır. Eğer türün tüm bireyleri birbirine ortalamada %99.95 civarında benziyorsa, kromozomların karıştırılmasının etkisi de belli kısıtlara sahip olacaktır.