Bunu anlamak için incelemeniz gereken tek grafik bu:
Bu görselde her bir sıra 1 insan nesline karşılık geliyor. Ne kadar aşağıya inerseniz, günümüze o kadar yaklaşıyorsunuz. Daha üst sıralardaysa daha eski nesiller var. Yani en alt satırda, bugünkü 8 küsür milyar insan temsil ediliyor.
Şimdi o en alt satırdaki kadınların atalarını, neredeyse her zaman anneden evlada aktarılan mitokondriyal DNA ile takip edin. Anneleri, annelerinin anneleri, annelerinin annelerinin anneleri... diye gidecek. Tabii ki nesiller boyunca geri gittiğimizde, "soy hattı çökmesi" dediğimiz olay nedeniyle bunların ataları giderek ortaklaşacak. Bu şekilde yeterince geriye giderseniz, şu anda yaşayan bütün kadınların ortak annesi olan tek 1 kadına ulaşacaksınız (grafikte, en üst sırada, soldan 4. kadın). Buna, mitokondriyal Havva (mtHavva) diyoruz:
Burada 2 kritik nokta var:
- Dikkat ederseniz bugün yaşayan bütün kadınların ortak atası o tepedeki kadın. Ama aynı zamanda bugün yaşamayan bazı kadınların da ortak atası (mesela tam ortada, işaretlemeyi es geçtiğim bir kadın var ve onun yavrusu olmadığı için günümüze kadar ulaşamamış; ama aynı ata, onun da atası). Yani mtHavva veya Y-Ademi sadece bugün yaşamakta olan bütün kadınların değil, aynı zamanda bugün yaşamayan bazı kadınların da atası (hepsinin değil!).
- O sondaki "hepsinin değil" vurgusunun sebebi, bizi ikinci önemli farkındalığa götürüyor: mtHavva, kendi döneminde yaşamış tek kadın da değil! Eğer grafiği incelerseniz, diğer kadınların da farklı süreler boyunca devam eden soy hatları var; ama kritik nokta şu: Bunların hiçbiri günümüze kadar ulaşabilmiş değil (eğer ulaşsaydı, grafiktekine "bugünkü tüm kadınların atası" diyemezdik ve o diğerlerinin de atalarını kapsayacak şekilde, daha da geriye gitmemiz ve daha eski ama ortak bir ata bulmamız gerekirdi).
Muhtemelen anlamakta zorlandığınız kritik noktaysa şu: Diğer kadınların soy hattı neden günümüze kadar ulaşamadı? Ama bu, nedenselliği yanlış yönde kuruyor: "O kadınlarda bir problem vardı da onlarınki günümüze kadar ulaşamadı." değil. Bugünkü (veya herhangi bir zaman dilimindeki) bütün kadınların soy hattını geriye takip ettiğinizde, mutlaka bir mtHavva'ya ulaşacaksınız ve ne olursa olsun o, bugünkü bütün kadınların atası olacak ama döneminde yaşamış diğer kadınlar günümüze kadar ulaşamamış olacak.
Bakın, şöyle hipotetik bir senaryo çizelim: Diyelim ki yukarıda verdiğim son görselde, en sağdaki turuncu soy hattı da günümüze kadar ulaşmış olsun:
Bu durumda, önceki mtHavva'mız boşa çıkmış oldu. Ama bu, bu yeni konfigürasyonda bir mtHavva bulunamayacağı anlamına gelmiyor. Tek yapmamız gereken, daha da geriye gitmek:
Bakın, yine bugün yaşayan bütün kadınların ortak atası olan bir mtHavva bulduk. Her zaman bulacağız. Çünkü soy hatları kesintisiz bir şekilde ilk canlıya kadar gidiyor. Ha, alttaki genişlik ne kadar fazlaysa, mtHavva'yı bulmak için genellikle zamanda da o kadar geriye gitmek gerekiyor (bu, ensest miktarına bağlı olarak değişebilir). Tıpkı daha uzak akraba olan türlerin de illaki bir ortak atası olması, ama bunu bulmak için daha eski canlılara gitmemiz gerektiği gibi. Ama canlılık kesintisiz olduğu müddetçe her zaman bir ortak ata bulunuyor.
Ve o bulduğumuz yeni mtHavva'nın da zamanında bir dolu başka kadın var. Onların da soy hatları var. Ama hiçbirinin soy hattı günümüze kadar gelemez, çünkü zaten her seferinde mtHavva'yı "soy hattı bugüne kadar ulaşabilen son kadın" olarak kurguluyoruz. Nedenselliği tersten kurmak dediğim buydu. mtHavva'yı bu şekilde bulduğumuz sürece, tanım gereği o dönemki diğer kadınların soyu günümüze kadar ulaşamaz.
Tüm bunların aynısı erkekler için de geçerli (mtDNA değil de, sadece erkekten erkeğe aktarılan Y kromozomu üzerinden takip edildiği için buna "Y Kromozomu Ademi" diyoruz). Ancak Y Kromozomu üzerinden takip ettiğimiz ortak ata, yukarıdaki görseldeki mtHavva'nın eşi olan erkek değil. Tamamen başka bir zamanda yaşamış olan, tamamen alakasız bir erkek. Dolayısıyla mtHavva ile Y-Ademi kesinlikle birbirinin eşi değildi. Ve ne ilk kadın ve erkeklerdi ne de dönemlerindeki tek kadın ve erkeklerdi.
