Her şeyi bilerek mutlu olunur mu?

Öncelikle insan her şeyi bilemez öğrenemez. Bir bilim dalının alt dalında uzmanlaşmak bir insanın ömrünü alıyor ve bilgi bitmiyor. Biz insanoğlu olarak daha evrenin bir noktasını görüp inceleyebildik. Kendi vücudumuzu, beynimizi vs daha tam keşfedemedik. Ve bilgi sadece bilimden de ibaret değil. Yaşamımızı ilgilen daha çok bilgi var.

İkinci olarak çok bilgi insanı mutlu etmiyor hüzünlendiriyor. Çünkü bilgi fizik, kimya, astronomi vs gibi bilimlerden ibaret değil. İnsanlık tarihini ve insanın insana yaptığı kötülükleri ve yapabileceklerini öğrenince dehşete düşüyor insan. Ya da gelecekte insanoğlunu bekleyen tehlikeleri öğrendikçe ürperiyoruz. Varlığın ne demek olduğunu anlayıp tadını tadınca yokluğun pençesine düşmekten korkuyoruz. Sonuçta daha fazla bildikçe değil mutlu olmak; huzurumuz kaçıyor, huzur getirecek bilgilerin peşine düşüyoruz.

Bu soruyu görünce aklıma D. Erasmus'un "Deliliğe Övgü"^[1] isimli eseri geldi. Yazar eserinde akıllıları, din adamlarını, bürokratları eleştiriyor ve insanları delirmeye teşvik ediyor. Bu teşviğini ise delilerin hiçbir şey bilmedikleri için çok mutlu olduklarını söyleyerek destekliyor.

Belki de Erasmus haklıdır, cahillik belki de kendi dünyasında kalmayı tercih eden insanlar için mutluluktur.

Neyle karşılaşacağımızı bilirsek evet!

Bilgi bir deryadır. İçine daldığımızda ondan alacağımız şey hacmimiz kadardır. Ancak bu hacim esnek bir hacimdir ve genişletilebilir. Yalnız buradaki genişleme aynı zamanda deryaya dalan kovamızın ağzını da genişleteceği için, yakından daha fazla bilgi alır fakat uzak ufkumuz misli misli genişler. Bu ufuk genişledikçe hacim de genişler ancak ufuk yine misli misli.

Sokrates’in, onca bilgeliğine ve ilerlemiş yaşına rağmen araştırma ve okuma merakı üstüne öğrencisi sorar: “ Bu kütüphane eserlerinizle dolu, dünya kadar şey öğrettiniz, daha ne ararsınız”, Sokrates cevap verir: “bilmeyi”. Öğrencisi sorar: “Şimdiye kadar bildikleriniz bir şey öğretmedi mi.” Cevap: “Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğim.”

Her şeyi bilmek mümkün değil tabi. Fakat çok şeyi bilenlerin ve kovalarının ağzını her seferinde bilgiye doğru genişletenlerin, ufku genişleyenlerin mutlu olup olmayacağı, başta vurguladığımız üzere, neyle karşılaşacağımızı bilip bilmeme ile ilgili.

Bilginin ufkumuzu genişleteceği, genişleyen ufkumuzun her sefer daha büyük bir deryaya kapı aralayacağı, o büyük deryanın bilgimizi daha da arttıracağı ve fakat ufkumuzun misli misli genişlemesi üzerine deryanın ummanlara dönüşeceği bilgisine vakıf ve hazır isek; mutluluğumuz diğerlerine nazaran göreli olarak kesinlikle artar. Ve fakat merakımız, hayatımızda hep bir şeylerin eksik kalacağı, ömrümüzün her zaman bir şeylere, ufuktaki bir şeylere yetmeyeceği hüznü ile bizleri karşı karşıya bırakır.

Buna hazır değil isek ve ufkumuzun genişliği deryayı umana çevirdiğinde boşluğa düşüp, o boşlukta kaybolacaksak; bu bizleri dehşete sürükler ve son derece mutsuz bir yaşam süreriz. Sağımızda, solumuzda ufku ve çapı son derece dar olanların nasıl da birçok şeyden habersiz ve fakat küçük dünyalarında nasıl dolu dolu ve mutlu yaşadığına hayıflanarak ömrümüzü tüketiriz.

Sokrates’in bu konu üzerine “Cehalet mutluluktur” lafı; büyük olasılıkla bir cahilin değil ufku bir müddet genişleyen fakat bundan haz duymayan bir akıllının çırpınışı üzerinedir, kim bilir belki de kendisinin bunaldığı bir ana denk gelerek söylenmiştir.

Bu bir tercih meselesi. Zira bunu kabullenip, başkalarına görece daha doyumlu bir mutluluk yaşamasına rağmen ufku genişledikçe boşlukları da artana ve arada bir yalpalayana bilgili, bunu eşsiz bir tebessümle aşabilene bilge denmektedir. Bence denemeye değer…