Canlılarda kromozom sayısı nasıl değişiyor? 48 kromozomlu atalarımızdan 46 kromozomlu olarak nasıl evrimleştik?

Kromozom bazında olan mutasyonlar ile kromozom sayısı değişebiliyor. Örneğin insanda 46 kromozom varken atalarında 48 kromozom vardır. Robertson Tipi Yer Değiştirme Mutasyonu ile kaynaşma gerçekleşebilir veya Kromozom çoklanması denilen olayla artabilir.

Kromozom bazında olan mutasyonlar ile sayı artabilir veya azalabilir. Örneğin 48 kromozomlu atalardan 46 kromozomlu insan evrimleşti. Kromozom çoklanması ya da kromozom kaynaşması buna sebep olabilir.

İnsan sıradan bir hayvan türüdür.İnsan da bütün canlılar gibi diğer canlılarla bir evrimsel süreç paylaşmaktadır.Biz insanların en yakın akrabası şempanzeler ve bonobolardır.Ondan sonra ise goriller ardından ise orangutanlar gelir.Bütün yakın kuzenlerimiz 24 çift ya da 48 adet kromozom bulunur.Bizde ise 23 çift 46 kromozom bulunmaktadır.Şimdi baktığımızda atalarımız 48 kromozoma sahipken neden bizler 46 kromozoma sahibiz ? 

Öncelikle bilmelisiniz ki kromozomun artması veya azalması "anormal" bir olay değildir.Doğaya baktığımızda ise bu olayları rahatlıkla görebiliriz.

Eksilmenin sebebi bir mutasyondur.Mutasyonun ismi ise Robertson Tipi Yer Değiştirme Mutasyonu'dur.

Bu mutasyon tipinde, iki kromozom birbirine kaynar veya yapışır. Bu kaynama, çok farklı noktalarda meydana gelebilir. Şaşırtıcı olabilir; ancak bu mutasyon, canlılık tarihinde gördüğümüz en yaygın mutasyonlardan birisidir. İnsanlarda şu anda her 1000 doğumdan 1 tanesinde bu tarz bir mutasyon görülmektedir! Yani insanların evrimsel tarihindeki 48 kromozomun 46 kromozoma inmesi o kadar da sıradışı bir olay değildir. Öyle ki, insanlarda günümüzde 13, 14, 15, 21 ve 22 numaralı kromozomlarda bu tarz bir mutasyona sıklıkla rastlamaktayız! Ancak diğer canlılarda da bu oldukça yaygındır. Örneğin bu mutasyonu ilk tespit eden William Rees Brebner Robertson bunu 1916 yılında çekirge kromozomları üzerinde çalışmaktaydı.

Bu mutasyon genellikle akrosentrik sentromerlere sahip olan kromozomlarda görülmektedir. Bu tarz sentromerler, kromozomun tam ortasında değil de, bir ucuna daha yakın bir noktada oluşan düğüm noktalarıdır. Buna bağlı olarak kromozom upuzun bir kol ile çok daha kısa bir kola ayrılır. İşte çoğu geni üzerinde bulunduran uzun kollar, kimi zaman kaynaşarak tek bir kromozoma dönüşebilirler. Kısa kollar da birleşip bir diğer kromozom yaratabilirler; ancak bu daha kısa kromozomlarda daha az sayıda gen bulunduğu için genellikle elenirler.

Sorduğunuz sorunun cevabı budur.Daha detaylı bilgi için hali hazırda sorduğunuz soru hakkında Evrim Ağacı'nda yazı yazılmış.Kaynaklarda görebilirsiniz.

Bu olay kromozomların kaynaşmasına yol açan bir tür mutasyon (Robertsonian translokasyon)¹ ile açıklanır.

Şempanzelerde bulunan 2A ve 2B adlı iki kromozom biz insanlarda kaynaşarak tek bir kromozom haline gelmiştir. Bu da insandaki “2. Kromozom”dur.

Nasıl evrimleştiği konusundaki ihtimallerin incelendiği konuyla ilgili Evrim Ağacı yazısına göz atmanızı tavsiye ederim.

Aslında bakıldığında 48 kromozomlu atadan evrimleşmemizden daha karmaşık olanı hikayenin daha da öncesi. Her neyse, bu konuda çok fazla bilgi sahibi olmamamla birlikte biraz olan genetik bilgimle kendimce olabilecek ihtimalleri anlatacağım.

Down sendromu gibi kromozomal sayı anomalileri: Atalarımızda da illaki böyle anomaliler(mutasyon) görülmüş ve bunlar içerisinde başarılı olanlar yani üreme ve neslini devam ettirme şansı bulabilenler olduysa ve bu söz konusu mutasyon kendini nesiller boyu biriktirip doğal seçilimde kazanan taraf olmayı başarabildiyse bizim gibi 46 kromozomlu canlıların oluşmaması için bir sebep yok gibi.

Peki bu nasıl olmuş olabilir

1- Gamet oluşumu sırasında eşit dağılmama(fakat bunda gen kayıpları gözlenir, yani muhtemelen böyle olmadı)

2-Robertsonian tipi translokasyon (bunu biraz araştırmanzı tavsiye ederim ama kısaca iki kromozomun uç uca tutunması şeklinde özetleyebiliriz.)(bu ihtimal daha kuvvetli çünkü gen kaybı gözlenmez)