Ödüllü Soru Beni ben yapan şey, benden önce başkaları tarafından tanımlandıysa, ‘özgür irade’ neye yarar?

Evrende Aynı Yoktur!

Her şey zamanına ve mekanına özgüdür. Aynılığın kendisi esasında, ne denli ortak yön ve benzerlik olursa olsun, bir yanılsamadır ve bu nedenle evrene içkin herkes ver her şey özgündür ve özgünlük özgürlüğün ilk alametidir.

Aynı nehirde iki defa yıkanamayacağımızın gerekçesi salt nehrin akışı ve değişen su değil, aynı zamanda değişen ve değiştiren biziz.

Birilerinin genelleme üzerinden ve ana hatları ile bir şeyleri önceden tanımlanmış olması, farkı yaratan ayrıntıya zum yapma hakkını elimizden almaz. Bazen ayrıntı o denli fark yaratır ki şaşar kalırız.

Adımızı başkaları koymuş olabilir, hatta her bir şeyimize karar verme hakkını kendilerinde görebilir fakat yola çıktığımız an atacağımız ilk adımdan sonrası, yürüyeceğimiz yol, nereye ve ne şekilde yürüyeceğimiz, hatta yürüyüp yürümeme tercihimiz bize aittir.

Burada bize biçilen dona onay da verebilir, reddedip kendi kıyafetimizi kendimiz de dikebiliriz. Ve elbette bir bedeli var...

Burada bir tek genetik kodlarımızın dayatması ne yapmamız gerektiği konusunda bir baskı unsuru olabilir fakat nasıl yapmamız konusunda değil. Bunu aşanlar da var ve onlara devrimci iradelerine de devrimci irade deniyor. Yani eskiyeni, eskiteni, yeni insanın yaratımında yeniye direneni tümden değiştirme hedefi olan, sanatçısından bilim insanına, yazarından, aydınına, emekçisinden politikacısına değin herkes ve onların ısrarla ortaya koyduğu irade…Tıpkı gerçek gibi...

İnsanlık tarihi bunlarla dolu ki onlar kar makinesi misali önlerine konan, onlara dayatılan yolu reddedip, ilk adımdan sonra yeni yolları açanlardır.

Gerek medeniyetimizi gerekse insanlaşma sürecimizi onlara borçluyuz. Sevgiyle...

Not: Don, Anadolu Türkçesinde insana biçilen yahut insanın içinde bulunduğu kıyafet, hal ve davranış ile kimliği ifade eder. Arapçada karşılığı kamiys’tir ve aynı şeye işaret eden uzun ( kadın erkek fark etmeksizin) iç, öz elbise anlamına gelir. Özgün kimliğin en önemli işaretidir.

Özgür irade kavramı toplum şartlarını sağlamak zorunda değildir. Özgür iradenin varlığını tanımlamak için devletlerin olmadığı antik çağları düşünebilirsiniz. Bu dönemlerde insanlar kendi başlarının çaresine bakıyorlardı ve herhangi bir norm içerisine sokulmadan özgürce dilediğini yapıyorlardı. Özgür irade kavramının bu dönemlerde gözüktüğünden dolayı varlığı reddedilmemeli, buradaki temel sorun tarihle beraber gelişen insanlık, kendini sınırlandırmaya ve düzen içerisine sokmaya çabaladığından iradeyi belli bir miktarda kısıtlamaya başvurmuştur. Bu aslında iradenin kısıtlanmasından çok, insanın kendini dizginlemesine yarar. Lakin bu dizginlenme oldukça özneldir, kimine göre bambaşka şekilde insan düzen içine sokulabilir. Bu durumdada aslında toplumun ve hatta farklı olan her bireyin bambaşka tutumlarının olabileceği anlamına gelir.

Doğuştan itibaren çoğu yönünüzün belirlenmesi özgür iradenin suçu değildir. İnsanlığın özgürlük ve farklılığı az miktara indirgemesi, herkesi ortak bir kültüre ve norma inandırması ve bu doğrultuda hayatı sürdürmesi insanların bir ürünüdür. Bu durum özgür iradenin varlığının çelişkili olduğu anlamına gelmez.

Onun dışında, yaşanan bu durum özgürlüğün bizzat insanın kendisi tarafından kısıtlanmasıdır. Fakat bu tercih, sizin tarafınızdan yapılmadığı için haksızlık olarak görülebilir.

Yürümek size aittir fakat her yol size ait değildir, sizin bu dünyadaki varlığınız bile size özeldir yani ortak bir varoluş üzerinden herkesin eşit koşullarda ve özgürlük sınırlaması olmadan yollarını seçmesi mümkün değildir. İnsanların hayatlarını ve dolayısıyla kaderlerini belirleyen faktörler oldukça fazladır ve bunların etkileri ortadan kaldırılamaz.